Rekureihana hei Whakahaere i te Riihitanga o nga Whenua o roto i te Takiwa Ngawha.

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 53, 20 May 1909, Page 337

Rekureihana hei Whakahaere i te Riihitanga o nga Whenua o roto i te Takiwa Ngawha.

NOTEMEA kua meinga hei ture e tekiona 15 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1908,” ahakoa te takotoketanga o etahi kupu i roto i “ Te Ture mo nga Takiwa Ngawha, 1908,” ka ahei te Kawaua i ia wa i ia wa kite tuku atu kite Poari Whenua Maori o te Takiwa o Waiariki i ona mana i raro i te Ture kua huaina i rungatonu ake nei, ara nga wahi o aua mana ona e pa ana kite riihitanga o nga whenua kei raro i taua Ture. Na reira, ko taua Poari, hei tikanga e whakahaerea ai aua mana, tenei ka whakatau i runga i te motini i nga rekureihana e whai ake nei, engari ka taea aua rekureihana te whakatikatika i runga i nga huarahi e kitea ana e tika ana mo nga aronga motuhake e hangai ana ki ia keehi, mete whai mana o te Poari, i runga i te panui kite katoa i perehitia ki roto kite Gazette, kite apiti atu, kite whakakore, ki te whakarereke, kite whakatikatika ranei i aua rekureihana i runga i tana huarahi i whakaaro ai he tika he pai ranei. I tuhia i te 8 o nga ra o Mei, 1909.

JAMES W. BROWNE,

Perehitini o te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Waiariki.

REKUREIHANA. I roto i enei rekureihana mehemea kaore e taupatupatu ana ki nga kupu i takoto tahi ai ratou, ko nga kupu e whai ake nei koia enei o ratou tikanga ara “ Taua Ture ” tona tikanga ko “ Te Ture mo nga Takiw’a Ngawha, 1908.” “ Riihi ” tona tikanga he riihi i raro i taua “ Ture.” “Poari” tona tikanga ko te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Waiariki kua whakaturia i raro i “Te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905.” “ Kai-tuku riihi ” tona tikanga ko te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Waiariki, e whakahaere ana i te taha ki nga Maori no ratou nga whenua.

“ Kai-tango riihi ” tona tikanga ko te tangata kua kiia he kai-tango riihi i raro i taua Ture, hui atu kite tangata i whakaaetia kia whakawhitingia kia tukua ranei ki a ia te riihi, tetahi atu tangata ranei no mua atu i whakaaetia ai kia whakawhitingia kia tukua ranei ki a ia te riihi. “ Mahinga ” me “ tino whakapainga e pumau ana,” ko nga tikanga o enei kupu e rite tonu ana ki nga tikanga o aua kupu e mau nei i roto i tekiona 2 o “ Te Ture Whenua, 1908.” 1. Ko ia riihi me hoko i runga i te akihana e tuwhera ana kite katoa i runga ranei i te tena (tender). 2. I nga teera akihana katoa kaore e whakaaetia nga karanga utu (bid) e iti iho ana i te moni reti i whakaaria. 3. To te tangata nana te karanga reti nui rawa ka kiia ko ia te kai-tango i te riihi, a kite tautohetia na wai te karanga whakamutunga, na wai ranei te karanga reti nui rawa, heoi me hoatu ano te rota e tautohetia ra kia ahihanatia ano, a me timata te karangaranga reti i te moni i huaina i te karangatanga i mutu ake ra. 4. Ko te tangata nana te karanga reti nui rawa mo tetahi rota, a te taunga o te hama, me utu kite akinia i te moni reti mo te hawhe tau tuatahi, ara he utu wawe hei punga, apiti atu kite moni e rua pauna e rua hereni (£2 25.) hei utu mo te whii mo te riihi, mo te tiute pane, mete rehitatanga (o te riihi), a i muri tonu iho me tere tana whakatakoto kite tari o te Poari i tetahi kii-pono i runga i te ture pera me tera kua meinga nei kia mahia e tekiona 18 o “ Te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907.”

5. Ko nga tena (tender) katoa me hoatu ki roto ki tetahi kopaki pukakukame atawhakapiri ka hiiri kiakati, ko te ingoa mo waho kite Perehitini, a me maaka penei a waho o te kopaki: “ Tena (tender) mo te riihi o teßotaNama , i panuitia nei ki roto kite nupepa o te o nga ra o ,19 ,” a me tuku tahi mai i roto i te tukunga mai o taua tena (tender) tetahi pukapuka kii-pono i runga i te ture pera me tera kua meinga nei kia mahia e tekiona 18 o “ Te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907.”

6. Mehemea ka hiahia tetahi tangata kite tuku tena (tender) mo nga rota maha atu i te kotahi, me motuhake he pukapuka tena (tender) mo ia rota, me motuhake ano hoki he pukapuka kii-pono i runga i te ture, kia kotahi o aua ahua pukapuka me tuku tahi me ia pukapuka tena (tender) e tuhia, kia haere ano i runga i te ritenga e whakaaturia nei e te rarangi i runga tonu ake i tenei. Me tuku tahi mai te moni reti mo te ono marama, mete £2 2s. mo te whii mo te riihi, te tiute pane, mete moni rehita, i roto i te tukunga mai o ia tena (tender) o ia tena (tender). 7. Kia kotahi ano te taima e wahia ai nga tena (tenders) e te Poari a te ra i whakaritea mo taua raahi.

Ko nga tena (tenders) katoa kaore nei i eke te moni reti kite moni reti i tohungia e te Poari penei me nga ritenga kua kiia i runga nei ka kiia he tena (tender) he, kaore i tika.

8. Ko tekai-tena (tenderer) i nui tana tena (tender), mehemea ka rite tana moni tena (tender) ka nui ake ranei i te moni reti i whakaaria, ko ia tera te tangata ka riro i a ia te riihi.

9. Mehemea i riterite nga moni reti i tuhia e etahi tangata tokorua, maha atu ranei, ara i nui atu i ta etahi o nga kai-tena (tenderers), hei reira, me whakatau e te Poari i runga i te rotarota, ina mutu i a ia te wahi nga kopaki o nga tena (tenders) katoa, i runga i tana huarahi i mohio ai he tika, te mea o aua tokorua o taua tokomaha tangata ranei hei kai-tango i te riihi. 10. Ko nga moni punga me nga moni whii katoa i utua e nga kai-tena (tenderers) kaore nei i whi vhi ki tetahi riihi, me whakahoki atu e te Poari ki a ratou i muri tonu iho i te whakaaetanga o tetahi tena (tender). 11. A te wa e whakaaetia ai e te Poari, a e tohungia ai tetahi tangata, koia te kai-tango riihi o tetahi o etahi rota ranei, hei reira me whakaatu ki taua tangata i roto i te reta rehita, me tuhi ka tuku atu ai ki '.ana kainga i tuhia e ia ki roto ki tana tena (tender), a hei roto i taua pukapuka whakaatu, ki atu ai ki taua tangata kia haere mai ia, i roto i nga ra e toru tekau o muri tonu o te ra o taua pukapuka whakaatu, kite haina i taua riihi ki runga ki nga pukapuka riihi e toru. Mehemea i tuku tena (tender) huihui etahi tangata, me tuku tetahi pukapuka whakaatu ki tetahi ki tetahi o aua tangata. Ko taua pukapuka whakaatu me tuhi ki runga kite Ahua L e mau nei i te Kupu Apiti ki nga rekureihana i raro i “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900,” kia pera ranei te aronga. 12. Ko te tangata i kiia ko ia te kai-tango riihi ka whai mana kite noho i te whenua a te wa e oti ai i a ia te haina o te riihi, mete whakatutuki i era atu tikanga kua. whakatakotoria e te ture mo taua whenua.

13. Ki te kore te kai-tango riihi e haina i taua riihi i roto i nga ra e toru tekau o te whakaaturanga ki a ia kia pera ia, hei reira ko te moni reti mo te ono marama tuatahi i utua wawetia ra mete moni rua pauna rua hereni (£2 25.) kua huaina i runga ake nei ka tino murua atu e te Poari, a ka ahei te Poari kite whakatau ko te tangata nana te whakahua moni reti nui, te tena (tender) ranei i raro tonu iho, koia tera te kai-tango riihi, a ka ahei ranei kite tuku i te riihi kia akihanatia ano kia tenaia (tendered) ano ranei. 14. Ki te kore he karanga reti he tena (tender) ranei, ka ahei te tangata a muri atu kite tono i tetahi o aua riihi kia kotahi a tae noa kite wa e unuhia atu ai taua riihi i te hoko e te Poari, a ka kiia ko ia te kai-tango riihi i runga i te moni reti i whaka aria. Ki te tupono, tokorua, tokomaha atu ranei nga kai-tono i whakatakoto i a ratou tono i te ra kotahi, me riro ma te rotarota e whakatau te tangata mana te riihi.

15. Ka ahei te Poari i tana wa i pai ai kite whakaiti iho 1 te wariu o te whenua i whakaaria kaore nei i taea e ia te riihi i roto i nga marama e toru, a ka ahei kite karanga kia tukua mai he tena (tender), kite tuku ranei i taua whenua kia akihanatia i runga i te wariu i whakaitia ra. 16. Kia rua tekau ma rima nga tau te roa o te wa o ia riihi, mete whai mana kite whakahou mo tetahi atu wa ano kia rua tekau ma rima nga tau.

17. Ma te Poari e hanga nga riihi katoa, a ko te ahua o aua riihi me nga kawenata, nga tikanga, me nga kirimene, hei whakauru ki roto, engari kaua aua mea e rereke te ahua i nga tikanga o taua Ture o enei rekureihana ranei, hei ta te Poari i whakatau ai, a, ina kore e whakaritea he tikanga ke atu, me taka ki raro i nga whakariteritenga e whai ake nei:— (1.) Me rahui e te riihi kite kai-tuku riihi nga maina katoa, nga metals, nga minerals, nga waro, nga lignite, nga slate, nga freestone katoa kei runga ranei, kei raro ranei i te whenua e takoto ana, me te whai mana o te kai-tuku riihi kite mahi, kite whakahaere, kite tango, kite hoko, mete tuku i aua mea i etahi wahi ranei o aua mea, haunga ia nga wahi o aua mea e tika ana kia whakahaerea e te kai-tango riihi mo ana ake mahi, engari kaua mo te hoko mo te tuku ke atu ranei; a ka whai mana ano hoki te kai-tuku riihi kite whakatakoto rori ki runga ki nga whenua e tukua ana, a mo

runga i nga tikanga kua whakahuatia i runga ake nei kite hanga whare ki reira i runga i te utu tika mo te whakakinonga anake i te mata o te whenua, ko te nui o te utu ina tautohetia me kimi me whakatau i raro i nga tikanga apitireihana. (2.) Me utu e te kai-tango riihi pau noa nga tau o te riihi nga moni reti kua huaina i roto i te riihi, kaua e tangohia e puritia ranei tetahi wahi, ahakoa he aha te take, a me utu hoki e ia katoa nga reiti, nga taake, nga taunaha, me era atu moni katoa kua whakataua tera ranei e whakatau a a muri nei i roto i nga tau o te riihi ki runga kite whenua kua riihitia, kite tangata ranei kei a ia e riihi ana te whenua, ki runga ranei ki nga whare me nga whakapainga o te whenua ; a ki te kore e utua te moni reti i tetahi i etahi wa ranei a pau noa nga ra tekau ma wha i muri iho i te ra i nga ra ranei i whakaritea hei utunga mo aua moni, me whakaae te kai-tango riihi (ina tonoa) kite utu kite kai-tuku i te moni initareti e waru pauna mo ia rau pauna i ia tau, timata atu i te wa kua whakaritea hei utunga mo taua moni reti tae noa kite wa i tino utua ai aua moni reti; a ko aua moni initareti i runga i nga tikanga katoa, ahakoa me muru me tango ranei i runga i etahi atu tikanga e ea ai, ka kiia he moni reti era e tika ana kia utua i raro i te riihi, a me utu me whai ranei kia utua i runga i te tikanga muru i tetahi atu tikanga ranei, ano he moni reti e taea ana te tono kia utua i raro i te mana o te riihi. (3.) Ko te kai-tango riihi “ me inihua i runga i te ingoa o te kai-tuku riihi.” (4.) Ma te kai-tango riihi “ te whenua e taiapa.” (5.) Ma te kai-tango riihi “ e pani kite peita a waho (o te whare) i ia tau.” (6.) Ma te kai-tango riihi “e ngaki” te whenua, a me whakahaere e ia te whenua kia pai, kaua e tukuna e ia kia tupu he taru kino ki runga ki taua whenua, a kaua e whakatokia he tataramoa he gorse he furze ranei e ia kite whenua e riihitia ana ki a ia, a kaua hoki e tukua e ia aua taru kia tirara haere ki runga ki taua whenua, a me tapahi tika

e ia nga rakau e whakatupuria ana hei taiapa i runga i te whenua kua riihitia ki a ia. (7.) Kaua te kai-tango riihi e whakawhiti, i runga i te hoko, riihi-raro, mokete, i tetahi atu tikanga ranei, i te whenua kei a ia e riihi ana, e nohoia ana ranei e ia, i tetahi wahi ranei o taua whenua, heoi ano te huarahi e taea ai te whakawhiti i taua whenua me matua whakaae e te Poari, a me matua maha atu i te tekau ma rua nga marama o taua kai-tango riihi e noho ana i runga

i te whenua i riihitia ki a ia. (8.) Kaua te kai-tango riihi e mokete i tona paanga ki te riihi, e taea ai te pera me matua riro atu te whakaaetanga a te Poari. (9.) Ina hiahiatia kia rnahia i runga i te ture tetahi pukapuka kii-pono e tetahi kai-tango riihi, e kore te tangata i whakawhitingia ai ki a ia, i hokona ai ranei ki a ia tetahi riihi i runga i te mana hoko o tetahi kai-tango mokete, kai-tango whakawhiti, kai-tiaki ranei mo tetahi peekerapu, e tukuna kia noho ki runga kite whenua e uru ana ki roto ki taua riihi kia takoto ra ano i a ia kite Poari

tetahi pukapuka kii-pono i runga i te ture hei whakaatu he pera tona ahua tona tikanga ranei, (10.) Ko ia tangata i whakawhitingia atu ai ki a ia tetahi riihi i runga i te ture, ko ia kai-hoko ranei kua kiia ake nei o tetahi riihi, ka tau ki runga ki a ia nga mana, nga tikanga, me nga taumahatanga hoki, i tau ki runga kite kai-tango tuatahi i taua riihi: Engari ka ahei te tono ma te tangata whakawhiti i taua riihi e utu nga moni reti o taua riihi, ara, o tona whakaputanga reti tuatahi anake o muri iho i taua whakawhitinga. (11.) E kore e whai mana te whakawhitinga riihi mehemea kaore ano i rite nga tikanga i hoatu ai taua riihi, ara, nga utunga reti me era atu mea, a tae noa ki tona ra i whakawhitingia ai. (12.) Ki te kore e rite i tetahi kai-tango riihi kai-tango raihana ranei nga tikanga o taua riihi a pau noa nga ra e ono tekau o muri iho o nga ra tika hei whakaritenga mana i aua tikanga, ka taea tana riihi te whakamutu, a i runga i taua whakamutunga, ka kiia e takahi ana ia i te ture ina noho tonu ia i runga i te whenua i uru ki roto ki taua riihi, a ka ahei te Poari kite whakahaere tikanga e hoki atu ai taua whenua kite Poari, engari kaore e he i tera te mana o te kai-tuku riihi kite tono kia whakaeangia nga moni utu reti e tika ana kia utua i taua wa, te mana tono

whakawa, tikanga muru taonga ranei, i timataria i mua atu i tana hokinga atu ki runga kite whenua. JKw ■ .

Ko nga tikanga e man nei i runga nei mo nga riihi ka whai mana ki runga, a ka here hoki i te Poari raua ko te kai-tango i te riihi ano i tuhituhia aua tikanga katoa ki roto ki nga riihi katoa.

18. Ka ahei te tono kia utua e te kai-tango riihi nga reiti, nga taake, me era atu taaketanga katoa, ahakoa pehea te ahua, ewhakataua ana hei utu ma te kai-noho i te whenua i urn ki roto ki tana riihi, a pau noa nga tau i riihitia ai ki a ia taua whenua.

19. Ki te marama kite Poari i pohehe te ngaronga te haehaenga te paunga ranei o tetahi pukapuka riihi, ka ahei ia kite whakaputa i tetahi pukapuka riihi hou hei whakakapi mo te mea i ngaro, i runga ano i nga tikanga me nga utunga whii e whakaarohia ana e te Poari he tika. Na, ki te tau me tuhituhi etahi kupu tapiri ki runga ki tetahi pukapuka riihi, engari kua ngaro taua pukapuka, a i pera tona ngaronga mete ahua kua kiia ake nei, ka ahei te Poari ki te whakaputa i tetahi riihi hou hei whakakapi mo te mea i ngaro, a kite tuhituhi i aua kupu tapiri ki runga ki taua riihi hou, a, kite whakaaro ia he mea tika kia peratia, me hui atu aua kupu tapiri ki nga tikanga o te riihi tuatahi, ka whakauru ki roto kite riihi hou.

20. Ma te Poari, mo te taha ki nga Maori no ratou te whenua, mete kai-tango riihi e haina te riihi kia torn nga kape. 21. Ko ia riihi, ina oti te haina i runga i te ritenga kua kiia ake nei, me rehita e te Poari i raro i “ Te Ture Whakawhiti Whenua, 1908,” engari ina rehitatia tetahi riihi kaua he moni kohi e utua hei whakarahi i nga moni inihua. Ko nga whakahaerenga me nga whakawhitinga katoa o te whenua i uru kite riihi me mahi i runga i nga tikanga o te Ture kua huaina tatatia ake nei, a i runga i ona ritenga katoa me tau ki raro i taua Ture.

22. Ko nga whakahaerenga me nga riihi-raro katoa e takahi ana i nga tikanga o taua Ture o enei rekureihana ranei ka tino mana kore, a kaua te Kai-rehita Takiwa Whenua e rehita i tetahi whakahaerenga e pa ana ki tetahi riihi, i raro ranei i tetahi riihi, kia matua marama ra ano ia kua rite nga tikanga kua whakatakotoria ake nei.

Nga Whakapainga. 23. Me whakapai e ia kai-tango riihi—(a.) I roto i te tau tuatahi o tana riihi, kia kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rua tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia; (&.) I roto i nga tau tuatahi e rua o tana riihi, kaua e iti iho i te kotahi eka o ia tekau eka o te whenua e riihitia ana e ia ; (c.) I roto i nga tau tuatahi e wha o tana riihi, kaua e iti iho i te kotahi eka o ia rima eka o te whenua e riihitia ana e ia; a i roto i nga tau tuatahi e ono o tana riihi, hei tapiri atu mo te wahi tuarima o te whenua kua whakapaia ra e ia, me oti i a ia te mahi etahi whakapainga tuturu, ara, mo nga whenua karaihe tuatahi (first class) me rite te wariu o aua whakapainga kite kotahi pauna mo ia eka o taua whenua, a mo nga whenua karaihe tuarua (second class) me rite te wariu o aua whakapainga kite utu tuturu (net price) o ia eka o taua whenua : Engari ia ko nga whakapainga tuturu e tonoa hei tapiri kia kaua e neke ake te wariu i te tekau hereni mo te eka o ia eka whenua karaihe tuarua (second class). 24. Ko te kai-tango riihi i te wa o tana riihi me pai me tika tana whakaora tana whakahaere me tana tiaki i taua whenua me nga whare me era atu mea kua oti te hanga ki runga, hui atu ki nga mea tera e whakaturia e hangaia ranei i ia wa (o tana riihi) ki runga ki taua whenua, kia tino pai kia tino orate tu mete ahua (haunga ia kite pau tika kite kino ranei i te ahi, i te awha, i te ru, i te tupuhi ranei). 25. Ko ia riihi, ina pau katoa ona tau e rima tekau, me whakawhiwhi i te mana kite kai-tango riihi e utua ai ia mo nga tino whakapainga e pumau ana te ahua i mahia e ia ki runga kite whenua i te wa e mana ana te riihi me tona whakahoutanga, ara, mehemea ia kaore ano te painga o aua mea i memeha itewa i mutu ai taua riihi. Ko te nui o taua utu kapeneheihana me whakatau i runga i te apitireihana i waenganui i te Poari mete kai-tango riihi i runga i nga tikanga kua whakaritea i raro iho nei, engari kaua e nui atu i te moni e tohungia ana i roto i nga tikanga motuhake o ia keehi.

26. Hei tikanga e whakaritea ai etahi moni hei utu i aua kapeneheihana, me wehe e te Poari i ia wa i te wa e mana ana te riihi kia 10 paiheneti o te moni reti e tae atu ana ki a ia mo ia tekiona.

27. Ko aua moni i wehea ra i ia wa me utu atu kite Kaitiaki o te Katoa, me whakatakoto ranei ki tetahi peeke, ki reira takoto pumau ai whai initareti ai, a ko taua moni hui atu ki tona initareti ina pau nga tau e rima tekau me whakahaere hei utu i te moni kapeneheihana kua huaina ake nei. 28. Ina pau te katoa o nga tau e rima tekau, ko taua moni i wehea ra hui atu ki ona initareti, mehemea e nui atu

ana i teinoni e rite ana mo te wariu, lieoi ko te moni i hipa ake (i taua wariu) me utu e te Poari ki nga tangata e tika ana ki nga reweniu, p, te whenua. , . 29. Otira mehemea kaore nga moni i wehea ra e rite kite moni o te wariu, a kaore nga tangata no ratou te whenua e kaha kite utu i te toenga, hei reira me u,ta te whenua kite moni e rite ana mo nga whakapainga, engari kaua taua moni e nui atu i te moni i tohungia i roto i nga tikanga motuhake mo ia keehi, a me riihi te whenua i runga i te akihana mo tetahi wa atu ano kia rua tekau ma rima nga tau i runga i te moni reti nui rawa e taea ana i taua wa, engari kaua e whakaritea he tikanga kapeneheihana mo nga whakapainga. Kq te moni i whiwhi ai i te teeratanga me utu atu kite kai-tango riihi e puta ra ki waho, a ko te moni i whakaemia ra me utu atu ki nga tangata e tika ana kia whiwhi i nga reweniu o te whenua.

30. Ina tupono ki tetahi keehi i tukua kia taka ki raro te mana whakahou i te riihi, i whakamutua ranei i runga i tetahi atu tikanga, heoi me uta e te Poari ki runga kite whenua te wariu o nga whakapainga a te kai-tango riihi e puta ana ki waho ina tukua ano taua whenua kia riihitia. Ko te wariu o aua whakapainga ona toenga ranei ina tangohia atu nga moni e tika ana kia utua kite Poari e te kai-tango riihi e puta ana ki waho, ina tae atu aua moni kite Poari, me utu atu ki taua tangata.

Te Wariutanga o nga Whakapainga. 31. Mehemea ka hokona tetahi riihi, ka tukua ranei i runga i tetahi atu huarahi, ko te wariutanga o nga whakapainga me whakahaere i runga i nga ritenga kua whakaritea i raro nei; ame utu taua wariutanga kite Poari ete kai hoko ite riihi i te ra, i mua mai ranei o te ra, hei timatanga mo te riihi hou.

Mehemea ka whakakorea tetahi riihi mo te takahanga o ona tikanga, me whakahau e te Poari kia whakahaerea taua wariutanga a te wa e hoki mai ai te whenua ki a ia. 32. Ko nga moni o te wariutanga o nga whakapainga ina utua e te kai-hoko i tetahi riihi hou, me utu e te Poari ki te kai-tango riihi tuatahi, engari me tango atu i roto i aua moni nga moni reti me era atu moni kaore ano i utua a e tika ana kia utua e te kai-tango riihi kua hoko ra i tana riihi; a, mehemea he riihi tera i whakakorea, me tango ano hoki nga moni i pau i te whakahaerenga i nga mahi i hoki ai te whenua mete riihi kite Poari hui atu ki nga moni i pau i era atu mahi e riihitia ai ano taua whenua. 33. Ko ia riihi i whakakorea mo te takahanga o ona tikanga, kei te Poari anake te whakaaro mete tikanga mo te utunga i te wariu o ona whakapainga, o tetahi wahi ranei o taua wariu.

34. Ki te kore e utua te wariu kua huaina ake nei, ka ahei te Poari, kia utua ai ki a ia taua wariu, kite hamene ki roto ki tetahi Kooti whai mana i te tangata mana e utu taua wariu.

35. Ko nga kereme katoa e tono ana kia utua te tangata mo tetahi mate i pa ki a ia i raro i taua Ture, mo te wariu o nga whakapainga, mo etahi atu mea ranei, mehemea ia kaore i ata whakaritea he tikanga, me whakatau i runga i nga tikanga kua whakaritea e Wahi 111 o “ Te Ture mo nga Mahi mo te Katoa, 1908,” a mo runga i nga kereme kua huaina ake nei ka kiia kua huia atu taua Wahi 111 hei wahi mo taua Ture.

Mo runga i ia kereme pera me riro ko te Poari hei kaitawari.

36. Ina whakaritea ina whakaaetia ranei kia tukua tetahi take kite apitireihana, a mehemea ra ia kaore tetahi atu tikanga i whakaritea mo taua take e enei rekureihana, hei reira me hoatu taua take kite aroaro o nga kai-apitireihana, kia kotahi kia maha atu ranei e whakaturia e tetahi taha e tetahi taha, a kia kotahi te tangata e whakatu hei takawaenga mo aua kai-apitireihana. (a.) Mehemea kaore tetahi taha i whakatu kai-apitirei-hana mana i roto i nga ra e rua tekau ma tahi i rnuri iho i te tononga-a-tuhituhi atu a tetahi taha kia pera, hei reira ma te kai-apitireihana anake i whakaturia e tetahi taha e whakahaere te apitireihana, a ko tana i whakatau ai hei tino mutunga tera a ka whai mana tera ki runga ki nga taha e rua. (b.) Mehemea kaore e rite i aua kai-apitireihana tetahi whakatau ma raua mo te take i tukuna atu ra ki a raua a pau noa nga ra e rua tekau ma waru i muri iho i te ra i tukua atu ai taua take ki a raua, hei reira me tuku atu taua take kia whakataua e tetahi tangata i whakaturia e aua kaiapitireihana hei takawaenga mo raua, a ko tana i whakatau ai hei tino mutunga tera a ka whai mana tera ki runga ki nga taha e rua. (c.) Ko ia apitireihana pera me whakahaere i runga i nga tikanga kua whakatakotoria e “ Te Ture Apitireihana, 1908,” a me tau ki raro i te mana o taua Ture ano mehemea nei te tukunga o taua take ki taua

apitireihana i ata whakaaetia e nga taha e rua i raro i tetahi tiiti. (d.) Ma ia taha ano e utu tana taha o nga utu o tana tukunga, a ko nga utu mo te whakatuunga i tetahi takawaenga me riro ma nga taha e rua ki taua apitireihana e utu, a me riterite tonu nga moni hei utu ma tetahi taha ma tetahi taha. (e.) Ka whiwhi aua kai-apitireihana taua takawaenga ranei i nga mana katoa kua tau nei ki nga Komihana i “ Te Ture mo nga Komihana Uiui, 1908,” hui atu ki nga mana kua hoatu ki a ratou e “ Te Ture Apitireihana, 1908.” 37. I mua o te tahuritanga o tetahi kai-wariu kite whiriwhiri i nga take i tukua atu ki a ia i raro i taua Ture, me hanga e ia a me haina e ia, i te aroaro o tetahi Kai-wha-kawa Tei Pi, tetahi pukapuka kii-pono kia rite kite Ahua N e mau nei i te Kopu Apiti ki nga rekureihana i raro i “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900,” pera ranei te tikanga mete aronga. Whakahoutanga o nga Riihi. 38. Me mahi, engari kaua i mua mai o te kotahi tau i muri atu ranei i te toru marama e mutu ai nga tau o te riihi, he wariutanga i runga i te apitireihana, i runga ranei i tetahi atu tikanga i whakaaetia i waenganui i te Poari mete kaitango riihi, kia kitea ai te wariu o te fee-simple i uru i tauawa ki roto kite riihi, a me kimi hoki te wariu o nga tino whakapainga e pumau ana te ahua i mahia e te kai-tango riihi i roto i nga tau o tana riihi a e kitea ana e mau ana i taua wa i runga i te whenua i uru kite riihi. Ko te panuitanga o nga wariutanga kua huaina ake nei ka ahei te whakatutuki i runga i te hoatutanga o tetahi kape o taua panui kite kai-tango riihi me tetahi kape kite Poari, a i muri iho i tera, engari i mua mai o nga marama e rua e mutu ai nga tau e riihitia ana taua whenua e te kai-tango riihi, ka riro ma taua kai-tango riihi, i runga i te whakaatu-a-tuhituhi i hoatu e ia kite Poari, te ki ka tangohia ranei e ia kaore ranei he riihi hou mana mo aua whenua mo nga tau e rua tekau ma rima timata atu i te ra i mutu ai tana riihi tuatahi, 1 runga i te moni reti kaua e iti iho i te rima pauna mo ia ran pauna o te wariu katoa (gross value) o aua whenua ina tangohia atu i aua moni te wariu o nga tino whakapainga e pumau ana te ahua i whakataua mo tetahi taha mo tetahi taha i runga i te wariutanga. 39. Mehemea kaore te kai-tango riihi e whakahou i tana riihi i runga i nga tikanga kua huaina ake nei, a kite kore ia, kite mangere ranei ia, kite haina i te riihi hou i roto i nga ra e whitu i muri iho i te ra i hoatu ai ki a ia taua riihi hou kia hainatia e ia, heoi, i mua mai i te marama whakamutunga o nga tau o te riihi tuatahi, me whakaari he riihi mo taua whenua hei whakataetae ma te katoa i runga i te tena (tender) i te akihana ranei e tuwhera ana kite katoa, mo nga tau e rua tekau ma tahi, i raro i nga ritenga me nga tikanga e whai ake nei : — (a.) Ko te moni reti e whakaaria hei ta te Poari i whakarite ai, engari kaua e nui atu i te moni reti i whakaaria kite kai-tango riihi e puta ana ki waho i runga i te mutunga o tana riihi i raro i te tekiona i mua tonu ake nei. (b.) Me whakaatu i roto i nga panui tono i nga tena (tender), whakaatu ranei i te teera akihana, te nui o te moni reti e whakaaria ; a hei tikanga mo te tena (tender) me whakatakoto e te kai tena (tenderer) i te taima tonu i hoatu ai e ia tana tena (tender) te moni reti mo te hawhe tau, me tetahi moni e rite ana hei utu i te whii mo te riihi, mo te pane tiute, mete whii mo te rehitatanga, a ki te kore ia e whiwhi, i te riihi me whakahoki atu taua moni ki a ia. (c.) Mehemea ka riro te riihi hou i tetahi tangata ke atu i te kai-tango riihi e tata rate mutu o tana riihi, heoi, i roto i nga ra e whitu i muri tonu atu i te ra i whakatuturutia hei wahanga mo nga kopaki o nga tena (tenders), mo te teera akihana ranei, me utu e taua tangata ke kite Poari nga moni o te wariu o nga tino whakapainga e pumau ana te ahua kua whakaritea i runga i nga tikanga kua whakatakotoria e te tekiona i mua tonu ake nei. (d.) Ka tae kite ra e mutu ai te riihi tawhito, a muri atu ranei i taua ra, kite marama kite Poari kua tukuna paitia atu te kai-tango riihi hou e te kaitango riihi tawhito ki runga ki nga whenua e riihitia ra, a kaore i whakakorea, i wawahia, i whakakinongia ranei nga whakapainga i rokohanga ra ki runga ki aua whenua i te wa i mahia ai te wariutanga kua huaina nei i roto i te tekiona i runga tonu ake nei, hei reira me utu e te Poari kite kai-tango riihi tawhito kua mutu ra tana riihi nga moni i utua ra kite Poari e te kai-tango riihi hou.

(e.) Mehemea kua whakakorea, kua wawahia, kua whakakinongia ranei nga whakapainga kua huaina nei i roto i te wahanga tekiona i runga tonu ake nei, hei reira, ko te wariu o nga whakapainga kua wawahia ra, te utu ranei mo te whakaoranga i aua whakapainga kua wawahia ra, me riro ma te Poari ma tetahi tangata ranei i whakaturia e ia e whakatau ; a ko nga moni i whakataua, hui atu ki nga moni i pau i te whakahaerenga i taua whakataunga, me tango atu i roto i nga moni ka utua ra kite kai-tango riihi tawhito e puta ra ki waho i tana riihi, a ko aua moni i tangohia ra, haunga nga moni i pau i te whakahaerenga i taua whakataunga, me whakahoki atu kite kai-tango riihi hou. 40. Ki te kore e riro te riihi i runga i nga tikanga kua huaina ake nei i tetahi tangata ke atu i te kai-tango riihi tawhito, kite kore ranei taua tangata ke e haina i nga kape e toru o te riihi i roto i nga ra e toru tekau, kite kore ranei e utua e ia nga moni i whakaaetia ra e ia i roto i nga ra e toru tekau i muri atu i te ra i wahia ai nga kopaki o nga tena (tenders) i teeratia ai ranei te riihi i runga i te akihana, hei reira ka ahei te kai-tango riihi tawhito i roto i nga ra e ono tekau i muri atu i te ra i whakaritea hei wahanga mo nga kopaki o nga tena (tenders), o te teera akihana ranei, kite tango mana te riihi hou i runga i nga tikanga kua huaina ake nei; aki te kore ia e tango i taua riihi, kite kore ranei ia e haina i te riihi hou i roto i nga ra e whitu i muri atu i te ra i hoatu ai taua riihi kia hainatia e ia, hei reira ka ahei ia kite noho hei kai-riihi mo taua whenua ia tau ia tau, engari mo te wa anake e utua ana e ia nga moni reti e whakaritea ana ranei e ia nga kawenata me nga tikanga i uru ki roto ki tana riihi ki roto ranei ki taua Ture, a taea noatia te wa e whiwhi ai te Poari i te kai-hoko mo te riihi hou, haunga ia mehemea, i mua mai o te whiwhinga o te Poari i taua kaihoko, kua tino tangohia e ia mana te riihi hou mo nga tau e rua tekau ma rima kua huaina ake nei.

41. Ka ahei the Poari, i a ia e hoko atu ana i te riihi i whakahoutia kite kai-hoko i taua mea, kite whakarite ko nga ra hei timatanga mo te noho i te whenua i raro i te riihi hou hei nga ra tuatahi anake o Hanuere o Hurae ranei. 42. Ko nga tikanga katoa kua whakatakotoria e nga ruure me nga rekureihana kua tuhia ake nei (haunga fe, nga tikanga mo nga ngakinga) e pa ana ki nga tena (tenders) ki nga teera akihana, ki nga ahua, me nga tikanga mo nga riihitanga tuatahi, me era atu tikanga ahakoa pehea te ahua e pa ana ki aua riihitanga tuatahi, mutatis mutandis, ka pa ano hoki ki nga hokonga, ki nga ahua, me nga tikanga o nga riihi hou o nga riihi ranei i whakahoutia kua huaina ake nei, hui atu ki nga kai-tango riihi i raro i aua mea, me era atu tikanga, haunga ia mehemea i ata whakaritea tetahi atu tikanga e enei rekureihana.

43. Haunga nga mea kua whakaritea e Rekureihana Nama 25 o tenei, kaore te kai-tango riihi e puta ana ki waho e whai mana e whai kereme ranei ki nga Maori no ratou te whenua, kite Poari ranei, mo runga mo te wariu o nga whakapainga i mahia e ia ki runga ki nga whenua e nohoia ana e ia, ina tupono i hapa i tetahi tangata te utu atu i taua wariu kite Poari.

44. Ko nga moni reti katoa me utu kite Poari, a ko tana rihiiti he whakaeanga whai mana tera mo taua moni. Ko nga moni katoa e tae atu ana kite Poari mo nga riihi whenua i raro i taua Ture me hoatu ki roto kite kaute kua whakaritea nei e tekiona 47 o “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900,” a me whakapau e te Poari i runga i nga tikanga e whai ake nei :— (a.) Hei whakaea i nga tiaati a te Poari mo te whakahaerenga i nga mahi me nga moni i pau i runga i aua mahi. (b.) Hei utu haere i nga moni e wehea ana hei moni topu pera me era kua whakaritea nei e Rekureihana Nama 26 o tenei. (c.) Hei whakaea haere i runga i ta te Poari e whakaaro ana i ia wa i ia wa e tika ana—(l.) I nga utu mo nga ruri o nga tekiona e riihitia ana tera ranei e riihitia me era atu ruri e tika ana kia taea ai nga riihi te rehita. (2.) I nga utu mo te whakatakotoranga, mo te ruritanga, mete mahinga i nga rori e tika ana kia taea atu ai nga tekiona e riihitia ana tera ranei e riihitia. (3.) I nga mokete, i nga tiaati, i nga riana ranei kua tau ki runga ki aua whenua. (d.) Hei utunga haeretanga i nga toenga o aua reweniu ki nga Maori no ratou (nga whenua) ki era atu tangata ranei e whai take ana e whai paanga ana ranei ki aua whenua i runga ano i te rahi i te iti ranei o nga tika, nga taitara, nga take, nga paanga ranei o ia o ratou.