Whenua Maori ka riihitia i runga i te Tena (Tender) e tuwhera ana ki te Katoa—10,9l4 nga Eka.
Tari o te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Tokerau, Akarana, te 14 o Hepetema, 1910. HE whakaaturanga tenei, i runga i nga tikangao te Ture Whenua Maori, 1909, me nga rekureihana i raro i taua Ture, ka ahei te tuku tena-a-tuhituhi (written tenders) kite tari o te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Tokerau, Akarana, tae noa kite 12 o nga haora i te awatea o te Mane, te 17 o nga ra o Oketopa, 1910, mo nga riihi o
nga whenua e huaina nei i roto i te Kupu Apiti ki tenei mo nga tau e rua tekau ma toru, mete whai mana ki te whakahou i te riihi mo etahi atu tau e rua tekau ma toru.
Te Karae Poraka.—Takiwa Ruri o Mangamuka.. Whenua Karaahi Tuarua.
He ngaherehere nunui te rakau, e rahi ana hei mahinga i nga taiepa me nga whare. E toru maero te tawhiti i Kohukohu, a e taea atu ai me tika ma te rori nui tonu. 22 | 298 0 0 | 22 10 0 He ngaherehere maha nga lu ahua rakau ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro; e rahi ana nga rakau hei whare hei taiepa. 23 | 292 0 0 | 23 10 0 He ngaherehere nunui te rakau, he pai te oneone ; he pukepuke he wharuarua te hawhe o te whenua. 25 | 300 0 0 | 24 15 0 Kotahi rau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere; he ahua pai te oneone. Kua utaina tenei tekiona kite £l6 hei utu i ona whakapaingm 26 | 320 0 0 | 26 10 0 E 60 e 70 ranei nga eka he ngaherehere etahi wahi he rarauhe etahi, ko te nuinga he tino ngaherehere nunui te rakau. He ahua hohonu te oneone, he uku a raro. E rahi ana nga rakau hei hanga i nga whare me nga taiepa.
He ngaherehere maha ona tu ahua rakau; he oneone motomoto ahua ukuuku. 32 | 305 0 0 | 20 15 0 He ngaherehere ; he ahua pai te oneone ; he whai wai. E ono maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e rua maero me te hawhe te tawhiti i te wai, a e taea ana e te poti ina tutuki te tai. 33 | 307 0 0 | 17 0 0 He ngaherehere ; kaore i tino pai te oneone; he whenua whai wai; Tekau ma tahi pea maero te tawhiti i Kohukohu. 34 | 285 0 0 | 15 15 0 E ono tekau nga eka he manuka, ko te nuinga atu he ngaherehere; he whenua whai wai. Tekau ma tahi maero te tawhiti i Kohukohu. 35 | 292 0 0 | 33 5 0 He ngaherehere nunui te rakau, he maha nga tu ahua e rahi ana hei hanga i nga whare me nga taiepa. E whakaarohia ana tera e eke kite 1,652,300, putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga ana hei kani kite mira. 36 | 383 0 0 | 18 10 0 He ngaherehere nunui te rakau ; ahua pai te oneone ; e rahi ana nga rakau hei mahinga i nga taiepa me nga whare. Tekau ma rua pea maero te tawhiti i Kohukohu. 37 | 299 0 0 | 36 2 6 He ngaherehere nunui te rakau a he maha nga tu ahua ; he ahua hohonu te oneone he pai, he uku a raro. E whakaarohia ana tera e eke kite 2, 127, 950 nga putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga ana hei kani kite mira. 38 | 420 20 | 29 10 0 E torn tekau nga eka whenua rarauhe, ko te toenga he ngaherehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro. Tekau ma rua maero pea te tawhiti i Kohukohu. £lB kua utaina ki runga ki tenei tekiona kei utumoona whakapainga. 39 | 305 0 0 | 36 17 6 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua, e rahi ana hei hanga i nga whare me nga taiepa. E whakaarohia ana tena e eke kite 1,938,200 nga putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga ana hei kani kite mira. 40 | 268 0 0 | 32 10 0 He ngaherehere nunui te rakau, a e rahi ana nga rakau o runga hei mahinga i nga taiepa me nga whare. E rua tuatoru he pukepuke he wharuarua ; he whenua whai wai; he pango te oneone. Tekau maero te tawhiti i Kohukohu, a e wha maero te tawhiti ite paringa tai. E whakaarohia ana tena e eke kite 1,890,156 putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga hei kani kite mira. 42 | 286 0 0 | 18 0 0 E wha tekau nga eka whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he ahua pai te oneone he hapapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. 43 | 373 0 0 | 24 5 0 E rua tekau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. 49 | 532 0 0 | 29 5 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua ; he ahua pai te oneone ; he whenua whai wai. Tekau ma tahi pea maero te tawhiti i Kohukohu, a e wha maero mete hawhe pea te tawhiti i te paringa tai. 50 | 864 0 0 | 49 15 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua ; kotahi tua-toru he pukepuke he wharuarua; he oneone pai ; he whenua whai wai. Tekau ma toru maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e rima maero te tawhiti i te paringa tai. 51 | 866 0 0 | 49 15 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua ; he oneone pai, he haupapa-kirikiri a raro; he whenua whai wai. Tekau ma wha maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e ono maero pea i to paringa tai. 57 | 124 2 0 | 10 5 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau ; he ahua hohonu te oneone, he uku a raro. Kua utaina tenei tekiona kite moni e £8 hei utu me nga whakapainga. 60 | 141 2 0 | 10 15 0 He ngahereheve etahi wahi; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro. E ono maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e pa ana kite paringa tai. Kahiti —D
He ngaherehere ; he wharuarua te whenua ; he hohonu te oneone, he uku a raro , he whenua whai wai. E ono maero pea te tawhiti i Kohukohu, a ko Hokianga Awa tetahi taha o te rohe. 63 | 220 0 0 | 16 10 0 Tekau ma rima eka he whenua rarauke, ko te nuinga he ngaherehere maha nga tu ahua rakau. 64 | 381 0 0 | 29 10 0 Kotahi rau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere; he pai te oneone; he whenua whai wai. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhiti i te paringa tai. 65 | 378 0 0 | 41 15 0 E warn tekau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he pai te oneone ; he whenua whai wai. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhiti ite paringa tai. E whakaarohia ana tera e eke ki te 1,749,060 nga putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga ana hei kani kite mira. 68 | 343 0 0 | 33 5 0 Kotahi rau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhiti ite paringa tai. E whakaarohia ana tera e eke kite 1,304,875 nga putu (sup.) rakau kei runga i tenei tekiona e whai tikanga ana hei kani kite mira. 69 | 355 00 | 31 15 0 E wha tekau nga eka he ngaherehere etahi wahi he rarauhe etahi, ko te nuinga he ngaherehere nunui nga rakau ; he oneone pai, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. Tekau maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero te tawhiti i te paringa tai. 71 | 324 0 0 | 22 15 0 He ngaherehere katoa, nunui te rakau ; he whenua pai, he pakeho hoki ; whenua pai mo te hipi. 73 | 432 0 0 | 37 15 0 E rima tekau nga eka he parae, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he pukepuke he wharuarua etahi wahi ; he tino oneone pakeho motomoto; he whenua whai wai. Tino pai mo te mahi miraka. Tekau ma rua maero pea te tawhiti i Kohukohu. 74 | 430 00 | 26 15 0 He ngaherehere nunui te rakau ; he pakeho ; whenua pai mo te hipi ;he whenua whai wai. Tekauma toru maero pea te tawhiti i Kohukohu. Te Takiwa mete Ahua o te Whenua. Te Karae Por aka. Ko te rohe o tenei poraka ko Mangamuka Awa, a e taea ana laua awa te haere e nga kaipuke ririki, na reira ka mama te hari o nga taonga me nga hua o te whenua kite taha moana. E taea atu ai tenei poraka i Akarana, e rua nga tima, rere atu ai tetahi i Onehunga ki Kohukohu, ko tetahi rere atu ai i Akarana ki Kororareka (Russell), ka tae te tangata ki reira me tika ma Opua ki Horeke : kei Horeke te tima whakataki ite kooti. Tukua atu ai i Onehunga nga kai me era atu mea ma nga tangata o taua poraka. He rori pai te rori atu i Kohukohu ki Broadwood, a ko taua rori tonu te rohe o te taha whakaroto o taua poraka, e taea atu ai te whenua. He ahua pai te oneone o taua poraka, e anga ana whaka-te-rawhiti te takoto ; he papaku nga hiwi, he raorao, lie wharua etahi wahi, atu i taua Kohukohu-Broadwood Rori tae noa ki Mangamuka Awa. Kua oti he wheketare mahi pataki Wairupe (Motukaraka), e whitu maero te tawbati ina tikaina ma te rori e ahu atu ana i Broadwood ki Kohukohu, a kei reira nga poti nga kaata me nga paki e rite ana hei harihari i nga hua o te whenua ki Kohukohu. He pere poti pai to Kohukohu ki Rawene. Ko te weketare-pata kei tawahi o te awa i Rawene, a kei Rawene te teihana pirihimana mete tino poutapeta. Ko nga tekiona kei te taha o Te Karae Awa he tino pai te oneone, he papatika, he parahua ; a ko nga tekiona o te pito whaka-te-raki he tino pai mo te whakatupu hipi, otira ko tona tikanga he whenua pai katoa mo te whangai kararehe. Mo te whakatupu rakau whai hua, ko Te Karae tetahi wahi tino pai o roto i Hokianga Awa katoa mo taua tu mahi. He tupu noa ake i waenga tahora te waina, te pititi, te te kuini, te remana, mete piki. Kei Te Mataa, kei waenganui o te poraka, a kei Hauai, kei te pito whaka-te-rawhiti-
ma-tonga, nga wahi tino pai mo te whakatupu waina, pititi, aporo. Kei te whakapaua te moni e £6,000 hei hanga i nga rori mo runga i taua poraka. WhAKAWHAITITANGA I NGA TIKANGA O NGA RIIHI MO TE Whenua. 1. Nga tan ote riihi: E rua tekau ma-toru nga tau, mete mana whakahou mo tetahi atu rua tekau ma-toru tau ano. 2. Kaua te moni-reti e hoki iho i te moni-reti i whakaaria mo te rua tekau ma-toru tau o te tuatahi, a ka whakataua kite tikanga rima pai-heneti o te wariu whakapaignakore o reira mo te rua o nga rua tekau ma-toru tau. 3. Ko ia tena (tender) me whawhao kl roto ki tetahi kopaki pukapuka, me ata whakapiri kia kati, ko te ingoa mo waho ko te Perehitini, a me maaka penei a waho o te kopaki “ Tena (tender} mo te riihi o Rota Nama , kua panuitia nei ki roto ki Nupepa o te o nga ra o 19 a me tapiri atu tetahi pukapuka ki-pono-a-ture me tuhi kia rite kite ahua kua whakatakotoria. 4. Ki te hiahia te tangata kite tuku tena (tender} mo nga rota maha atu i te kotahi, me tuku mai he tena motuhake mo ia rota. Me tapiri atu ki ia tena (tender} tetahi pukapuka ki-pono-a-ture, pera te ahua mete mea kua kiia i runga nei. 5. Me tapiri ki ia tena (tender} nga moni reti e rite ana mo nga marama e ono, mete whii mo te riihi (£3 3s), me etahi moni hoki e rfte ana hei utu i te pane tiute mete rehitatanga o te riihi, a mo te wariu hoki o nga whakapainga (mebemea kua uta inahe pera ki runga kite whenua). 6. Ko ia riihi me timata i te 1 o nga ra o Hanuere, 1911. Ka ahei te kai-tango riihi kite haere ki runga kite whenua i muri tonu iho i te whakaaetanga o tana tena (tender}, a ka tika ia kia kaua e utu i te moni reti o te wa timata i te 1 o Hanuere tae noa kite ra i whakaaetia ai tana tena (tender}. 7. Ko te moni-reti he matua-utu te tikanga, a te tahi o Hanuere mete tahi o Hurae o ia tau. 8. Ma te kai-tango riihi e utu nga re iti katoa, taake hoki, me era atu taake (haunga ia te taake-whenua), 9. Kaua te kai-tango riihi e tuku, e riihi-raro, e mokete renei, ina kore e matua-whakaaetia e te Poari. Kia pahure ra ano he tau kotahi i nohoia ai e te kai-tango riihi, ka pono ai te tuku. 10. Huihui katoa nga eka e purutia ana e nohoia ana ranei mo te wa neke atu i te kotahi tau tuturu, e kore tetahi tangata kotahi e tika kia whiwhi eka i ko atu o te 3,000 eka ; ko ia eka oneone karaahi tuatahi, ka kiia hei 7J eka a ko ia eka oneone karaahi tuarua ka kiia hei 2J eka. 11. Me haina te riihi e te kai-tango riihi i roto i nga ra e torn tekau o muri tonu iho o te wa i whakaaturia ai ki a ia kua takoto tika te riihi mo te haina. 12. Me timata te noho i roto mai o te wha tau o nga whenua ngahere me nga whenua repo, a i roto i te tau kotahi ki nga whenua ahua koraha, parae nei, a me pumau te noho mo nga tau e ono. 13. Kaore te kai-tango riihi e whai mana kite tango i nga minerals kite kore e hoatu he raihana ki a ia e ahei ai ia te pera, engari ka ahei ia te whakamahi i nga minerals o runga i te whenua* mo nga mahi ahuwhenua, whangai kararehe, mahi rori, hanga whare, mo nga mahi ranei o roto i tona whare. 14. Me ngaki e ia kai-tango riihi, — (a.} I roto i te tau tuatahi o tana riihi, kia kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rua tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia ; (b.) I roto i nga tau tuatahi e rua o tana riihi, kia kaua e iti iho i te kotahi eka o ia tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia ; (c.) I roto i nga tau tuatahi e wha o tana riihi, kia kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rima eka o te whenua e riihitia ana e ia ; a i roto i nga tau tuatahi e ono o tana riihi, hei tapiri atu mo te wahi tuarima o te whenua kua ngakia ra e ia, me oti i a ia te mahi etahi whakapainga tuturu (e tohungia ana e te Ture Whenua, 1908) ara, mo nga whenua karaahi tautahi (first-class) me rite te wariu o aua whakapainga kite kotahi pauna mo ia eka whenua pera, a, mo nga whenua karaahituarua (second-class) me rite kite utu tuturu-tika (net price) o ia eka whenua pera ; engari ia, ko nga whakapainga tuturu e tonoa hei tapiri kia kaua e neke ake i te tekau hereni mo te eka mo te whenua karaahi-tuarua. 15. A te muntunga o nga tau o te riihi ka wariutia ka tiakina hoki nga whakapainga. 16. E tau ana kia whakakorea te riihi ana takahia nga whakariteritenga.
17. Me aro katoa nga riihi ki nga tikanga o te Ture Whenua Maori, 1909, me nga rekureihana kua mahia i raro i taua Ture; aka kiia e mohio katoa ana nga kai-tango riihi ki aua tikanga katoa, mete mana tonu ki a ratou, ano he mea ata tuhituhi iho ki nga pukapuka riihi. Ko nga mapi whakamarama e taea noatia atu ana kite tonoa kite tari o te Poari Whenua Maori mo te Takiwa o Tokerau, Akarana, a kite tari o te Hekeretari mo nga Mea Maori, Poneke.
WALTER DINNIE (WAATA TINI),
Perehitini o te Poari Whenua Maori o te
Takiwa o Tokerau.
Nga Rota. Nga Eka. Te Moni Beti e Whakaaria ana. 6 E. R. P. 223 2 0 £ s. d. 14 0 0
Nga Rota. Nga Eka. Te Moni Reti e Whakaaria ana. 31 362 0 0 21 5 0
Nga Rota. Nga Eka. Te Moni Reti e Whakaaria ana. 61 1 324 0 0 | 26 15 0
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/KNT19101006.2.10
Bibliographic details
Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 48, 6 October 1910, Page 612
Word Count
2,857Whenua Maori ka riihitia i runga i te Tena (Tender) e tuwhera ana ki te Katoa—10,9l4 nga Eka. Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 48, 6 October 1910, Page 612
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Matauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of Copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.