Te Whai Korero na Te Honore Timi Kara mo Meiha Keepa te Rangihiwinui, N.Z.C.

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 19, 19 May 1898, Page 171

Te Whai Korero na Te Honore Timi Kara mo Meiha Keepa te Rangihiwinui, N.Z.C.

I tanumia a Meiha Keepa kite Wahi Tapu o te Hahi Maori, Putiki-wharanui, Whanganui, i Te Ratapu, Aperira 24, 1898. NA nga waranatia Pakeha i tiaki haere te tupapaku ; e rua rau te hunga pupuhi waipu. Nuku atu i te 10,000 nga Pakeha, me nga Maori e 2,500 i huihui i taua ra ki te hari i a Meiha Keepa ki tona okiokinga whakamutunga. A i te mea ka mutu te kauwhau a nga Minita, ka tu ake a Timi Kara ki te taha o te poka a ka whakapuakina enei kupu ki nga Pakeha : E nga hoa aroha, na te mamae, na te pouri tatou i kawe mai i tenei ra kite whakahonore kite poroporoaki kite tino tangata e takoto nei; ko tona pirau tenei, ko tetahi atu wahi ona kua pah emo atu i a tatou kua tae atu ki tera ao e taria mai na ia e ona tipuna, e ona matua mete matua iwi kua hori atu i mua i a ia. Kua kohia atu ia ki a ratou kitua ki te wahi kaore nei tatou e kite atu. He aha koa e te iwi kati he tumanako ma tatou katoa, kua tabu ki reira, kua uhi te rangimarie mete pai ki runga ki a ia. Erangi e tika ana kia whakaatu poto ahau i etahi kupu kia mohiotia te ahua o tenei tangata rongo nui. “I whanau a Te Keepa te Rangihiwinui, ara a Taitoko, ki Te Wheki, Manawatu, i te takiwa o te tau 1823, he tama ia na Tanguru raua ko Rereomaki, a na te tino kahui rangatira taua tokorua. I timata haere tona rongonui i runga i etahi pakanga Maori i roto o Whanganui i te tau 1846. Muri iho i runga i tetahi tautohetohe na raua ko tetahi kaumatua rangatira, ara ko Hori Kingi Te Anau, ka haere a Taitoko ki Poneke, ka uru ki te mahi pirihimana. Muri iho, i te mea kua tutakina e te hunga whakatete nga kai kawe meera o Te Kuini e haere ana ma uta i Poneke ahu atu ki Akarana, ka tangohia e Taitoko taua mahi ki a ia kia puta ai, a he mea uaua ano tenei i taua takiwa. Na, i te tau 1864, ka whakaturia ia hei Apiha, uru tonu atu ki nga whawhai i Moutoa, i Pipiriki tae noa ki nga pakanga ki te hunga kohuru i a Te Wakana raua ko Hemi te Mautaranui ki Opotiki, a nui atu tona toa i roto i aua tini whawhai. Tere tonu tana tu hei Kapene i runga ano i te whakanui mete whakapono o ana iwi ki a ia, a tu ana ia hei kai-hautu mo ratou i roto i nga kakaritanga ki ona iwi ake ano, ara ki a Ngarauru me Te Pakakohi. Nui atu tona rongo nui i a ia e tu hoia ana i raro i a Tianara Kamerana me Tianara Hutu ; a kaore ia i hapa i nga whawhai me nga pa horo katoa ; haere ana hoki ia hei hoa mo Tienara Hutu i tana kokiritanga ki roto kite - ngaherehere, puta atu ki Niu Paremata. I

whakawhiwhia ia ki te Ripeka o Niu Tireni hei tino tohu honore mo tona toa i te whawhai ki Moturoa, i te 7 o nga ra o Nowema, 1868, nana nei hoki i arahi i tetahi ropu iti o tona hapu kite tiaki ki te awhina haere i te whati o nga hoia, mete amo tahi i nga tupapaku i roto i te mura o te pu. I puta enei kupu mihi a Tianara Whitimoa mona, ara:— “ Ko Kapene Keepa, he nui atu tona maia, me te ngakau mahaki, whakaiti i a ia i roto i nga whakahaere katoa. Kaore ana whakapehapeha i mua o nga whawhai, kaore hoki ana hakuhaku i muri iho. Kua kite nga Apiha me nga. hoia katoa o nga ope e taea ana e tetahi rangatira Maori, te ata whakahaere i nga ritenga me nga mohiotanga o te mahi whawhai, a kihai i hoki iho tana tu maia i ta te Pakeha me te aroha, mete ngakau nui hoki o nga tangata ki a ia mo tona awhinatanga i a ratou i te wa o tutewehiwehi, me tona tohe nui hoki kia kaua e tau he ingoa whakaiti ki runga ki tona iwi ; a e tino tika ana kia whakanuia rawatia e ahau tenei Apiha tenei Rangatira.” Tetahi kupu ano a Tianara Whitimoa mo Taitoko e penei ana : —“ Ko te rongo nui me te kaha o Meiha Keepa, nuku noa atu i te mana mete kaha o tetahi rua rau hoia.” I te tau 1869, i te mea kua whaka-ekea a Taupo e Te Kooti, ka whakatika a Taitoko ki te arahi i tona iwi nui tonu; tere tonu te haere o tana ope,hinga tonu atu a Te Kooti ki Te Parere, a arumia haeretia ia i roto o Waikato, ka taupokina ki Tapapa, ka whaia haeretia ki runga maunga tae atu ki Opotiki, katahi ka tuparekuratia i reira, a mau mai ana nga herehere maha atu i te 300. I te 20 o Hune (te ra piki o Te Kuini ki runga ki tona torona) ka homai ki a Meiha Keepa i Poneke, tetahi hoari whakahonore. Na te hoa wahine o Ta Wiremu Pokiha i honohono te tatua ki tona hope, mete whai korero penei a Kawana Powene ki a Taitoko ; “Ki a koe e Keepa ka tukua atu eau tenei hoari inaianei. Kore rawa ahau e wareware i taku haerenga ki Whanganui i Noema, i te tau 1868, i roto i te takiwa o te pouri me te mate kite tono ki to iwi kia hapainga ano te patu mo te Kuini, mo te Ture, me taku whakamaharatanga atu i nga kupu Oha-aki a to papa, to koutcu Kaumatua Rangatira a Hori Kingi te Anaua, me ki tua rua atu ahau, kore rawa ahau e wareware ki a koe e Keepa i to whakatikanga ki runga, peke mai ana koe ki toku aroaro tu ai i runga i nga tikanga rangatira a o tupuna rongo nui, me to ki mai ‘ ae ’ ka hapainga e koe te mana o te Kuini, ka haere tonu koe kite whawhai. Muri mai i tena wa tau mahi tonu he turaki i nga hoariri o te Kuini, tae mai ki tenei ra, a whiti atu ki Ingarangi te tino miharo mo to maia i a koe e haere ana i te nuku o te whenua i Whanganui tae atu ki te Tai-Rawhiti.” E Keepa. Tenei tau hoari. E mau ana ki tona raparapa enei tuhituhi. “I tukua e Kuini Wikitoria ki a Te Keepa Rangihiwinui, hei tohu mo tona piringa ponotanga me tona toa nui hoki.” Me mau tonu e koe i runga i te honore mete ora roa. Te kupu whakamutunga a Timi Kara mo Taitoko : “ He tino tangata whakaaro rangatira, he toa nui whakaharahara. Ahakoa he poto noa ki a ia tenei mea te whawhai, he tangata mahaki ia ki tona hoa riri, me tona hohoro kite whakaora tangata. Na e oku hoa aroha, ko te mea e tumanaakotia i roto i toku ngakau, ko ona mahi pohehe mehemea he heona, a e whiwhi katoa ana tatou ki taua mea, me whakangaro ki roto ki tona poka, erangi ko ona mahi pai me ona ritenga rangatira, kaore era e tapoko ki tona rua, erangi ka puritia era hei tauira, hei manatunga, hei maramatanga mo nga whakatupuranga ka whai ake nei i muri i a ia. Me whakaatu ano e au te pouri o oku hoa Minita mo tona matenga, me te aroha nui o te Pirimia ki ona whanaunga me te iwi o Taitoko. Tenei ano hoki tana waea e whakaatu mai ana i tona pouri mona kihai i ahei te haere mai kite mihi, kite whakahonore kite whakanui i te ingoa o tenei rangatira rongo nui, piri pono ki a te Kuini; te tangata kaha ki te awhina i te iwi pakeha, mete maia ki te whawhai ki nga hoariri ote Kuini, ahakoa ko ona iwi ake. Hai konei nei e Taitoko. Hai konei ra.”