KO TE WHAI-KORERO

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 1, 31 August 1865, Page 2

KO TE WHAI-KORERO

A TE KAWANA KI TE PAREMETE. 26 Hurai, 1865. JA NGA Rangatira o TE Runanga WhAKATAKOTOTuRE, KOUTOU KO NGA RANGATIRA 0 TE RUNANGA Nui Ka tuwhera i au tenei Huinga tuarima o te Paremete o Niu-Tireni i runga i te koanga ngakau, mo te mea kua tau te pai ki etahi wahi, a kua iti haere te kino ki etahi o nga wahi korikori o te Motu nei. Ko taku.ra tenei e hiahia nei, i te mea e rapu tikanga ana koutou hei pehi i nga kino e toe ana, kia whai ano koutou ki nga mea e tau tonu ai te rangimarietanga ki tenei motu, e huihuia ai kia kptahi nga whakaaro o nga iwi e rua —ara, kia tango ano hoki nga tamariki Maori o te Kuini i tetahi wahi o te Kawanatanga, rite tonu kite Pakeha.

Ko taku tenei i whakaaro ai, Kia huihuia mai etahi o nga Rangatira Maori ki Poneke, a ka whakatakotoria he tikanga ki to koutou aroaro, kia whiriwhiria he Runanga i roto i a ratou, hei rapu, hei whakaatuatu i nga tikanga e whiwhi ai nga tangata Maori ki nga painga o te tikanga whiriwhiri tangata mo te Paremete.

Ko a koutou tikanga o te Huinga o te Paremete i te tau kua pahure tata ake nei, mo te whakahokmga atu o nga Hoia o te Kuini ki tawahi, kua tae i au kite Kai-tuhituhi o te Kuini. Ki taku i mohio ai ki nga pukapuka tae hou mai, kua whakaaetia aua tikanga a koutou, a ka waiho e te Kawanatanga o tawahi hei Ture. Kua roa noa atu te putahitanga o te kino o te porewarewa ki Taranaki, ki Whanganui, ekore e pumau te taunga o te maungarongo ki nga wahi kahore ano kia taea e te mana ote Kuini; ma te puare anake o nga rori e taea ai, ma te hanganga o nga Paraki arai kino. Koia au i mea ai, i te mea kiano i tae noa mai he kupu i tawahi, kia whakamahia tonutia' e au etahi o nga Hoia o te Kuini kite takiwa ki waenganui o Taranaki o Whanganui, ki nga mahi e tau ai te noho pai ki reira, a kua puta taku kupu kia Ticnera Kamerona mo tenei mahi. Tenei ka whakatakatoria aua kupu ki o koutou aroaro.

Otira, kihai i oti taku i mea ai. Roa noa iho te taringa, tupu mai ana te kino ki era atu wahi o te Koroni. Koia au i tuku ai i nga Hoia Marihi me nga Kupapa kia haere kite whakaeke i Te Weraroa ; tona tukunga iho, ko te horonga o taua pa.

Me whakapai nga tangata o te Koroni kia Meiha Ruka, ki nga rangatira ano hoki, ki nga tangata o nga Hoia Pakeha, o nga Hoia Maori o te Kuini, na "ratou nei tenei whakaputanga toa. Tenei hoki ,au kei te noho mahara kite ngahau mai o Tienera Wari, C. 8., raua ko Kanara Terewa, me o raua apiha, tangata ano hoki, kite awhina i au, ahakoa kua puta te kupu kia kaua ratou e tu kite riri. Tenei te kupu whakakoa i a koutou, ko te pai haere o Taranaki, ko te mea hoki meake ka mutu a reira te kiia he take whakangoikore mo Niu-Tireni. Na te ngahau, na te kaha,na te mohio, o Kanara Wa, o te Tumuaki o nga Hoia o taua Takiwa, na te atamahi hoki o nga hoia o te KuiniHoia Pakeha, Hoia Maori ano hoki— i pcnei ai. Na, he whakakitenga ano tenei i tenei pakanga ki Taranaki, ki Whanganui, e ahei te Koroni te whakawhirinaki ki runga ki ona ake apiha, tangata ano hoki. Kuakitea hoki i roto i tenei riringa te ngakaunui o nga Kupapa kite whakahoa kia Te Kuini, ki nga Pakeha, kite whakahaere hoki i nga tikanga o te pai, e akina ana e te kino e te mahi porewarewa. Na, ka puta tonu nei taku kupu kia tokorima nga Hapu Hoia e hoki atu ki Ingarani, i runga i taku mahara ekore ano e roa ka haere te toenga. Ma konei e rite ai nga tikanga kua oti te whakatakoto ki tenei Koroni, e tau ai te whakahaere i nga Ture mo nga mahi Maori tahi ano me etahi atu mea.

E nga Rangatira o te Runanga Nui,— Na, kua ahei ahau, i runga i nga tikanga i whakatakotoria e koutou, i to koutou Huinga i te tau kua pahemo nei, te hoko i nga Nooti o tenei Koroni ki tawahi. Na konei i ahua mama ake ai tenei Motu. Otira kua iti haere te whakaaro o Ingarani kite tuku moni mai mo Niu-Tireni. Te mea i penei ai, he mahi whakararuraru no nga Ture Hapai-moni o nga Takiwa nui e kawea auautia ana ki tawahi hoko ai. E hiahia ana ahau kia takoto i a koutou he tikanga e iti haere ai tenei mahi whakararu, e tika ai ano hoki te mahi o enei Ture Hapai-moni a muringa ake nei, e puta ai ano hoki nga utu whakahoki i roto i nga moni o te Koroni i runga i te tikanga e tu-pono ai te puta kite tangata nana nga moni i te Kawanatanga. Na konei ahau i mea ai, kia whakatakotoria he Ture Hiri, hei whakaputa moni mai, hei whakanui i nga moni o te Koroni, kia taea ai nga mahi taimaha kua oti nei te whakaatu.

Tenei hoki tetahi, e mea ana ahau kite whakaititia e koutou te tukunga moni mo te mahi pehi i te kino i roto i nga tangata Maori, me nga mahi pera, ma te ata-whakahaere hoki i nga mahi a te Kawanatanga, e taea ai e koutou te whakaea nga nama katoa o te Koroni, a rite ai aua mahi katoa; a ka kore ano e rapu ki nga moni puta i roto i te tau o te Koroni katoa hei main i nga mahi o nga Takiwa nui. Kotahi rate mea, me rapu e koutou he tikanga e kitea ai te wahi mo ia Takiwa mo ia Takiwa, o nga moni puta mai i roto ite tau kite Koroni katoa. Ka nui te koanga o taku ngakau mo te mea ka ahei taku Kawanatanga te whakaatuatu ki a koutou i te Pukapuka tuku moni, me nga tikanga katoa o te putanga mai ote haerenga atu ote moni. Te mea i penei ai he pai, he mohio, no te mahi tuhituhi i aua pukapuka moni. E hiahia ana ahau kia mau tonu tenei tikanga pai, a kia mahia mai ano e koutou he tikanga whakaputa moni e kore e taea te takahi. E nga Rangatira o te Runanga whakatakoto Ture, e nga Rangatira o te Whare Runanga nui, — He mea tika ra tenei, kia whiriwhiria mai ano he tangata mo te Runanga. Te mea i penei ai, he nui haere no te tangata, he kake haere no te ta’bnga ki etahi o nga Takiwa. Na, i runga i te mana i tukua mai ki au e te Ture o te Huinga ite tau kua pahure ake nei, kua,oti iau te korero kite Teretere Tima Kawe Meera ki Panama, ki Niu-Tireni, ki Atereria,te whakaae ano hoki te tikanga kua oti te whakarite ki taua Teretere mo te Kawe Meera ma Panama. Otira ko etahi ritenga kahore ano kia oti. Kua rite ano i au te korero kite Kawanatanga o Poihakena kia tukua kitera Koroni tetahi wahi o nga painga e tupu mai i roto i tenei tikanga - ara, ko tetahi wahi ki a ratou, ko tetahi wahi ki a tatou. Na, ki taku mahara, he painga teiiei mo tena Koroni, mo tenei ano hoki. Otira kei a koutou, te whakaaro ma koutou enei tikanga e whakamana. Kei a koutou ano hoki te whakaaro mo Poihakena kia tukua ranei tetahi wahi ki a ia, kia kaua ranei. Ka nui haere te tangata kite tai-auru o te Waipounamu; na te kitenga hou i te koura tenei whakamahanga tangata. Ma tenei hoki e whakaroaka te taonga ki tenei Koroni. Na, ahakoa tokoniaha nga take whakapouri ngakau, tenei ano te mea i koa ai ahau; ko te tini haere ote tangata, ko te pukai ote taonga. Kaore au ite kite take e kore ai tatou e nui haere, a ma tenei, ma te atawhai ano hoki o te Atua, e whakakaha i te wa e taimaha ana, e apiapi ana; e mahara ana hoki ahau he rangi-kotahi enei mea, meake ka ngaro.