RETA I TUKUA MAI.

Wananga, Volume 4, Issue 44, 3 November 1877, Page 436

RETA I TUKUA MAI.

Ki Te Etita o Te Wananga. E hoa toua koe. E hoa e inoi atu ana ahau kia taia e koe ki Te Wanaga te tauira o etahi o nga kupu o te reta a Hoani Nahe M. H. R. raua ko Hori Karaka. M. H. R. i tuku ai k!n Njrati Raukawa' hei whakaatc ma rsna i n?a kapu a tc linihni o n<rn r:tn<ratira Maori i hni ai ki Porieke, kite wbaka•.•ik'>r--. i otnV.i virenja ma nea Mema o te iwi Maori. A ka panuitia uei an ctahi o ngra kupu o taua reta. Wr-nncitina Poneke, Turei 16 Oketopa 1877. K!a Xjrat:-R:u:kawa. te iwi. tena koutou. TVnei ka tuhia atu v ninin to matou tafriga mai ki Ponfke noi. E tatari tr-nn ake nna taneataki a matou. ara a Wi Tnko. a Karaitiana. a Honare Torr.oann. a Hennre Matua, a Piripi, a Raxnera. a Paora Pirnn. a TawLiao, a Wi t'akau, a Henare ano, a a Reweti Nsratai. Ka tautin; matou kite whare. Ka pataia mai ngakorero o to raa» on taenea atu ki Otaki. Korerotia katoatia atu ana e mana a tatou korero katoa ki a ratou. Ka whnkaatuna mai te take i tatari ai ratou i a man*. He mahnra na ratou ki a whakakotaHtia matou toko-wba bei hapai i te Kawanatanga Kou kuatu nei. He ronjronga boki no ratou i nea kupu a Kawana Kerei i wbakapuaki ai i te ra i noho tuatahi ai to ratou i a matou i Otaki na. K•> Kavrnnn Kerei hoki te Tumnnki o tana K»wanAtanga. Koia n< i nea kupu a Kawana Kerei. Ka wbakamaaa e te 1 Kfiwann'nnja tc tono a te iwi Maori kia whakatokomahatia o rstnn Mt-ma a tenei tan e haere ake nel. Ka ata tinotirohia hoki e te n?a hckc o nga wbenua Maori l roto j i te Ture whenna. Maori 1873. Koia nei te take tatari ai aua rangatira i a maua, be wha- [ kaa.ro na ratou kia whakakotahitia ta antfott haerfc ta oga

v?" - Dei 1 5 * T> - bei faopu i nga wha £ Mnei e te T'i-n . . vanatanga." V •° ng £ a tana h ' i! - •■••haK tonu i a raua te lS v afU a Hori K ,7 " ak " T ■ viti. kHore iaetika aei Minita, ka r.mga ano ratou uw ko oua hoa, heoi ano. kana hold ratou nei eta. Knjrari me tu at ako Karaitiana, ratou wTir v Huaoi Nahe, raua ko Taiaroa. ka ki atu a Wi Tako, e kore e pai a Karaitiana hei Minita, ta te mea e whakah.-ngia tonutia ana maua e te motu uei. e kiia ana hoki na maua 1 whakatu te Kingi, huia iho hoki ko to maua tunga - te t f wai a n S a iwi kia maua kite tu a Karaitiana hei Mmita, ka taunutia tontiria ia, ensari kokorua tonu 1 hoki mama i Omki me tu hri Minita. ka ki atu a Hoani . ahe, e psi ana ta koatou korero kia maua ; kia ron»-o mai kootou kua tu noaia hei Minita mo tenei Kawanatanga kua mnpa nei. mei kore te ako tini mai a nga iwi o roto i tana mkiwa ki a m, o raro mai rano, a tae ana mai ki runea nei JTo tana hokmga atu i tera tau. ka kite ia kua he etahi o ana xwi ara knatango i te moni a te Kawanatanga hei hoko mo te Arona.bei mou mou ma ana iwi i te whenna kihai nei ana iw\ i pa ki reira, (he moni hoki te take o te Ako a n<ra iwi ki a ia« ki a kana ia e piri ki tana Kawauataaga. He oti, tukua ana he panni mana ki Te Waxisoa ko te knpu tenei. (Mehemeahe Mema ia no Hauraki anake kua mkoi noa atu tana haere, kua kore ia e tahuri atu. e nui ki n R* « Hauraki i mari atu). Tetehi o ana i whakaatu ai ki ana rangatira. ko ta ratou Korero ko Ngati kaukawa ma i Otaki mo tetahi mca kia tonoa kite Kawanatanga, kite kaiponutia me puta mai ratou ng« Mema ki waho. Na reira aia e Hoani Nahe, i mea atu ai ki ana rangatira. Mehemaa ka whaka&etia e ia ta ratou tohe kia tu a i hei Minita ka titiro mai a N'gati Raukawa ki a ia mo ta ratou korero. Nana hoki i whakatuturu tana korero a ratou i P 1 ** 1 " . ? run » a i tana *la whiriwhiri i taua korero ara, *• ia kef tawai-mai ana boa kia ia. Ka ki atu anoia ko ana ranzatira nei i Pbneke. Mehemea he Mema ia no Ponekj nei anake haTe atu ki Otaki. Me pot* mai aia anake o ratou o nga tokowha nei ki waho I runga i nga rite nga o a ratou korero, aua ka kore e riro mai ta ratou, mea ka tono nei. He oti e mahara ana ia. kihai i kotahi te whakaaro o nea k*toa o roto i tana takiwa. He maha hoki no nga iwi nae nga bapu, kite pota mai ia ki waho, ka tonoa atu ano he tangata i etahi o ana iwi hei noho i taua nohoanga ; penei ko te he o muri te he nui atu i to maa. Ka ki atu ano ia ki ana rangatira. Ka haere noa ake ia hei Minita mo tenei Kawanarang*. Ekore rawa e puta mai he kupo whiikahe ma nga iwi nei ki a ia. Ara ka maia tana haere i runga i te kuuu tohutohu a nga Reta Maha a nga iwi kua tae mai nei ki a ia. E whaKahau ma ra kia awhinatia e ia a Kawana Kerei. A ko Kawana Kerei tenei kua tu nei hei Tumuaki mo tenei Kawanatanga. Ko te tangata i awhinatia nt-ie ia e Hoani Nahe, Na reira pea ia iki ai. Ekore e puta he kupu whakahe mona. Ara he whakatika atu nana kite tohe a nga rangatira c man iho ra o ratou ineoa kia tu raua hei Minita. ki atu ana ia ki ana rangatira kite Minita hoki mo te taha Maori kia tatari ratou kia Taiaroa kia h>-ki mai i Otakou ka whakaoti ai i taua korero. »»-»-» I tuhia e Hoani Nahe raua ko Tawiti o raua ingoa kite reta i tukua kia Ngati Raukawa. Tukua atu nei e au etehi o nga kupu o tana Reta kia taia ki to Waxaxga. Mau e aruha mai ki taku iuoi, Heoi ano. naku na to hoa. Na Te Kakaka a te Rcxaxga. Poneke, ISth Oketopa, 1577.

Kite Etita o te Wakaxga. E hoa tena koe : Teaei ka tukua atu n<ra korero o te " Kohatu" a Karaitiaaa. a Hori Karaka Tawiti. a Ho:tai Nahe. ara, a npa Mema Maori o te Paremata ; He mea ata ■whakaritc raarire taua " Kohatu " •• CCaucus.j" Na ratou toko-wha. me o ratou hoa Pakeha ; ko te uno putak': o taua kor«>ro, he to he aa Karaitiaua. na Hoaui Nahe. me Taiaroa kia Tawiti kia whatatojjutia ta ra;ou haere ta n;ja Mema Maoii i roto i te ParemaLa. I runara i to ratou toko oaon, i to Maori. He tohe ta ratou kia la win kia hui

mai kia ratou hei hapai i te Kawanatanga o Kawana Kei*!--: I rungs ano i nga kupu i wh&akina e Kawaini* "Kerei- kite Paremata i te t» i noho tua-tahi ai to ratoa'- Kawanatanra, ara. te kupn hapai a Kerei i nga m»*a e tau ana tffo >o Waoru Koia nei te take i tohe ai ratou i a Tawiti kia haere maf ki ta taha i nga Mema toko-toru, kia tn«>pa ai ratoa toko-wha. Koia nei te take i tukua am ai ki a koe e te KtitA kia taia enei korero a nga Mema Maori ki to " Nupepa Rongo "NuL." hei whakaatu mana kia kite ng* iwi o nga motu o Jfui TirenL i nga whakaaro a o ratoa Mema i tonoa nei e ratoa kite Paremata. koia enei a ratou korero : Karaitiaxa TaKastoana : Taku kupn ki a koe e Tawiti me hui tatou toko-wha kia kotahi. kaua koe e takahi i te mota nei, i to iwi, i te tangata Maori, ara, kaua koe hei takahi i to matou tok-roru, kei to tatou iwi matou e haere ana. kei nga iwi o te motu nei, kei tau haere noa ata koe, ko koe anake. Na konoi taku kupu ka mea atu ki a koe. haia mai tatou kia kotahi, kaua koe hei whakarere ito iwi i a Ngapuhi. Ehe ana to wehewebe tonu i a tatou. ko matou kei Te toopu matou ki nga iwi o te motu. kei whenua ke noa atu koe e haere ana. Koia au i mea atu ai. kaati to takahi tonu i a matou i o boa! I whsi kupu atu ai matou ki a koe inaianei. He mea hoki kua hinea to kouton Kawanatanga, kua tn he Kawanatanga hou. " kaati. " me nui tatou kia kotahi, kaati ta tatou haere wehewehe, tatou ka tango i te Kawanatanga nei hei K&waoa* tauga mo te mota nei, me titiro e tatou te kupu a Kerei i tnea nei. ka whakaaroa e to ratou Kawanatanga nga mea e tau aim kite iwi Maori. Hoki Kahaka Tawiti : Kaore au e haere atu ki to koatoa taha innianei, kaore hoki au e whakaae atu ki ta koatoa korero e tohe mai na kia au kia haere atu ki to koatoa kaaii ano au i tenei taha, kei aau ano he ritenga moka. Ta te mea, i taku haerenga mai i tera tau, ka ki mai waanaunga ki a au, kei aau ano he ritenga moka, koia aa ctu nei. £ hoa ma, i runga i aku whakaaro ano. kaore aa e tae atu ki to koutou taha, kanui toka whakaoaa kei tawaitia ahau ete tangata. Ta te mea. iaaa i tenei taha e tawai tonu ana te tangata i a an, aknanei. kite haere ata ki tens taha, ka tawaitia ano ahau. S Tama ma, kanai toka whakama. Tena ia na whakarongo mai. Toko-rima matoa i Pootitia ai, ko nga iwi o aku boa i Pooti ano i a ratou. Na takaiwi anake ahau i Pooti mai ki tenei Whare, aa oka whanaaaga aoo. Me ta ratoa kapu mai ki a «u, '• haere. kite bxahiatia koe ete Kawanatanga. kei a koe te whakaaro, kauaka koe -hei whakaioogo atu ki nga tohutohu mai ate tangata." Ko e boa ma. e kore au e haere atu ki to icoutoa taha. Hoani Nahe : Whakarongo mai e Tawiti. I whakataria maua ko Meiha Keepa e nira iwi o tenei taha be wbakahe i te haerenga oWi Parata kite hapai ite Kawanatanga. e taatokotia na e koe. Ki taku mahara i tu hoki koatoa o tena Takiwa hei whakahe ite haere penei aWi Katene. "Ko te whakaaro tena a nga iwi i Pootitia ai tatou." Kate nui aoo 0 U'ku iwi ake kite Pooti i a au i tu ai au, i tae mai ai ah»a kia tatou e korero nei. E hara ite mea i whakaaro kotahi ake nga iwi o tenei Takiwa ki a an i tu ai ahau. kao, mehemea hoki i Pooti atu ki aku hoa Dga mea o nua iwi nei i Pooti Jti a au. ka tae mai ano au ki konei. Otira, i runga i taku whakaaro kua tu nei ahau mo te Takiwa aWi Parata raua ko Meiha Keepa, koia tena taku whakaaro i kore ai abaa e whakarongo kite tot e, mete " Tangi Taruke " hokia oka wbanaunga tonu ake, a toku bapu tonu kia piri ahau bei tau toko ite Kawanatanga etu na koe. Abakoa aroba rawa a ratou kupu, kaore rawa au i whakarongo atu, i pena me koe 1 whakarongo na ki nga tohutohu mai a tou iwi anake. He whakarongo naku ki nga tohutohu a nga iwi keotaka Takiwa, e hara i te mea tika ki taku mahara kia whakarere e aa te whakahaere a nga iwi o Wi Parata raua ko Meiba Keepa, kua tangohia nei hoki eau a raua Takiwa maku e whakah.'iere, koia ka ki atu nei au ki a koe. Ehe ana to kupu eki nei. na tou iwi koe i Pooti, a. hei Mema koe mo ratoa anake. kaua koe e whakarongo ki nga tohutohu a nga iwi i Pooti ki boa. Ehe ana tenei kupu ki taku mahara. He mea t.ka ki whakarongo ki nga iwi katoa o tena Takiwa, abakoa kihai i Pooti i a koe, na hoki i tango ta koutoa Takiwa ki a koe. Koia au ka tau toko ite kupu a Karaitiana e mea atu nei t-ia hui mai tatou kia kotahi. E mahara tatara ana ahau, kaore nga iwi katoa o to Takiwa i te whakapai ki to haere e haere nei, '• Ko to kupu e ki nei. kei te whakapai to iwi ki a koe, " koia na pea to iwi e ki uti. ko tou kapa ake auo pea. Inaboki eki nei koe. na tou iwi auxke koe i Pooti. E ruohio ana hoki ahau kite whakahe a to iwi a JvgaiuJii ki

«rl'"'l tm tMI i tokna ketia .m&i ki aan nga Pitihana a mn|iL' ztae mai hoki ki aan nga reta mihi aroba aTe n**tlilfl TtakariHo Mangonui, be tangata ia no roto i to bt whakamoexniti nana ki taka haere, kibai nei ta tip—" baere i tite tabi, wbakamoemititia ana ahaa e ia. Eoia an i BAbara ai be wbakabe tena nana ki a koe, inaboki, ko t&a whakfcmoemiti moa, kaa bom&ike moka mo te tangata, k»6Pß'46ei la i kite, kubai nei boki i mobio. Mo to kapa eki na, be wbakama ton kei tawaia koe, e be ana tena kapa a au, kk wbakama, kola koe mo to arobatanga ki to iwi Maori. 1 rang* i nga kapa a Kerei, kaa rangona nei. E hoa, e kore koe e wbakama mo to wbakaaro ki to iwi Maori. He mea tikakia hai mai tatou kite bopu i nga korero a Kerei ratoa, ko tana Kawanatanga, mo te bapa raws ake o a ratoa kapa, eiootoa ana tatoo, bei reira, me pata tatou ki wabo i a ratoa. katabari atn ai bei turaki ano i a ratou. Beoi ano matu oaa aimtoa korero. XA TB KaI«TVBX A XArA KOKAHA, Caucus. Poneke, SB Oketopa, 1877.

Ki TB ETITA O TE WA3JAKOH. Ebot tena koie. Maa e tuka ata enei korero kite perehi kim kite.o tatoa hoa aroba, mo te matcnga oto tatoo hoa o Tana Mdia Moananui ki Hanraki. He tangata wfaai nana ia ki ona iwi i Haaraki; i piri tonu ia kite Pakeha, kite hapai i te Tare, i te whakapono, faei pai mo te iwi. Ko Hktnki te moana. Ko Tana Meha Te Moananai te tangata, he rangatira nut ia i runga i ooa iwi katoa, no ona tnpsna ma| «ao, a tae no* ki a ia, he toa ona tapuna, tae noa ki ona XBtttaa.- Staeaaaa nga wahi ote mota nei te haere, puta noa I Runga, i Baro, whiti noa ki tera motu. Ko tona toa i hope ite pai, ite atawhai, i te 'maunga-rongo, he tangata mtaio ia Id te whakahaere i tona moana i Haaraki. E hara i te mem Bo tona kaa-matoatanga nei i puta ai tona mohiotahga, do toba tamarikitanga ano ka tahnri ia kite peehi i nga pakanga whtfnua o Haaraki. Ahakoa tata te tangata ki tfc-feMe,°ka'put4 tana kapn, ka ora. He penei ano nga putake e whawhai nei bb iwi ote mota nei, be whenaa te take. I nafefa'i tana whakahaere mo Haaraki, ahakoa poke katoa te mdta> ko tooa awma kibai i takaa eia Ida poke. I te tan ISO; itfaaata a! tewbawhai a Te Ran gi take raaa ko te Pakeba, be wbenoa te take, ko Waitara. Ka pata te aroba o nga iwi katoa kia Te Raagitake, ka haere ia iwi, ia iwi. Ka mea a Haaraki kia baere bold ia ; ka pata te kupa a Tana If eha Te Mipwmri ki.nga -iwi o Haaraki, kia man, kaaa e tikina te o,«ndu e whakatahea mai ki roto o Haaraki. Haere ana ktf Bp ttri o Waikato, ko WiTemu Tamehana Te Wabaroa te titiro ana te Kawana, kaa ura nga iwi o Wtfkrto ki*te wbawhai kite Pakeha, katahi ka homai te wSawhai kei roto o Wafkato. Ka puta te kapu a nga Awhekifte, no Hanraki tetahi taha, no Waikato tetahi taha, kia tnkna'raton ki Waikato, ka mea a Tana Meha Te Moananui. Kite bara Tauprri, kabara Haaraki, no te mea kotahi ano enci wahine. ko Pare Waikato, ko Pare Haaraki, parutia te tinana, koTe Puarere e toko. I mnri iho ka baere ia kia korero raua ko Kawana Kerei, ka me* ata ia. he kapa taku ki a koe e Te Kawana. He pebea akn Awhekaihe, ro Waikato tetahi taha, no Hanraki tetahi taba. e tobe ana kia whakaaetia ratou kia haere t Engari, e boa, taku kupa ki a koe, ko Haaraki kia tapu. Ks mea a Kawana Kerei, se, e' Meha. kia tapu Haaraki, kote tangata e biahia ana kite baere, me baere ki runga o te Haa ata mai ai, ko nga tamariki rangatira o Haaraki paratla kia man, ko nga kan-mataa kia kaha te pupuri imuri iho. Ka baere nga Awhekaihe o Waikato, tupono tona kite. wbawhai. Ko Paparata Te Tahapa, titiro ana Te Kawana. homai ana he Paraki ki Pukorokoro hei tiaki mo nga huarahio kei hoki mai ano ki Haaraki. Ite nohoanga ote Paraki o nga hoia ki Pukorokoro, ka bai nga iwi katoa ki Takarape. ka pata te knpo i reira kia whakaekea nga Paraki o t.ga hoia i Pnkorofcoro. Ka mea te kapa a Tana Meha Te Moananui, Kaiora. an e pai ma te tangata e tiki mai e whakakino toicu no hoki tena iwi, tena iwi ki tona wahi, ki tona wahi, mam; ano e wbakakino toku mnana, kia he ake ana. naku ano i tQkn, e kore an e pai Ida wahia i te tua>nui o tie wbare o Maftxtaaha. Kfctabi ka hoki nga iwi katoa, i mnri ibo ka hafthe.a Taraia ki Taaranga. katabi a Tanu Meha Te MoanannhVa ki tQ& a Te Kawana, e Meha, kaa rongo rim a Taraia ran koTe SU ki Taaranga, e mea ana an, me tiki raaa, me

whakahoki mai ki Hauraki. Ka mea Tana McluLTe Moans* nui, heoi ano taku i ion go ai kia Taraia, e baere ana ia kia kite i an® mate, he ki tawhito nana no mua- trnei ano taku kupu ki a koe, ko Hanraki kia tapu. Katahi ka ki mai aTe Kawana, ae. e Meha, kia tapu Hanraki. ko koe ano te ram a mo Hauiaki, Ka hoki mai ia ki Hauraki. i hoki pai mai ano a Taraia. Kua puta hoki tana ki o mua, ko uga wi:a«-hr: V nrn ai nga tangata taki-tahi o Hauraki ko Hairini. k > To Keeti, ka puta te kupu a Tanu Meha Te Moananui, me hoki; mai koe e Hanraki ki ton wahi, heoi ano, ka rite to aroha .ki te motu. E noho i roto ite whare oto tnpnna o Marutualur, ite tan 1864, k% man tonn ia kite whakahaere i nga tikanga pai mo Hanraki. No reira i huaina ai nga ingoa o nga whai*e e rua ko te Pai o Hanraki. ko Whakahaere o Hanraki, kei Ohinemnri e tn cna, he nni ano ana kupu ako ki ana iwi, i mea hoki ia kia man kite pupnru ite whakapono. kia waiho ko Te Atna bei Mataa mo tatou. " E mea ana hoki te knpn • Rawiri, he aha te tangata te whakapai noa ai i tona Wairna iaia e ora ana, kaore aTe Atna mate nui mai kite tinana o te tangata, engari, ka mate nni Te Atua ki tana i homai ai ki te Wairna." Tena iana, titiro, kaore te Pakeha i pai kite kohatu. engari ko te knnra i roto i te kohatn ta te Pakeha i tango ai. Ite tan 1875, apa tetahi mate nni ki a ia, ka pouri ona teina kite nni o tona mate, ka mea, me whakaae koe kia mahia to mate e te Hanhan, ka puta mai tana knpn, kaore ana whakaaro ki tona tinana, no te mea e rite ana kite rakaa pokewai, i mnri iho o te maungra-rongo, mo tetahi rarura.ru na Ngatirahiri rana ko Ngatitamatera, ka pata tana knpn, ko te mntnnga tenei o tana mahi kite ao, ko tenei maanga-rongo i Aperira 20 1877. Itel9 ora nga o Hepetema 1877, ite 000 o nga haora ote ahiahi, ka pa mai te mate ki a ia, i te tekan 0 nga haora o te po, ka puta mai tana knpn, kaore at> i mohio ko te ra tenei moku, katahi ano an ka mohio, ko te ra tenei e tangohia ai au. Ka tangi a Mifei Keita, ka mea mai ia, e pehea ana koe, mau ano e tmo ton Bipeka, e kore e riro malcu e amo ; e rua haora i mnri iho, ka mea mai ano, tukua an. Ka ki atu a Mihi Keita, kaore e tika, engari. kia- tae mai a Hirawa Te Moananui, katahi ia ka mea mai. koa he te tairaa 1 te ahiahi o te 22 o nga ra o Hepetema, ka tae mai a Hirawa Te Moananui, i te 23 o nga ra ka pataia e Hirawa. mea e Meha, e pehea ana to whakaaro kite iwi ka mahue nei i a koe. Ka atna mai e ia, e tama, hei konei e te iwi, kia man kite atawhai, hei konei e Hanraki. kia mau kite pai, kia mau kite whakapono, kite aroha. Ko te whakapono anake te whare o enet mea, kia kaha kite hapai ite Turn hei tiaki mo te mea iti. kei pehia ete mea nni. Ko taku Karanna kei runga i a koe e man ana, na, ko nga whenua i purutia e au i te ringa ote Kawanatanga, malcu ena whenua, kei a koe te tikanga, he noi ano ana korero ako ki tana tamaiti kia Hirawa Te Woananai ; kei Hanraki ia e takoto ana, kei te urupa. kua oti te kM ko Haikema. No te 24 o nga ra o Hepetema 1877, ite 8 o agia-haora ote ata ka moe ia. Heoi. Na A. Poroa. Hotereni Taone, Hauraki, Oketopa 15, 1877.

Ki tb BTITA O TE Wananga. Te Haereng* o W. Pomare raua ko te Boera Hukiki kia kite ia Xgati Raukawa. Timata i Tanpo aha atu ki Wharepnhunga te Waoru Patetere. I muri o te Kooti i tu nei ki Taupo i te 1" o Hepetema, ka tae ratou ki Waihaha. i rcira hoki te Iwi katoa. be tatari ki a raua, koioei hoki tetehi o o raua tino Hapa nui i roto i te injjoa o Raukawa ko Xgati tekohera. I te mutunga o nga men katoa ka timata ake a Hitiri i te korero, ka mea. Haere mai e aku Potiki, haere mai, kite Iwi, kite wbare ano o korua tupuna t< nei tonu te tu nei ; haere mai e Pomare ka rite te whaka tauki a o tupuna i a koe mo tai tangata ran kua tupu rangatira mai koe i te ra wahi, hoki mai nei kite Iwi, hoki mai hei korero mo to korua Iwi. Pens amine. Haere mai e aku mokopnna ! Haere mai ki te whare o kon»a. tupuna tetiei ano te tu nei. titiro hoki he kohata nga Pakitara, haere mai e tama ma ! takahia nai to koraa koroua e takoto ite akau na Me to korua tupuna, he kohatu i mnhue i te haerenea o Ngati Raukawa na tenei ano te pohiri atu nei i a korua mete Iwi hoki. Hataraca te Whatu. Haere mai e aku Potiki, kawea mai te aroha o te Iwi, o te Iwi ite ota mete Iwi i te mate. Haere mai tirohia nga morehu tangat* i or* i rtmga i te oneone, haere mai !

Tukorehu. ' ngl Takaha o te pae, mahue ana nga whakaato tenei, koenei e korero atu nei. kia korua. e ora ana o koraa koSfir? a e t?v- orUa L Iwi katoa ' koia tenei - Haere mai whakatc ki & o korua tupuna. Hauraki. Haere mai e tama ma ! Haere mai kite aukuha i iLnWwf t l wbenua : e Q ffari pea korua ka tika tena ko Ngati Baukawae haere mai nei he para i te whenua, kaore he tuku i Maungataatari mo te Pakeha, rongo noa ake e hokiSna tenei rae tana marama, me \ana marama, koia au i ki atu ai ki a k°ra aengari korua hei korero, ko te whakamaunga hoki ki » tenei tangata, ko korua kotahi tonu te kupu kei te man i roto x tenei rohe, na te Papanui anake tena, na katoa te taugata, he kaha tangata noa iho. Te Boera Hukiki. Karangatia e aku tupuna, e aku papa, karangatia, tenei te haere mai nex kia kite 1 te iwi, tenei te tomo nei kite whare - Kei a koutou, kei a koutou hokfte J\° te -T benUA mete . maQa o te ki a o koutou tupana, koi a tenei. kua rongo nei maua ko taku taina i ta koutou kupu ka ora taku ngakau, he aha koa na nsa pntake hou te take i tae mai ai tnaua ko taku taina ki tenei wahi ara na nga kahiti na kua tutaki tena huarahi, koia mana i whakaaro ai kia kite taa rongo hoki 1 ta koutou ki, ko tenei e aku papa ma koutou ekorero, maku e whawhao ki tenei kete, kite taringa, e tino hiahia ana e o mana ngakau, kia man rawa te toputanga o te Hapu nei za te Kohera i roto i te iwi nui o Raukawa ko tenei e aku papa e tautoko ana maua i tenei kotahitanga kiatupu kia mau tonu, kia nui haere 1 roto i nga tan e haere ake nei, ahakoa e rua nga mahi e hapainga nei e tatau, e pai ana, ko te ritenea 0 tenei topu kia u rawa te pupuri, te tahi kupu e tino hiahia ana maua kia whakaataria mai e koutoa kia maua ko te wahi whenua hei turanga waewae mo tenei kotahitanga Wiremu Pomare. E kara ma, e aku Tupuna, e aku Papa karangatia mai tenei te haere mai aei, kia kite i te iwi,kia kite ano hoki i a koutou 1 nga mea i noho i runga i te whenua o koutou Tupuna tenei te kawe nei i te aroha kia koutou, tenei te kawai o te hue i toro ki tawhiti hua ana, ki reira koia tenei te hoki nei kite puta ke i tupu ai te hue, ko tenei e aku papa he uri au no nga Tupuna, e korerotia nei e koutou, i whiua ki tawhiti tupu ana mai he tangata, koia tenei e tu atu nei ki o koutou aroaro koia tenei ka kotahi nei o maua kitenga ia koutou ko tenei e kara ma e aku Papa kia mau kite whakapono kite aroha kia whai okiokinga ai te kotahitanga e korero nei tatau. ' Te Pap*aui. Haere mai e taku whanau, ko korua hoki te mana o te ki mete mana © te tangata e ora ana hoki toku ngakau mo to korua urunga mai kite hapai ake i to korua iwi ki runga ki te mohiotanga, kite oranga hoki, ae e tino whakaae ana°hoki matou kia tino u te kotahitanga e whakahaerea rei e korua, ehara hoki i te mea no tenei rangi taua kotahitanga, no mua ano, ina hoki e whakahuatia tonutia ana te ingoa nei a te Kohera i runga i ona uri i enei ra. He mea hoki kia mau ai te toputanga o nga uri i raro i tona mana, na ko korua tena. Haere mai kite whenua i ata waiho e korua tupuna mo nga un, mo te iti mo te rahi, ahakoa i haere atu o korua tupuna xnatua kite rapu whenua hou, titiro mai ano ko te onoeone o koutoa tupana ko tenei e aku Potiki,ko matou i Konei ko koutou i tawhiti, e kore tetehi e hipa atu ki mua he rite tonu tatau i te whakahaerenga korero mo to tatau takiwa i takoto nei, ko o oku tupuna hoki te mana o ta matou kupu e whakahaerea ana ki nga Iwi o waho, maku e whakaata te wahi hei turanga waewae mo te kotahitanga aei i runga i te tono a te Bo©ra Hukiki. Ka timata i Tuhua maunga, haere tonu mai ka eke kite matamata kite Tonga o Hauhungaroa, haere tonuka puta ki Taapo haere, i waenga o Taupo mo ana ka whiti ki Taporaroa ka haere i runga i te rohe whakawa ki nga Hapu © waho ka kati ki Kiwi tahi haere i te Kobe whakawa o te Tatua pakaru noa ki Waikatoawa. Heoi ano ko tera taha o Waikato ma ngati Raukawa c whaka atu korua otira e whai putake katoa ana tatou kite ra taha. Ka mutu nga korero i konci. I te 22 o Hepetema ka haere atu matou kite Waotu mo te matenga o Huia te kaiwhakawoa rangatira o Ngati-Raukawa ko Ngati-Huia nei tona Hapu. I te 24 o te maratna nei ka tae ki runga i te mate a ioai xao putang* o te aroha k- « iw: mete pouanj t* rutu co» »&» i aori o tona, ka pots cgs B«iobo o t« 2wj bo to

ratoa aitua, i mari o tena ka tnkua he onon mo to HaL ka mutu tena ka pata i a Ngati-Huia kia nehaa te tnsapaku whakaaetxa ana na te ope katoa i hari te tupapaku kite Da Pomare i nehu kite ritenga ote whakapouo. No enei rangi i tutaki ai matou kia Hape te Horohan i ahu mai ano hoki ia i Kapiti ko te Papanui te ateha o tetaha 0 xaupo takiwa o Baukawa. me Aperahama te kai tiaki o laupo kei to awhma haere tonu raaa i ana ruatiia he wha* kaare, tena e ngawari te whakahaere ko reira a Ngmti Baukawa v. te J :u ' takl . IXIBI ** a ratou i te Po i te mtrtunga onga mea whakapoun mo te pahemotanga atu o te tinana o Huia. Karaagatia ana nga Hapa e rua kia huihni mai a Ngati kapu me ngati Huia kia whai kupu atu a te Boera Hukiki, me romare, me Hape te Horohau mo ta ratoa pakanaa mo to ratou whenna mo te Waotn, ka ropeke mai. Ka tu a Hape ka mea atu e te Iwi, e Pa mai haere mai au i ninga 1 te otinga o te ki a Ngati Baukawa ki Kapiti, ara ko au ko matou hei whakaputa atu ki a koutou i taua knpu, ko ta koutou pakanga homai kia matou me mutu katoa koutou me waibo ma Ngati Baukawa e whakawa kei te Maehe xm ka eke ki konei koia tenei me mutu te korero i enei ra hei a taua ra ka mohiotia a; ko wai ranei o korua i hw Te Boera Hukiki. I rua nga kupu e korero ai tatou, koia tenei kua puta atu nei i a Hape kia tino ngawari koutou i roto x enei ra ka tata hoki te ra o Ngati Baukawa. Te Bua kia kotahi koutou, me topu tonu tatou i runga i o tatou tupuna i runga ano i nga whenua a tatou tupuna ahakoa raruraru kei roto i te whare kotahi. W. Pomare, i whahahaere ano ia i nga kupu ote pakanra m< L?ga kupu ° * otia ana a ratou korero. Whakaaetia ana e nga taha e rua taua tautohe kia waiho kite ra o Ngati Baukawa Ngatikapu Ngati Huia i whakaa* kia tatari to ratou tautohe kia Baukawa. Tenei Paehu Hare Teimana Butene no Ngatikanu enei Arekatwa te Puni. Peuawha te Wiriti, Maihi te Ngwu/Maihi Lata, Hakana te Wera, Henere Mohi te Hnmu. He nui nga korero, e kore e taea te hatepe afcu, no N«ti Huia enei. B I te 27 o Hepetema ka haere atu matou ki Aotearoa he in*a karanga e teTaha kiinitanga kia tae atu ki reira i te ata o te rua tekau mawaru ka tae atu kia ratou mo nga mate tini, mori lho ka korero mo nga aitua kua timita te toku o te kai teitei ana te paraoa te poaka te riwai mete kaanga mete mea na te mira tera te hira o te paraoa o te kumara kati waiho ana tena takiwa o te ra mo te kai. Te Boera Hukiki : Whakarongo mai e|te iwi, tenei ra matou ko aku teina, me o matou Papa te haere nei kia kite i a koutou ki a rongo ano i te ai, i te mea ko te mutunga tenei o too whare, o tou ki, o ta Baukawa, he haere mai tenei kia kotahi te ki, he ahakoa nga mahi te rua ai ko, ta ahua o tatou tupuna e xnau tonu ana ia tatou. Whiti Patota : haere mai aku Potiki, aku haere mm maku e karanpa koutou, haere mai ki Wharepubnnea te hikonga uera o Baukawa, haere mai ki a Whiti, ko Whiti anake te pakere o tenei tangata o Baukawa ko Whiti anatfe e or* ana, e ora ana te korero. no te mea he Eiingi Maori te putake o taku korero koia au i ki ai, e ora ana taku korero, ko tau korero he Pakeha, te putake koi nei au i ki, ai hei aha tau korero, na, wai te tangata he hei take mo te korero, ko tene haere tonu mai ki a Whiti e ora ana te whenua hei turanga waewae mo te korero, no konei a Taupo ata ana ko mana ko Manga, ko maua anake ko Manga e ora ana. Engari taku manawapa, ko te Papanui raua ko Hitiri Hei kohuru mai ito maua ora. He Pakeha hoki te Ariki ota raaa korero. He ahakoa e aku Potiki haere mai ki au, haere mai kite wawahi ite Waka ko te uri koutou o koutou tupuna, wawahi waka rokohanga iho te waka e ata takoto ana, kawea atu ki Heretaunga, ka pakaru ki reira, muri iho ka kawea ano. Ka rua, kawea atu ki Kapiti ka Pakaru ano 1 parau, noa i puta ai te ihu, no te tangata tera wawahanga, ko tenei, no te whenua. Wi Pomare : Karaugatia e taku Papa, e Whiti heoi taku ko te aroha, ko te kite anake i a koutou i te iwi katoa, ko eki nei koe kite whenua, me waiho tena ito whakahaere, engari e kara ma kia tika hoki te whakahaere ka pa tau ko tera ko te Tokoroa kua pau tera te kai,e Ngati Baukawa, koia au kaki atu nei, waiho tera taha kia matou, he mea kua toengatia, ko tenei taha kia koe. Whiti Patato : E ki ana au haere mai a Ngati Baukawa kia W'uiu he ufca tonu a Whin beorm ko Tawbiao hoki e mana as», kacr« aku komo k; tws taha, sa to ata na Kg»ti

B*<fcefceeßi**i*Mney <hsKL*;»aidi*e«ti)heo te tangata *(MWve kixem: ask taka ataa, kai wbenua, kai rnoni -A% T*7r koiero,. kei tenei taha, aokonei a Tanpo ittt-WMii e kinei kia wbai.toranga waewae mo -.AtoMfe'SttilUMaifckialtikaana te PapannijmAe e aweke mUtatli >!■— i 'fioia boki keitepito o taka korero, e mohio rtei>ii> in krl ■ tfl fekfitiMi r mohio «nn nn kite mate o kaa.tioMte te kai vhcau, -wbakatika ana . jMtarii ; Warkk atnan kia- Hatene te Whiwhi. Mateoe e. hei kia toai te bang*. ka otna mai e ttaa • Poropoaki iho kia Ngati Baukaura e ' SaifedM&fcoMiixml te ta roa, ma. Ngati Raakawa e poroporo akSafefekl»kae. hacrca Whiti, e tarn koe ki raro, ki, man koe ki «a*4cixta:kei|aka, lie. Popo um e man ■ki tai ki nobo be Paia be angina e maa. tai ia aa ka. tika te kapa a Maiene te Wbi;<Jhrauim<te Bkmuiu : Karanga e Whiti, karanga ki Opitiki haw mai aeii nga rdb« o Kaokawa, no Taupo, mai a lie Mil wii tlalnml on ko Wharepoboaga tenei, be maaoga ywiMiwH wi nga tnpanff rra -nrhalratnpnranrni tupu ake Mi kcxaaei,kfe-fcae tok* laataaonete waihotangao te ki a o ♦"i""*, a o tenia, ba-abako* te-taogata heoi te Ariki • taka kafwk&iduomi Kaaa ra e waibo ko te utna hi itnw*o<nM ki» irana k« wabi tcna i Tiro tahae i te tangata. paritia-Doetia ake at « j&ana. koia ka kiia hei topotugft «K tatoa, e mohia an* koe ka tekaa tau e ItfllbMMaatN ko4e Foibipi ma,.a katabi ka oti. e pai ana ne fctuu koe i teora o tn taranga waeme, me: to koiero e it. a koaimmn kokazaia-koe.me te itri nai katoa, kna rata aoa atn taka. kapu ki-te iwvnui toon, e kore aa ehuhruti t*«taotai ruga ite.Takiwa kna riro neii ahaa te whakakMn,* w> te —■ *■ penei takirpapaii me tan, me ta tc kiingi. Bngari be titiro aoka ki era ata wahi, me era tangata koia -jgrCiaai*a»ka It tag, e whakahapre. nei ao, i mea ata aooaaiki te i«i kite tahae aa i atari o taka knpa kaa pota s cijne taronaa»ki ta MpHca, takn, whai boki, ma te nuinga aa&oaacoofc* iwi e tuka te whenaa kite Pakeha ka tika teoa ma te tangata kotabi, e kore e tika, i homai boki te tupona mu ta iwi nui toaa. fc H rtfintilli ta Kwnn Ka wbakaaria eia te biabia o Bga hap>» Baaka wa a pi*i nei kite taba Kuini, ko 4e Rori at&o Tanpo ka.Keauueti. ka mahia tonntia i te taa e baere aaaiaei.ihe whakaatakaa ata kiarongo koatoa te taba Kiingi Mi. , .tfe nwa boki Ua pata hei tannga mo tatou katoa. Ka tantokona e Pomave taaa (torero mo te Boru Ka taaMw mo boki a te Papanni mo taoa.Kori kia pata. Jto:Whiti c; KaOfaakatikaaga oo tera taha, kaa pau boki i VgVttr.Baakava fee kai nga moai ote Itokoroa. Kei a Ngati iiatamtil komro. . .JEMJO* «4l8» lariaooßaiikawatekapu o maa kaore a te Hatlhaa ran. Kaora be ran, be retL Ko tenei kei a koe Ma kvtao mrti e pai aa, kaore be tikaaga ma matoa. a|a karero. II ataina ata ena korero kite WjaMW'O ArteaiTMi kia kite nga boa katoa.. Hakaaatohoa, WIBJEMC MAHITA. Kai tabi o tenei baerei tuka ata.

Kl TS En**. t> TI Wahaxga. fcta tnatau kite hanga i tenei o l****?; W..W>. sW»r' •» »ku; X B P® ki rang* kJ» Te y?j*XsQA z itltoJrtMjFl **oe, kotakutAniaiti kua *%£"■«» t« rae tana iwi kitt*~He; tgmplti. *&.«•."P*t nolfl. tiai t*mai ti nei kite SWlffSfcy^W'afrmfeW lll * Tc m<o» q tAoa tamaiti ko Te t*og»ta e WhlMurffigA js»a ~p90«,i ngamea xn*tl£ e ki nei, Le uri yss»»» ** SSSSS^etukuakia *gfe. SaPwVPg»: haete la tana JPT Mteaajona hAnga pai, kia JPg tona iwi, rere, fr** I** 1 ** **??* he wngata stmnin? i engmti vi xer omgAt* iiaere e pcka noa mid kite ra nga tangatacrte kaalngve karaoga, ft «?rp ®it#rtfcpfatt» J metepae* na ano e rtrfana to : matotTnei ia ael/k* lrttea he ahua P a,\ ka ftmtfekrmtttcaa • ctt kis tnomo ct aga tArgata' iacrc, kia

haere tonu kite kaainga o tana tangata nga miaokiri, ko tenei, kaore kau axia lot kotahi he' tan gala marere« tienei whenua katoa. Memutu i konei aka korero. Na Te Aho-o-te-bakgi. Nohingatiraha wahi o ) Waiteika, Aotea. t Oketopa 7, 1877.