TARI WHAKAHAERE I NGA MAHI AHU WHENUA 0 NIU TIRENI.

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 66, 13 September 1906, Page 437

TARI WHAKAHAERE I NGA MAHI AHU WHENUA 0 NIU TIRENI.

(JOHN D. RITCHIE,

Hekeretari.)

Kupu Tohutohu mo te Whakato i nga Kai e Whai Ake Nei. Tanapu (Turnips), ara, nga tu ahua e pai ana hei whakato ki roto ki nga kaari. Ko te wa hei ruinga i nga purapura, me timata i Akuhata tae noa ki a Maehe. Ka oti te karikari ote maara me rakaraka kia kore rawa he pokurukuru. Hei te rangi paki ka mahi i nga raina (drills) ka rui i nga purapura, kia kore ai te oneone e piri kite rakaraka. Me hanga nga raina (drills) kia rua inihi te hohonu a kia tekau ma rima inihi te tatahi. Kia tatahi te rui i nga purapura kei puputu rawa te tupu ake. Ki te puputu rawa ka uaua te hutihuti kia tatahi ahe maha nga mea e kino. Ka rarahi nga tupu ara ka taea te nanao e te ringa me hutihuti etahi, ko nga mea e waiho kia tupu kia ono kia waru ranei inihi te tatahi. Kaua e ruia kia nui rawa i te ruinga kotahi, notemea ina hutia hei kai kaore e taea te rongoa mo te wa roa. Ruia kia iti te maara, a kia pau nga wiki e ono ka rui atu ano kia pera ano te rahi, me pera tonu te rahi o te mahi ia ono wiki a taea noatia nga ra o Maehe, a hei taua marama ka rui kia rahi noa atu te maara hei kai mo te hotoke, notemea kei te hotoke ka taea te rongoa nga tanapu, e kore e pirau wawe. Tuwiiti Tanapu (Swede Turnips).— Ko nga ra hei ruinga, ko nga ra whakamutunga o Oketopa tae noa kite mutunga o Noema. Me karikari te maara ka rakaraka kia kore he pokurukuru, a hei te ra paki ka rui. Kia tekau ma rima inihi te tatahi o nga raina (drills), a kia rua inihi te hohunu. Ka tupu ake, ka rarahi, ara, kia taea e te ringa te nanao, me hutihuti etahi ; ko nga mea e waiho kia tekau ma rua inihi te tatahi. Me rui kia rahi te maara, notemea ka mau tonu e kore e pirau a pau noa te hotoke. Kareti (Carrots). — Ko nga wa hei ruinga ko Akuhata, ko Hepetema, ko Oketopa ranei, kia ai ai hei kai mo te raumati tae atu kite hotoke. Kia rua inihi te hohunu o nga raina (drills). Me karikari te maara kia ngawari, kaua he pokurukuru kaua he taru. Kia tatahi te rui i nga purapura notemea he uaua rawa te hutihuti kareti kia tatahi ina puputu te tupu ake.

Purapura Kapeti {Cabbage seed). — Hei kai mo te raumati mete ngahuru, me rui nga purapura i Akuhata i nga ra tuatahi ranei o Hepetema. Hei kai mo te hotoke, me rui ite whakamutunga o Noema ite timatanga ranei o Tihema. Me rui nga purapura kite maara iti, mama te oneone, taru kore. Kaua e puputu rawa te rui. Ka mutu te rui me rakaraka te maara. Ki te haere te manu kite kai i nga purapura me huhi atu kite rarauhe, kia tupu ake ka tango atu. Me rangaranga nga kapeti e rite ana mo te pera. Me kowhiti ko nga kapeti rarahi ka rangaranga ko era. Me rarangi te whakato kia toru tekau inihi te tatahi, a kia pera ano hoki te tatahi i roto i nga raina. Kia rarahi ake etahi ka rangaranga atu ano, ame pera haere tonu. Kaua e tukuna kianunui rawa nga kapeti ka rangaranga ai, kei ngehe kei tokoroa te tupu. Take Kapeti (Cabbage plants.)— Me whakato kite whenua motomoto, kite whenua makuku. He pai kia tata te maara kite awa wai kia taea ai te ringiringi kite wai i nga rangi kaha te ra. Ko nga whenua pai mo te taewa ka pai hoki mo te kapeti. Ki te taea te hoatu he maniua mo te maara katahi ka pai rawa. Me poupou haere kite rakau nga rua hei tiringa mo ia kapeti, ka peehi i ia take ki nga ringaringa kia u nga take. Ka ahua roa nga kapeti e tupu ana me tapuke. Me ngaki tonu te maara ki te ho kia ngawari tonu ai kia kore ai he taru. Piini Whanui (Broad Beans). — Te wa hei tiringa ko Hune tae noa ki a Tihema. Ko nga mea i tiria wawetia ko nga mea era e nui te hua. Ko nga raina (drills) me hanga kite matao te ho, kia whanui, aka whakato kia rua rarangi ki roto ki ia raina. Kia ono inihi te tatahi oia piini. Tetahi mahi me poupou haere kite rakau puhuki kia toru inihi te hohunu o nga rua kia ono inihi te tatahi ka hoatu kia kotahi piini ki roto ki ia rua. Kia ono inihi te teitei oia piini ka tapuke kite oneone. Ka tekau ma rua inihi te teitei me poro atu nga tihi, kia kore ai e teitei rawa te tupu, kia maha ai nga peka kia nui ai te hua. Pahinepa (Parsnips).— Te wa hei ruinga. Mehemea hei kai mo te hotoke me rui i a Noema mehemea hei kai mo te ngahuru hei Hepetema rui ai. Me hohonu te karikari ite maara ka rakaraka kia kore he pokurukuru he taru ranei. Kia rua inihi te hohunu o nga raina (drills) a kia tekau ma rima inihi te tatahi. Me takirua me takitoru ranei te whakato, kia warn inihi te tatahi. Kia tupu ake ka hutihuti etahi ka waiho kia waru inihi te tatahi o nga tupu. Me ngaki tonu te whenua kite ho kia kore ai he taru a pau noa te raumati. Pi (Peas). — Kia pai te oneone mo enei, kaua e tino maroke kaua e tino makuku pera me nga whenua pai mo te taewa. Hanga he raina (drills) kia wha inihi te hohonu kia toru tekau inihi te tatahi. Kia kotahi koata purapura pi mo nga tiini e toru. Kia tupu kia wha inihi te teitei ka tapuke kei whatiwhati ite hau. Kaore e roa e pai ana te pi hei kai koipi, na reira kia iti te maara iia ruinga, a kia taka te toru wiki ka rui atu ano, pera tonu a tae noa ki a Hanuere. Mehemea e meatia ana kia pakari ra ano nga pi ka kohi ai, me rui ite marama o Hepetema kia rite te nui ote maara ki ta te whakaaro i pai ai. Ka tae ki te wa e murua ai, kia tupato rawa, ara, i mua mai o te maroketanga o nga kopaki me hutihuti nga take o nga pi ka waiho i waenga, kite kore e peratia ka ngahoro katoa nga pi kite whenua. He kai pai te pi mo te hotoke, engari me matua tuku kite wai mo nga haora torutoru nei i mua o te kohuatanga. Aniana (Onions). — Te taima hei ruinga kei nga ra timatanga o te wha, ara kia pai te maroke o te oneone. Me karikari te whenua, me parau ranei ka rakaraka, ka waiho kia rua kia toru ranei nga ra kia maroke a runga ka rui ai. Me huri te maara kite roora, me takatakahi ranei kia ahua maro. He mea nui tenei, engari mehemea he whenua one matua kaore he tikanga e whakamarotia ai te maara. Me hanga nga raina (drills) kite rakau puhuki, kia kotahi inihi te hohonu, kia tekau ma rua inihi te tatahi. Kia tatahi rawa te rui i nga purapura. Te tikanga pai e ngaro ai nga purapura, me hikoi haere e te tangata i nga raina, ki tetahi taha o te raina tetahi waewae ki tetahi taha tetahi, ka hikoi ka hakuku haere i to muri waewae ama te rekareke e huri atu nga oneone e ngaro ai nga purapura. Kia rarahi nga tupu ara, kia pai mo te hutihuti, me hutihuti kia ono inihi te tatahi o nga mea e waiho kia tupu. Me ngaki tonu a waenganui o nga raina, me hutihuti nga taru katoa. Ka maroke nga ran me hutihuti nga aniana, ka waiho kia takoto kia ngaua e te ra mo etahi rangi torutoru nei ka whakairi ki roto i te whare kite wahi maroke hei kai mo te hotoke. Kara-Rapi (Kohl Rabi). — Te taima hei ruinga, ko Akuhata ko Hepetema, ko Oketopa ranei. Me parau te whenua, me mahi ranei kite ho kia watea ite taru. Me hahae nga raina kia tekau ma waru inihi te tatahi, a kia tatahi hoki te rui i nga purapura. Kia tupu nga purapura me hutihuti etahi, kia tekau ma rua inihi te tatahi o nga mea e waiho. Me watea te maara ite taru.

Tari Maori, Poneke, Akuhata, 1906.

T. W. KIRK,

F.L.S.,

Government Biologist.

Kapenga whenua kia kaua e pangia e nga tikanga o Tekiona 117 o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894." PLUNKET, Kawana. OTA A TE KAUNIHERA. I te Whare o te Kawana, i Poneke, i tenei te tekau o nga ra o Hepetema, 1906. Tu ana i reira; Ko His Excellency te Kawana hei Tumuaki o te Kaunihera i taua ra. NOTEMEA i raro i nga tikanga o tekiona wha o “Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895.” kua meinga hei Ture, ka ahei te Kawana i runga i te Ota a tona Kaunihera, kite kape atu kia kaua e pangia e nga tikanga o te tekiona tahi rau tahi tekau ma whitu o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894” (ka huaina i raro nei ko “ taua Ture mo tetahi wa poto, wa roa ranei, i runga ano i nga ritenga me nga tikanga me nga here e ata whakaaturia ana i roto i taua ota, tetahi whenua, tetahi paanga, whai taketanga ranei ahakoa kei hea e takoto ana, e ekengia ana e te mana o taua tekiona; aka ahei hoki ia kite kape pera atu i tetahi whenua mo te taha anake kite tangata kei aia e riihi ana taua whenua, mo tetahi atu tangata ranei e noho whai-tikanga ana i runga i tetahi whenua kua whakapaia e ia, kua utua ranei e ia he moni ki nga tangata Maori no ratou taua whenua hei riihi hei hoko ranei i taua whenua i mua atu i te mananga o taua Ture : Engari kaua te Ota a te Kaunihera i whakaputaina i raro i nga tikanga o tenei tekiona, e whai mana kia pau ra ano nga marama e rua i muri iho itera i panuitia ai i roto ite Gazette : Engari hoki ko ia tuku i mahia i whakaotia ranei i raro i nga t kanga o tenei tekiona me ata whakamana e te Kooti i raro i nga tikanga o te rima-tekau-ma-toru o nga tekiona o taua Ture : A notemea kua puta te kupu a te Kaunihera Takiwa Whenua Maori o Aotea, i te tekau-ma-waru o nga ra o Hurae, kotahi mano e iwa rau ma ono, i tae mai nei i te tahi o nga ra o Akuhata, kotahi inano e iwa rau ma ono, whakaatu mai kite Kawana, he mea pai kia kaneatepiihi whenua, tona nui e rua rau e ono-tekau-ma-waru nga eka, nui ake iti iho ranei, e mohiotia nei te ingoa ko Rangitatau Id Naina 2a, kia kaua e pangia e nga tikanga o te tekiona tahi rau tahi tekau-ma-whitu o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” he mea kia taea ai taua poraka te hoko: Na reira, tenei His Excellency te Kawana o te Koroni o Niu Tireni, i runga i tana whakahaerenga i nga mana kua whakataua nei ki runga ki a ia e tekiona wha o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” i runga hoki i te kupu tohutohu kupu whakaae hoki a te Kaunihera Whiriwhiri o taua koroni, ka kape nei kia kaua ai e tau nga tikanga o tekiona tahi rau tahi tekau-ma-whitu o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” ki runga ki katoa tera poraka tera piihi whenua ranei kei roto i te Takiwa Whenua o Poneke e takoto ana. tona nui e rua rau e ono-tekau-ma-waru nga eka, nui ake iti iho ranei, koi nei te whenua e mohiotia nei te ingoa ko Rangitatau Nama Id Nama 2a. ara ko te whenua e mau mi te whakaaturanga i roto i te ota wehewehe o te Kooti Whenua Maori, i whakaputaina i te tekau-ma-tahi o nga ra o Hepetema, kotahi mano e iwa rau ma tahi, ki a Aropeta Taumumu, he mea kia taea ai taua whenua te hoko.

ALEX. WILLIS,

Kai-tuhituhi o te Kaunihera Whiriwhiri