KO NGA TIKANGA O TE HI KAHAWAI

Te Ao Hou, July 1958, Page 16

KO NGA TIKANGA O TE HI KAHAWAI WRITTEN AND TRANSLATED BY KORO DEWES Kei te kohikohia nga pitopito korero e pa ana ki nga tikanga Maori e mau tonu ana i roto i tenei ao hou. Ko te tikanga ia hei matakitak ma te roopu tamariki Maori, hei whakaatu ki a ratau koianei taua Mooritanga. Ahakoa e kore e rite ki nga wa o mua kia mau tonu i a ratau enei taonga tuku iho a nga tipuna. Mo te hao kahawai nga korero e whai ake nei, ara i te ngutu awa o Waiapu, takiwa o Ngati Porou. Na Rutene Reihana raua ko tana hoa wahine, ko Hana, nga korero tuatahi ki a au. A na Tipi Kaa raua ko Kuki Kahaki i whakatikatika. He tikanga tuturu Maori kei te mau tonu i tenei iwi o Rangitukia inaianei. Ko te wahanga tuatahi he korero mo te tapu o te ta kupenga, tuarua mo te ta, tuatoru me te uhuuhu te kupenga me te whakanoa i te kupenga hou, tuawha mo te inohi i te kahawai, tuarima he whakamaroke, he tao. KO TE TA i tenei mea i te kupenga he mahi tapu, kaore e tamaatia e te kai maoa, e kakengia hoki e te wahine. Mehemea kaore e arotio ana enei tikanga ka uaua te Kai-ta ki te mahi, kaore hoki e tutuki pai te mahi. Ko te ta o tenei mea o te kupenga e toru nga ahuatanga. Ko te ta tuatahi mo Tihema, he mata toru; mo Hanuere he mata wha, he mata wha me te hawhe ranei, he mata haere ranei; mo Pepuere he mata rima. Ko te take i whatungia ai te mata toru i Tihema he ahua pakupaku no te kahawai. Ko te mata wha, mata haere ranei, i whatungia ai i Hanuere kua ahua rarahi ake te ika. Ko te mata rima i whatungia ai i Pepuere kua nunui te ika i tenei marama. Ka oti te kupenga ka purua he aho ki roto i nga mata o waho. Ka kiia tenei ko te ngakau o te kupenga. I muri iho ka whakawhataina, ka utaina he mea taumaha ki roto hei whakau i te mau o nga mata o te kupenga. Ka oti tena ka tikina he manuka kahikatoa me nga pirita hei tango mo te kupenga. Whakamaroketia ai enei mea a ka mutu ka whakamaua nga pirita ki runga o te manuka kia rite ki te rahi o te kupenga. Kua tika i tenei wa mo te mau ki te one, engari hei te one whakamau a i te kupenga ki runga i te tango. I mua o te hekenga ki roto i te tiana hoki o te Kai-hao. Hei reira ra ano ka heke ai te Kai-hao ki roto i te wai. Pena tikanga i nga wa katoa. Kei te mau tonu i a Ngati Porou inaianei. Ka mau te ika tuatahi i roto o te kupenga hou, ka whatia te upoko kia pakaru iho te toto ki runga i te kupenga, mehema ra he kupenga hou. Ka mutu tera ka whakairiria taua ika ki runga i tetahi rakau i tahaki atu o te haoanga. Kaore tera ika e kainga. Katahi ano ka maro te hao a te Kaihao he ika mana. Ka kiia i tena wa kua noa te kupenga. Kaore e uru te mango me nga ngarara whararihariha o te moana ki roto.

GIVE YOUR FRIENDS A GIFT SUBSCRIPTION TO TE AO HOU—TURN TO PAGE 48.

Ka hao i te ika: kia ki tou hiahia kaua e inohitia i te wahi e hao ana. Me mau rawa ki tetahi wahi ke. Mehemea ka inohi ki te kainga me inohi ki waho ki te wahi kaore e parangia e te kai maoa. Ko tetahi mea tupato kia kaua e inohitia te ika i te wa kei roto i te wai tonu te Kai-hao. Ki te kore ia e pangia e te aitua, kaore e mau he ika i a ia muri atu. I etahi wa kaore e arikarika te haramai o te ika, ka kiia tena he urunga-a-ika. Hei reira ka rawe te mata toru, ahakoa ko tewhea marama. Ka takoto noa iho hoki te ika, ka tere ki te tango ki waho o te kupenga.