Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image

Whenua Maori ka riihitia i runga i te Akihana e tuwhera ana ki te Katoa.

Tari of te Poari Whenua Maori of the Takiwa o Tokerau, Akarana, te 26 o Akuhata, 1909. HE whakaatu tenei ko nga whenua e huaina anairaronei ka whakaaria hei riihi, i runga i te akihana e tuwhera ana kite katoa, mo nga tau e rua-tekau-ma-rima, mete whai mana kite whakahou mo etahi atu tau e rua-tekau-ma-rima ; ka tu te akihana kite Hooro o te Katoa (Public Hall), Kohukohu, Hokianga, i te 11 o nga haora i te awatea o te Mane, te 18 o nga ra o Oketopa, 1909, i raro i nga tikanga o “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900,” me ona whakatika tikanga.

KUPU APITI.

Te Karae Poraka.—Takiwa Buri o Mangamuka.— Takiwa Whenua o Akarana. 2 | 120 0 0 | 10 5 0 He ngaherehere katoa tenei whenua ; e rua-tuatoru he wharuarua, ko te toenga he pukepuke ; he pai he pango te oneone, he uku a raro. E £5 te moni kua utaina ki runga ki tenei tekiona hei utu i ona whakapainga. 3 | 155 0 0 | 12 0 0 He ngaherehere nunui te rakau, ara, he taraire he rimu, &c., a e rahi ana hei hanga whare hei hanga taiapa ; he hohonu te oneone, he uku a raro. 7 | 180 0 0 | 18 0 0 He ngaherehere nunui te rakau, he maha nga tu rakau, e rahi ana hei whare hei taiapa ; he ahua hohonu te oneone, he uku a raro. E £4O te moni kua utaina ki runga ki tenei tekiona hei utu i ona whakapainga. 9 | 135 0 0 | 11 15 0 He ngaherehere nunui te rakau ; ko te oneone he ahua ukuuku engari he pai; e rahi ana nga rakau hei hanga i nga whare me nga taiapa. 10 | 116 2 0 | 9 15 0 He ngaherehere katoa, nunui te rakau, e rahi ana hei hanga i nga taiapa me nga whare. He ahua hohonu te oneone, he uku a raro. 17 | 135 0 0 | 9 10 0 E 30 pea eka he rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere ; he ahua ukuuku te oneone, engari he pai, he haupapa-kirikiri a raro. 22 | 298 0 0 | 22 10 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri; e rahi ana nga rakau hei whare hei taiapa. 23 | 292 0 0 | 23 10 0 He ngaherehere nunui te rakau, he pai te oneone ; he pukepuke he wharuarua te hawhe o te whenua. 25 | 300 0 0 | 24 15 0 Kotahi ran nga eka he whenua rarauhe, ko te toenga he ngaherehere ; he ahua pai te oneone. Kua utaina tenei tekiona kite £l6 hei utu i ona whakapainga. 26 | 320 0 0 | 26 10 0 E 60 e 70 ranei nga eka he ngaherehere etahi wahi he rarauhe etahi, ko te nuinga he thio ngaherehere nunui nga rakau. He ahua hohonu te oneone, he uku a raro. E rahi ana nga rakau hei hanga i nga whare me nga taiapa. 30 | 283 0 0 | 22 15 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; he pango te oneone, he uku a raro. 31 | 302 0 0 | 21 5 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau; he oneone motomoto ahua ukuuku. 35 | 292 0 0 | 0 He ngaherehere nunui te rakau, he maha nga tu ahua e rahi ana hei hanga i nga whare me nga taiapa. 37 | 299 0 0 | 24 0 0 He ngaherehere nunui nga rakau a he maha nga tu ahua ; he ahua hohonu te oneone h pai, he uku a raro. 39 | 305 0 0 | 24 10 0 He ngaherehere nunui, maha nga tu rakau ,e rahi ana hei hanga i nga whare me nga taiapa. 55 | 141 0 0 | 11 15 0 He manuka nunui me etahi rakau ; he whenua pukepuke wharuarua katoa ; he ahua hohonu te oneone, he haupapakirikiri a raro. 56 | 148 0 0 | 12 5 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau ; he whenua wharuarua ; he oneone pai ahua hohonu, he uku a raro. 57 | 124 2 0 | 10 5 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau ; he ahua hohonu te oneone, he uku a raro. 62 | 235 0 0 | 19 0 0 Tekau ma rima nga eka he whenua rarauhe, te nuinga he ngaherehere maha nga tu ahua rakau ; he ahua pai te oneone.

63 J 220 0 0 | 16 10 0 Tekau ma rima eka he whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere maha nga tu ahua rakau. 66 | 170 0 0 | 12 15 0 E wha tekau pea nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere maha nga tu ahua rakau. 70 | 280 0 0 | 21 0 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua ara, he puriri me etahi atu, e rahi ana hei hanga i nga taiapa me nga whare ; he whenua pai, he pakeho hoki. E £2O kua utaina ki runga ki tenei tekiona hei utu mo ona whakapainga. 71 | 324 0 0 | 22 15 0 He ngaherehere katoa, nunui te rakau ; he whenua pai, he pakeho hoki; whenua pai mo te hipi. Katoa nga rota kua huaina i runga ake nei,kua WEHEA MA NGA MAORI NO RATOU AKE TE WHENUA E TANGO, A KA WHAKAARIA HEI TANGO MA AUA MAORI, I RUNGA I TE AKIHANA TUWHERA KI TE KATOA, KI TE HOORO O TE KATOA (Public Hale), Kohukohu, Hokianga, i te 11 a.m.o nga HAORA I TE AWATEA O TE PARAIRE TE 15 O NGA RA O OKETOPA, 1909. Ko NGA ME A O AUA ROTA KAORE I TANGOHIA I TAUA RA KA WHAKAARIA KI TE IWI KATOA, APITI ATU KI NGA TEKIONA E HUAINA ANA I RARO NEI, A TE MaNE, TE 18 O NGA RA O OKETOPA, 1909, A TE HAORA A KI TE KAINGA KUA HUAINA AKE NEI. 4 | 325 0 0 | 22 15 0 He ngaherehere maha nga tu ahua rakau, he ahua pai te oneone ; e rahi ana nga rakau hei mahinga i nga taiapa me nga whare. Ee torn maero te tawhiti i Kohukohu, a e taea atu ai me tika ma te rori atu i Kohukohu ki Broadwood. 6 | 223 2 0 | 14 0 0 He ngaherehere nunui te rakau e rahi ana hei mahinga i nga taiapa me nga whare. E torn maero te tawhiti i Kohn kohu, a e taea atu ai me tika ma te rori nui tonu. 12 | 307 0 0 | 21 10 0 He ngaherehere nunui nga rakaujmaha nga tu ahua ; he whenua whai wai. E wha maero mete hawhe te tawhiti i Kohukohu, e taea atu ai me tika ma te rori ki Broadwood. Ka taea atu e te poti ina tutuki te tai. 13 | 269 0 0 | 19 0 0 He ngaherehere ; he whenua whai wai; he ahua pai te oneone. E rima maero pea te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 13 | 269 0 0 | 19 0 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; he whenua whai wai; he ahua pai te oneone. E rima maero pea te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 14 ) 196 0 0 | 17 5 0 E 30 nga eka he raorao manuka, ko te nuinga he ngaherehere ; he pai, he ahua hohonu te oneone, he uku a raro ; he whenua whai wai. E rima maero pea te tawhiti i Kohukohu, a kotahi maero te tawhiti i te paringa tai. 15 | 262 0 0 | 18 10 0 He ngaherehere nunui nga rakau, e rahi ana hei mahinga i nga taiapa me nga whare ; he whenua whai wai. Ee ono maero pea te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 18 | 231 0 0 | 16 5 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua ; he whenua whai wai. E whitu maero pea te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 19 | 230 0 0 | 16 5 0 He ngaherehere nunui te rakau maha nga tu ahua he whenua whai wai. E whitu maero pea te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 20 | 319 0 0 | 21 10 0 He ngaherehere; he ahua pai te oneone ; he whenua wai whai. E warn pea maero te tawhiti i Kohukohu ina tikaina ma te rori ki Broadwood. 21 | 314 0 0 | 21 5 0 He ngaherehere ; he ahua pai te oneone ; he whenua whai wai. Tekau pea maero te tawhiti i Kohukohu. 32 | 305 0 0 | 20 15 0 He ngaherehere ; he ahua pai te oneone; he whai wai. O ono maero pea te Tawhiti i Kohukohu, a e rua maero me te hawhe te tawhiti i te wai e taea ana e te pooti ina tutuki te tai. 33 | 307 0 0 | 17 0 0 He ngaherehere ; kaore i tino pai te oneone; he whenua whai wai; Tekau ma tahi pea maero te tawhiti i Kohukohu. 34 | 285 0 0 | 15 15 0 E ono tekau nga eka he manuka, ko te nuinga he ngaherehere ; he whenua whai wai. Tekau ma tahi maero te tawhiti i Kohukohu. 36 | 283 0 0 | 18 10 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; ahua pai te oneone ; e rahi ana nga rakau hei mahinga i nga taiapa me nga whare ; tekau ma rua pea maero te tawhiti i Kohukohu.

38 | 420 2 0 | 29 10 0 E torn tekau nga eka whenua rarauhe, ko te toenga he ngaherehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a rro. Tekau ma rua maero pea te tawhiti i Kohukohu. £lB kua utaina ki runga ki tenei tekiona hei utu mo ona whakapainga. " 40 I 268 0 0 | 21 10 0 . He ngaherehere nunui te rakau, a e rahi ana nga rakau o runga hei mahinga i nga taiapa me nga whare; E rua tuatoru he pukepuke wharuarua ; he whenua whai wai; he pango te oneone . 41 | 305 0 0 | 21 10 0 E rua tekau ma rima nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere ; he whenua whai wai; he oneone ahua pai he haupapa-kirikiri a raro. Tekau maero mete hawhe te tawhiti i Kohukohu, a e wha maero mete hawhe te tawhiti i te paringa tai. Kua utaina tenei tekiona kite £2O hei utu mo ona whakapainga. 42 | 286 0 0 | 18 0 0 E wha tekau nga eka whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere; he ahua pai te oneone he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. 43 j 373 0 0 | 24 5 0 E rua tekau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga he nga herehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. 44 | 160 00 | 11 5 0 He ngaherehere ; he ahua pai te oneone ; he uku a raro ; he whenua whai wai. 45 | 52 0 0 | 3 15 0 Ko te hawhe he whenua rarauhe, ko te nuinga he ngaherehere ; he oneone pai, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. Kua utaina tenei tekiona kite £lB hei utu i ona whakapainga. 46 | 380 0 0 | 27 10 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; he pai he pango te oneone, he uku a raro ; he whenua whai wai. Tekau ma torn maero te tawhiti i Kohukohu, a e whiti maero te tawhiti i te paringa tai. 47 | 407 0 0 | 34 15 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; e 30 pea nga eka he raorao motomoto parahua, ko te nuinga he pukepuke wharuarua, he oneone pai ; he whenua whai wai. Tekau ma rua macro pea te tawhiti i Kohukohu, a e ono pea maero te tawhiti i te paringa tai. Kua utaina tenei tekiona ki nga moni e £2O pauna hei utu mo ona whakapainga. 49 | 532 0 0 | 29 5 0 He ngaherehere nunui nga rakau maha nga tu ahua ; he ahua pai te oneone ; he whenua whai wai. Tekau ma tahi pea maero te tawhiti i Kohukohu, a e wha maero mete hawhe pea te tawhiti i te paringa tai. 50 | 864 0 0 | 49 15 0 He ngaherehere nunui nga rakau maha nga tuahua; kotahi tua-toru he pukepuke wharuarua ; he oneone pai; he whenua whai wai. Tekau ma toru maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e rima maero te tawhiti i te paringa tai. 51 | 866 0 0 | 49 15 0 He ngaherehere nunui nga rakau maha nga tu ahua ; he oneone pai, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai. Tekau ma wha maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e ono maero pea i te paringa tai. 58 | 123 0 0 | 9 5 0 60 j 141 2 0 | 10 15 0 He ngaherehere etahi wahi; he ahua pai te oneone, he hau-papa-kirikiri a raro. E ono maero pea te tawhiti i Kohukohu, a e pa ana kite paringa tai. 61 | 324 0 0 | 26 15 0 He ngaherehere ; he pukepuke wharuarua te whenua ; he hohonu te oneone, he uku a raro ; he whenua whai wai. E ono maero pea te tawhiti i Kohukohu, a ko Hokianga Awa tetahi taha o te rohe. 64 | 381 0 0 | 29 10 0 Kotahi ran nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he whenua whai wai. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhiti i te paringa tai. 65 | 378 0 0 | 32 0 0 E warn tekau nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he pai te oneone ; he whenua whai wai. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhiti i te paringa tai. 68 | 343 0 0 | 25 15 0 Kotahi ran nga eka he whenua rarauhe, ko te nuinga atu he ngaherehere ; he ahua pai te oneone, he haupapa-kirikiri a raro. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero pea te tawhit i te paringa tai. 69 | 395 0 0 | 31 15 0 E wha tekau nga eka he ngaherehere etahi wahi he rarauhe etahi, ko te nuinga he ngaherehere nunui nga rakau ; he oneone pai, he haupapa-kirikiri a raro ; he whenua whai wai.

Tekau maero pea te tawhiti i Kohukohu a kotahi maero to tawhiti i te paringa tai. 73 | 432 0 0 | 31 15 0 E rima tekau nga eka he parae, ko te nuinga atu lie ngaherehere ; he pukepuke he wharuarua etahi wahi ; he tino pakeho ; he whenua whai wai. Tino pai mo te mahi miraka. Tekau ma rua maero pea te tawhiti i Kohukohu. 74 | 430 0 0 | 26 15 0 He ngaherehere nunui te rakau ; he pakeho ; whenua pai mo te hipi; he whenua whai wai. Tekau ma torn maero pea te tawhiti i Kohukohu. 75 | 334 0 0 | 27 10 0 He ngaherehere nunui nga rakau ; e rahi ana nga rakau hei hanga i nga taiapa me nga whare. He tino pakeho pai; he whenua wai. Tino whenua pai mo te karaihe. E warn maero pea te tawhiti i Kohukohu. 76 | 446 0 0 | 40 0 0 He ngaherehere nunui nga rakau, e rahi ana hei hanga i nga taiapa me nga whare. He tino pakeho pai, he whenua pai mo te karaihe. E iwa maero pea te tawhiti i Kohukohu. Te Takiwa mete Ahua. E takoto ana tana poraka nei i te taha raki o te Taonehipi o te Kahukohu, e rua ano nga maero mete hawhe te mataratanga atu o te pito tata, ko tetahi pito kotahi tekau mawha maero te mataratanga atu. Te rohe kite taha rawhiti ko te awa tonu o Hokianga, te rohe kite taha rato ko te rori Hokianga-Broadwood. Ko te ahua ote oneone he ahua pai tonu. E torn pea tekau nga tekiona e tino pai ana mo te mahinga miraka, a ko etahi katoa e tino rite ana hei whakatupunga hipi, kuao kau hoki, a ko te mahanga o nga tekiona e tino whai wai ana. Ko te nuinga o te whenua he ngaherehere, he rimu, he kahikatea, he puriri nei nga rakau, me etahi totara taki-tahi nei, otiia, e rite ana ena ahua rakau hei mahi i nga whare me nga taiapa o ia o nga tekiona, hcoi ano. Ko te ahua teitei ote poraka, puta katoa, kei te wha rau nga putu. Whakawhaititanga Tikanga Riihi. 1. Nga tau riihi : E rua tekau ma-rima nga tan, mete mana whakahou mo tetahi atu rua tekau ma-rima tau ano. 2. Ko te moni-reti kia kaua e hoki iho i te moni-reti i whakaaria mo te rua tekau ma-rima tau o te tuatahi, a ka whakataua kite tikanga rima pai-heneti o te wariu whaka-painga-kore o reira mo te rua o nga rua tekau ma-rima tau. 3. Ko te tangata i nui tana utu ka kiia ko ia te kai-tango riihi, otiia e ahei ana kia whakakahoretia e te Poari te whaka-hua-moni a wai tangata. 4. Ka whakaoatitia ano te kai-tango riihi ki ta te Ture i whakarite ai. 5. A te tukinga o te hama ka tonoa te kai-tango riihi kia matua-utua te moni-reti mo nga marama e ono, apiti iho ki te £3 3s. whii mo te riihi, nga moni o te tiuti pane-kingi, me te whii mo te rehitatanga. 6. E tau ana kia nohoia tonutia atu te whenua e te kaitango riihi, otiia ko nga tau o te riihi ka timataria atu i te 1 o Hanuere, 1910. 7. Ko te moni-reti he matua-utu te tikanga, a te tahi o Hanuere mete tahi o Hurae a ia tau. 8. Ma te kai-tango riihi e utu nga reiti katoa, taake hoki, me era atu taake (haunga ia te taake-whenua). 9. Kaua te kai-tango riihi e tuku, e riihi-tararo, e moketc ranei, ina kore e matua-whakaaetia ete Poari. Kia pahure tonu he tau kotahi i nohoia ai e te kai-tango riihi, ka pono ai te tuku. 10. Huihui katoa nga eka e purutia ana e nohoia ana ranei mo te wa neke atu i te iwa marama tuturu, e kore tetahi tangata kia kotahi e tika kia whiwhi eka i ko atu o te 5,000 eka ; ko ia eka oneone karahi tuatahi, ka kiia hei 7 J eka, a, ko ia eka oneone karahi tuarua ka kiia hei eka. 11. Me haina te riihi e te kai-tango riihi i roto i nga ra e torn tekau a muri iho o te wa i whakaaturia ai ki a ia kua takoto tika te riihi mo te haina. 12. Me timata te noho i roto mai o te wha tau o nga whenua ngahere me nga whenua repo, a i roto i te tau kotahi ki nga whenua ahua koraha, parae nei, a me puraau te noho mo nga tau e ono. 13. Me whakamahi e ia kai-tango riihi.— (a.) I roto i te tau tuatahi o tana riihi. kia kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rua tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia ; (&.) I roto i nga tau tuatahi e rua o tana riihi, kaua e iti iho i te kotahi eka o ia tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia. (c.) I roto i nga tau tuatahi e wha o tana riihi, kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rima eka o te whenua e riihitia ana e ia ; a i roto i nga tau tuatahi e ono o tana riihi, hei tapiri atu mo te waahi tuarima o te whenua kua whakamahia ra e ia,

me oti i a ia te mahi etahi whakapainga tuturu (e tohungia ana e “ Te Ture Whenua, 1908 ”) ara, mo nga whenua karahituatahi (first class) me rite te wariu o ana whakapainga ki te kotahi pauna mo ia eka whenua pera, a, mo nga whenua karahi-tuarua (second class) me rite kite utu tuturu-tika (net price) o ia eka whenua pera ; engari ia, ko nga whakapainga tuturu e tonoa hei tapiri kia kaua e neke ake i te tekau hereni mo te whenua karahi-tuarua, kite rua hereni mete hikipene mo ia eka whenua karahi-tuatoru. 14. A te mutunga o nga tau o te riihi ka wariutia ka tiakina hoki nga whakapainga. 15. E tau ana kia riro-ke te riihi ana takahia nga whakariteritenga. 16. Ko te rahi o nga whenua kaore ano i ruritia, e tau ana kia whakarereketia ina oti te ruri.

17. Me aro katoa nga riihi ki nga tikanga o “ Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1900,” me nga whakariteritenga e mahia ana i raro i taua Ture ; a ka kiia e mohio katoa ana nga kai-tango riihi ki ena whakariteritenga katoa, mete mana tonu ki a ratou, ano he mea ata tuhituhi iho ki nga pukapuka riihi. Ko nga mapi whakamarama e taea noatia atu ana kite tonoa kite Tari Poari Whenua Maori mo te Takiwa o Tokerau, Akarana, a kite Tari Whenua, Takiwa ki Akarana.

C. DEAN PITT (TE PITI),

Perehitini.

This article text was automatically generated and may include errors. View the full page to see article in its original form.
Permanent link to this item

https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/KNT19090916.2.18

Bibliographic details

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 76, 16 September 1909, Page 573

Word Count
3,475

Whenua Maori ka riihitia i runga i te Akihana e tuwhera ana ki te Katoa. Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 76, 16 September 1909, Page 573

Whenua Maori ka riihitia i runga i te Akihana e tuwhera ana ki te Katoa. Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 76, 16 September 1909, Page 573