NGA HE O TE REO MAORI

Te Ao Hou, Royal Tour 1953, Page 44

NGA HE O TE REO MAORI Ko ta tatou he whakaako i te Reo Maori ki a tatou tamariki, ki a tatou mokopuna, waihotia atu ma nga kura, ma nga tohunga, ratou e whakaako ki te Reo Ingarihi. Inakoa kua he te whakahua a etahi tangata i te nga, kua rite ki ta Tuhoe ar-a na. Na tanata kaore e nga tangata. Kei te kaha tenei he. Kei te he ano te whakahua i te wha. Ki etahi tangata e rite ana ki he ‘f’ a te pakeha. He he kino enei. Anei na ano tetahi he. Ki te tatau i te tangta me penei te mea tika ara, tokotahi, tokorua, tokotoru, tokowha, tokorima, tokoono, tokowhitu, tokowaru, tokoiwa, ka mutu. Inakoa me penei te korero, tokorua nga tangata, e rua nga kiore. Ki te tatau i te tangata me hono atu te toko ki te kupu tatau. Me hono atu te kupu toko ki te maha me he mea he tangata ara he tokomaha nga tangata, he maha nga kuri. He he te ki, he maha nga tangata. Mo nga pito o te ao, kia mahara, ki te Maori ko te North ko raro, ko te South he runga. Ko te northerly wind ki te Maori, he hau raro, ko te southerly he tonga. Ko te Rerenga Wairua, ara ko te hiku o te ika, ko raro tera, ko te Whanganui-a-Tara ara ko Poneke, ko runga tera, ko te upoko hoki o te ika. Kia mahara kahore te Reo Maori i whanau mai i roto o te Reo Ingarihi. He reo motuhake tonu te Reo Maori. Kua rongo au ki etahi tamariki e ki ana, ‘Kei runga Rangi i te huarahi’ ‘Rangi is on

the road’. Kei te he tenei. Anei na te mea tika, ‘Kei te huarahi a Rangi’. Anei ano tetahi korero he a te tamariki; ‘Rangi is with Peter’, ‘Kei te taha i a Pita a Rangi’. Anei na te korero tika, ‘Kei te taha o Pita a Rangi’. Kua waihotia hei tikanga, a kaore nga koeke i te watea i tenei he, ara, te whakaranu i te Reo Maori ki nga kupu pakeha, ahakoa he kupu ano a te Maori. He aha i kiia ai, rukauta—look out—i kore ai e kiia kia tupato? He aha i kiia ai, pohara—poor fellow—i kore ai e kiia rawa kore? Ka poriro to taua reo rangatira i tenei tikanga pohehe.