TE KAUWHAU A HAMUERA MATENGA

Te Ao Hou, April 1956, Page 10

TE KAUWHAU A HAMUERA MATENGA Te Hari a Ngapuhi na Hoterene Keretene E te whanau, e te iwi, e nga pakeke o tenei ra titiro ki te hari a Ngapuhi i muri tonu o te karakia tuatahi ki te iwi Maori o Niu Tireni i te uinga mai o Rev. Hamuera Matenga ki Oihi, i te ra Kirihimete 1814. Te tokomaha o te iwi nei 1500 a ko nga rangatira enei i roto i taua whakaminenga:— Ruatara, Korokoro, Waikato, Hongi Hika, a ko Ruatara anake te Karaitiana notemea i tutaki ia ki a a Te Matenga ki Ranana, he mahi heramana hoki tana i whai ai a ka tae ki Ingarangi. Nona ka u ki Ranana, ka mau ia i te makariri, a ka mare. Ko te timatanga tera o te mate kohi ki a ia. Ka kite te kapene o te kaipuke kua kore he mahi e taea e ia ka panga ki uta. Ka waiho kia mate. Ka whakarerea ra ki tona ritenga tuturu a kihai hoki i utua. Kaati, ka kite iho, tatou i te ngakau kino o tenei pakeha, he tinihanga ki te rangatira Maori. Na tera a Te Matenga kei te haereere i te wahi tonu kei reira a Ruatara e takoto ana e mare ana hoki natemea he kohi. Ka rangona e Te Matenga, a ka rapua a ka kitea. Ko te timatanga tenei o te mihana Maori ara ka whakatokia te purapura a te Atua ki roto i te ngakau Maori. Ka mauria a Ruatara ki tona kainga a ka tiakina te turoro a ka atawhaitia a Ruatara, ora noa. No konei, ka whanau te Karaiti ki roto i a Ruatara tae noa ki tona matenga. Otira, whai tonu a Te Matenga kia mohio ia ki te iwi Maori. Ko te timatanga tenei o tana whakaaro kia mauria mai te taonga nei te Rongo Pai, ki a tatou ki te iwi Maori. Tera ano ka tonoa mai ia ki Poihakena hei Minita tuturu mo reira. He takiwa ano tera kua whanui ke te tokomaha o te tangata i ahu mai i Ingarangi—a he iwi herehere tonu—ara i peia mai kia noho manene ki Ahitereria i raro ano i te ture o Ingarangi. No reira ka whiriwhiria ko te Matenga tonu te Minita Tuturu. Mo Poihakena a i Paremata tona kainga noho. I tenei wa kua waiutia ke a Ruatara ki nga tikanga whakanui a te Pakeha i ona nei manuhiri ahakoa Pakeha. Kaati ra, ka ohia a Ruatara kia tae mai te Rongo Pai ki tana iwi Maori, a ma te Matenga tonu e mau mai. Koia i riro ai mana tonu e whakangawariwari te oneone o te hinengaro Maori. Ka rite te wa ka rere mai a Ruatara ki te Pewhairangi. Ka hoki ano a Matenga ki Ingarangi ki te korero i tana whakaaro ki nga tangata nunui o te Hahi kia awhinatia tana take. Te take nui he moni kia taea ai te hoko he kaipuke hei haere mai ki Niu Tireni, a kia whai heramana hoki hei whiu i te kaipuke. Otira i mahi nui a Te Matenga, a awhinatia tana take. Ka kitea he kaipuke, he heramana, he hoa mahi hoki hei ako i te iwi Maori. He kamura, he kai mahi hu, ara humeka, he kai whakaako, a he hunga piripono katoa ki a Ihu Karaiti. Na ka rite katoa ratou mo te rere mai ki Niu Tireni i te tau 1805, ka tupono tonu ki te kohuru a te Paira ki Whangaroa. Heoi ano ra ka wehi a Te Matenga ki te u mai ki te Pewhairangi i te noho raruraru o nga Maori At a great hakari (feast) in the Bay of Island it the early nineteenth century, the food for the visitors would be piled up on a structure like this—a pyramid eighty feet high and twenty feet a the base. (From William Yate, An Account a New Zealand, 1835.)

o Whangaroa i haere pera i a Ruatara ra hei heramana mo tetahi kaipuke. Te Ingoa o taua Maori ko Hoori Tara. He aha ranei tona hara ka hereherea e te kapene ki tetahi pou a ka whiua te tuara ki te wehi. Heoi ano ra ka waiho tera hei putake ki te ngakau o te Maori. Tena ka u to ratou kaipuke ki Whangaroa (he tari kauri roroa hoki ta ratou ki Ingarangi) hei haahi mo nga kaipuke a te iwi hoko mai, hoko atu o Ingarangi. Ina hoki ka u ki te takiwa tonu o te ropu o Tara ka hari te Maori nei notemea mana tonu te iwi nei e arahi ki te ngahere. Whai hoki i haere ia ki mua kia mohio ai tana iwi. Te ture hoki a te Maori o tera wa e kore e ahei kia pa te ringa o tetahi tutua ki te rangatira Maori. He hunga hoki ratou e ki ana i te mana i te ihi i te tapu! Heoi ano ta rite tana tikanga wha, a mate i te ope Pakeha ra. Ka kohurutia ratou katoa. Heoi ano te mea i ora he kotiro iti nei nga tau i mahue atu ki runga i te kaipuke. Ka hokia atu hoki e te ope Maori ka murua nga taonga o runga i te Kaipuke ra a ka tahuna ki te ahi. Ko te he nui tenei a te Pakeha ki te Maori. Ka kite iho tatou ki te take i kore ai te Rongo Pai i tae wawe mai ki o tatou wheinga! Engari ano no te tau 1814 ka rite te karaipiture “Ano ka rite te wa, ka tonoa mai e te atua tana tama.” Koia tenei e te whanau ma i tuhia ai tenei hari a aku tupuna e whai ake nei:— E! Ka nukunuku: E! Ka neke neke E! Ka nukunuku: E! Ka neke neke Kia kite i te Au o Waitangi E hora nei mehe Pipiwharauroa Takoto te pai! Takoto te Pai! Whiti! Ta tata! Whiti! ta tata! E rua nei nga ra kei tua Takoto te Pai! Takoto te Pai .…. Na tana rima rau tangata i waiata tenei hari ki te one o Oihi. E ahei ana ano kia hari a Te Matenga notemea he iwi hou tanei a Ngapuhi—a i hari ai—no te taenga mai tonu o Te Karaiti. OTIRIA.