TE PAREMATA.

Wananga, Volume 3, Issue 51, 23 December 1876, Page 476

TE PAREMATA.

WHARE PAREMATA. Turei, Oketopa 17, 1876. Ka korero aia a Te Hiana i nga korero mo Omarunui. I mea a Te Omana, kia rongo te Paremata nei i ana tu korero 1 a Te Omana mo Omarunui, a ka mea atu aia a Te Hixna, k»a rongo ano hoki ratou te Komiti ki ana kurero fa a Te Hiana mo Omarunui ano hoki. E kore e roa tana torero kite Komiti, otiia, he pai ano ana korero e rongo

ai te Komiti, e hara i te pai korero ana ake a Te Hiana, otiia, he rawe no nga tikanga mahi o taua mea o Omarunui, e whakarongo ahuareka ai te Komiti ki ana korero. A ma ana korero ano hoki e kite ai te Komiti ite inahi he ote Tari Maori. Aite he ano hoki ote mahi Ture ate Paremata nei, a i te tikanga pai kore o nga mahi e mahia ana mo te iwi Maori. He mea hoki, ko nga tangata i kiia ma ratou pu ano e tiaki nga iwi Maori, kei murua, kei pahuatia noatia a ratou mea : Kihai aua tangata i maia ki te whakaora i nga iwi Maori, no te mea, ka whakaora ratou 1 te Maori", a ka wliakahe ratou i nga mahi he a etahi Pakeha penei, aka kiia mai e aua Pakeha. "Imahina hoki koutou i aua mahi, e whakahe na ano koutou." 1?"o te whenua i Omarunui, e toru mano ona eka. A tckau-ma-toru ranei, tekau-ma-wha ranei maero te matara o taua whenua ite Taone o Nepia. Ae ki ana nga pukapuka o te Kooti Whakawa W henua Maori. E rua tekau-ma-rima ranei, e toru tekau ranei nga tangata na ratou taua whenua. A i taua wahi te kaainga a nga Maori, kotalii rau e rimatekau eka o taua kaainga Maori. Ahe kaainga noboanga taua wahi na aua Maori, ine a ratou tupuna, mai ano i nga paparanga tangata tekau-ma-rua, a moroki noa nei. A i enei ra, he whare Maori kei taua wahi, me nga ngakinga kai a aua Maori. E mohio ana aia kite tikanga ote kupu a Karaitiana Takamoana iki nei kite Paremata, he mea pai ko taua wahi i nohoia nei e te Maori, a ko te wahi 0 ratou i tupu ai, o te whanautanga mai ra ano, ko taua wahi ; hei urupa ano hoki mo ratou, mo te hunga na ratou taua whenua. A e kore hoki e pai nga Maori kia riro he taua A i nga ra i mahia ai taua whenta a Omarunui kite Kooti Whakawa Whenua Maori, i mea nga Maori, ko taua kaainga nohoanga a ratou, kote kotahi rau e rimatekau eka, me_ wehe ke i te whenua nui, a me mea taua kotahi rau e rima-tekau eka hei whenua tapu, ara, me Rahui, kia kaua e nro ite hoko kite Pakeha. Ako t.e Kooti, e kiia nei, ma taua Kooti e mahi he tikanga e tino mau tika ai te whenua ate Maori, ki nga Maori. Ako te mahi ma taua Kooti, he ako i te Maori kia wehe ke he Karauna Karaati ino taua kotahi rau e rima-tekau eka, kaua e hula tahitia kite Karauna liaraati mo te toru mano eka. Otiia, kihai te Kooti i ako i aua Maori, i mea taua Kooti. me kotahi ano Karaati mo te whenua katoa, a taihoa ano e wehe ke, hei tapu taua kotahi rau e rima-tekau ekn. A i muri tata iho, he mea Riihi taua whenua a Omarunui e nga Maori. Ko te toru mano eka ce mea i R;ih;t:a e te Maori, ko te kotahi rau e rima-tekau e.>.a i toe. kihai tcra i tukua kite Riihi e nga Maori. A he mea titiro u nga Pakeha kite Karauna Karaati, ai kite ratou, ko kotahi rau e rima-tekau eka kei roto i te Karar.ua Karaati o te whenua nui, a no te mea e kitea taua mea nei, i mea ai tetahi Pakeha Kai-tiaki Toa o >scrpia, k;a tuku taonga, rama aia ki nga tangata tokorua, no ra'ia anake ingoa i tuhia e te Kooti Whakawa W henua Maori kite Karauna Karaati mo Omarunui katoa. A hoatu ana e taua Pakeha he taonga, he rama ki aua Maori. E hara ite mea he mea tono e aua Maori kia raua, nana ano i tuku noa aua taonga kia raua. Ano te roa o te tau o raua, o aua Maori i nama ai ki taua Pakeha, i mea atu ai taua Kai-tiaki Toa kia raua. He nui a korua nama, me Mokete ta korua whenua ki au. Ano ka ahua wehi aua Maori, ka mea atu raua ki taua Kai-tiaki Toa. Me Mokete e maua te wheuua e Riihitia ana e te Pakeha 1 Omarunuh Otiia, kahore te kotahi rau e rima-tekau eka i riro ite Riihi o taua Pakeha i Riihi nei i Omarunui. A i te ra i Mokete ai taua Kai-tiaki Toa, kihai aia i mohio, i riro i aia, i tana Mokete te kotahi rau te rima-tekau eka 1 kiia ra hei Rahui ma nga Maori. Ano ka tino nui rawa nga nama a aua Maori ki tana Kai-tiaki Toa. ka mea atu ano taua Pakeha ki aua Maori. Me utu e korua nga moni ote Mokete, a kite kore tena e taea e korua tc mahi. me hoko e korua te whenua hei utu mo nga moni o te Mokete. A lie raru no raua, i riro ai te whenua, ara, i hckona ai o raua taua whenua, a ka kite ano aia, na taua mokete i hau katoa ano hoki te wahi whenua e nohoia ana e nga Maori

* gstahira ki roto ki taua mokete. A kihai aia, i korero ki aua Maori, otiia, he mea hoku eia t?.;;a whenua, me nga tangata e rua-tekuu-ma-rima, ropu tangata i riro i aia te hoko mea ratou whanau, a ko aua tangata i noho i taua wahi i nga paparan2:a tekau-ina-rua. A ko taua mea nei i whakawakia e te Kooti. lie Pakeha tangata na ratou i whakawa, a ko nga kupu o te whakawha, i jnahia, i akona e Te Kirihi. kua noho nei. hei -Ciati mo te Ivooti Hupirimi i Akarana. lie tnea whakawa taua whakawa i Xepia, a ko tc whakawa he mea whiriwhin i .to A o te rima-tekau-ma-toru o te iwi i whiriwhiria ai te tekau-ma-rua, ma ratou e whakawa taua whakawa, he nui o aua Pakeha i pa kite main hoko whenua, i nga Maori. A o te teksu-ma-rua i tu hei whakawa mo taua whenua nei, tokowhitu o taua i hoko whenua i te Maori. A kotahi o taua tekau-ma-rua he tangata i mokete aia ki aia kite Pakeha mona nei taua whakawa. E kore aia a Te Hiana e mea, ina reira e kore ai e tika tc whakawa. a e aim ke ai te whakaaro ki to te Pakeha taha, e kore ai i tka ki to Maori. A i mea taua Huuri, ko ta ratou i kite ai, kotahi o nga Maori na raua nei te mahi mo taua whenua : kotahi o raua i mohio kite kotahi kihai i mohio ki o te mokete tikanga. A ::a ana kupu i kiia ai. c ahua :nea ana taua kupu, e tau ana te whakawa ki tetahi ki tetahi, a koia 1 tukua mai ai ki t-* Iv<■ <■ ti o nga Tiati i Poneke nei. E kore aia a Te Hiana e nwa. e korero aia i nga tikanga katoa mo taua whakawa. ctiin. koia nei n?a kupu o taua whakataunga o taua Kuot;. 110 mea hoki he Maori nana taua whakawa, a no te mea kihai aii i i nga whakawa Pakeha mo nga whenua nn.nmata. k<-ia°te Kooti i mea ai, me mutu te whakawa, a me tau te kupu whakaae kite tangata nana i tono taua whakawa. lie mea kite kii ki nga Maori, kite mea ka mahia a ratou whenua kite Karauna Karaati. penei. ma te Kooti Ilupirimi e tiaki aua whenua kua Karaatitia. a ma te Ture ano hoki e tiaki aua whenua kua Karauna Karaatitia. Otiia, kua kite te Maori i te raru kia ratou o nga whr.ua kua mahia kite Karauna Karaati, a ko nga whenua kua mahia ki tc Kooti Whakawa Whenua Maori, nga whenua e tinu raru ana i te mahi hoko. A, koia na tetahi o ni:a tikanga 0 nga mea i korero ai aia a Te Iliana. I mea te kunifa Tc Omana i korero ai kite Paremata nei i te no iuanahi, mehemea ka tupu te lie kite Maori, penei. na nga hoa Pakeha e ako ana i te Maori, i ako aua he. i raru ai te Maori. A*ko taua kupu a Tc 'Jmana. me peiici eia e Te Hiana, te kupu utu mo taua ki a Te Omana. Mehemea, ka lie, a ka raru tetahi Pakeha i aia ano te mahi ana mea, a kite mea ka ahua he ana taonga ranci. a e kore ana raru, ara, e oti ano i aia ano te mahi kia tika, a iia<. re ana aia ki tana Roia, k: 1 ma! ia e tana Roia kia pai ai. E mea ana oti koutou. k.j. K„,ia ano hoki e haere te Mai.ri kite Roia tono tikanga ai, kia mahia etc Roia nga mea a te Maori kia tika V E ki ana te whakaaro. ko te Maori rawa ano te iwi e tino kiia ana. koia rawa ano te tangata e liaere kia mahia ana mate, me ana raru e ona hoa. i te mea hoki lie iwi ahua mohio te Pakeha ki nga Ture, a e ora ano te Pakeha i aia ano te mahi ana mea. tona ko te Maori, he iwi ki ano i tau m a ki o te Ture mahinga. koia 1 kiia ai. ko te Maori rawa ano te iwi hei tautoko ma te mohio Pakeha, kia ora ako ai tc Maori i ona raruraru. A kite mea ka ako te Pakeha i tc Maori, kia tika ai nga he, o nga whenua ranei. o nga taonga ranei a te Maori, he tika ano koia. kia kiia. e ako he ana. a ma taua - ako a te Pakeha i te Maori, c tupu ai nga kino mo te Maori. E mea atu ana aia a Te Hiana mei kore te mohio o tc Maori, ka ora ratou i te mahinga a Te Ture, e kore c noho nga Pakeha i Heretaunga. A i nga ra i oti ai taua whakawa, i Poneke aia a Te Hiana, c mahi anai ana mahi Paremata, a mohio ana nga Mema o te Paremata nei, i ngaro atu ahau i te Paremata nei i nga wiki e rua, he haere naku ki etahi mahi aku i Ahuriri, a tu'.aki pu ahau kia Tareha. He Rangatira a Tareha, a he Ateh.a hoki aia i Ahuriri. A ui mai ana a Tareha k: au. he aha te mutunga o te

whakawa mo Omarunui, i te Kooti Hupirimi. A mea atu ana ahau ki a Tareha, ko te kupu i tau te be ki to Maori, a kua mea te Kooti, e kore e tika kia pupuri to Maori i taua whenua. Aui inai ana a Tareha ki au.Tana e pehea ana to kupu aKo mai 1 au, mea atu ana ahau ko to tikanga o'r; I\n ( ,ti !ne mana, ako ona tikanga e kore o c taea te ki atu. Ka mea mai a Tareha. lit kore ahau o wkakaae, kua mahia e matou te Ture Pakeha, a e mea ana niatou, ko niatou e tika ana. ka haere ahau ki runga ki taua xvhenua. pupuri ai. A i noho a Tareha ki °taua whenua tae nca mai ki enei ra. A lie tangata a Tareha. no te I\ a wan atan ga. A mo whakahua ano hoki aia kia Renata Kawepo, he tangata e ahua hoa atu ana kite Kawanatanga ano hoki. A koia na Dga tangata e pupuri ana i taua whenua. a mei kore aua tangata penei, kua peia uoatia ratou eTe Kawanatanga i taua kainga. Aka korero ano aia. mo tetahi mea i mahia mo tetahi whenua Maori ano i Ahuriri. He mea nana na te Iliana, kia kit© te Pareinata nei. e hara i te pai anake nga tikanga e mahia nei. Ahe nui no te korero e kiia nei, mo nga mahi nui i mahia e Te Makarini mo nga iwi, a kia kite hoki te iwi i nga mahi nui i mahia ano eia ano e Te Makarini mo ake ano. He whenua kei Nepia. e warn pea maero te matara o taua whenua i te taone o Nepia, a ko Mangatcretere te ingoa. A i tera tau i mea a Te Omana ki to Paremata nei. Kahore ano he whenua o nga whenua tautohe i hokimai ia Te Hiana te mahi ki nga Maori, a « kore e hokimai te whenua kotahi ki nga Maori. A kihai i ata puta aua kupu i te mangai o Te Omana, no aua ra pu ano i hoki mai ai te tahi whenua ki nga Maori, a na te whakawa mo taua whenua hoki mai i lie ai te tini tini noa atu o nga whenua i riro lie o te Maori i te Pakeha o Ahuriri. Ako taua whenua ko Mangate cere i riro katoa mai nga hea o nga Maori katoa, na te Ivooti i mea kia riro aua hea i nga Mauri, a tokot. 1 anake o nga Maori, kihai i hoki mai a ratou hea o taua whenua, i te Kooti te mahi. I mea hoki te Kouti ko te pukapnka a aua Maoif, i tuku ai mo taua whenua i he. A e toru rawa ano nga tangata i tuku tika i a rat<>u hea - Ako Te Waaka Kaw atini tetahi. lie tangata aia ipa tahi ratou ko ana hoa kite whenua. A i etahi tau, i tae nga whenua aTe Waaka Kawatini kite -40.'"V0 eka. o nga wheuua pai rawa ata o Ahuriri. He nui te hiahia Te' Hiana, kia kite nga Mema o te Paremata nei i nga pukapuka hoko o r.ga waki 0 Maugateretere, i te mea hoki he puku tuhituhi kau ano te pukapuka o te Tari o te Kawanatanga i nga tinirini pukapuka i tuhituhi ai taua kaumatua. te pukapuka tuatplii o aua pukapuka he Riihi. korero mo nga utu tau. A e kore rawa te tangata e moh 10 ki nga tikanga o taua utu tau. lie tino kaumatua taua tangata. ara, he tupuna, a e koro rawa aia c mohio ki nga tikanga o taua Riihi utu tau. A e mea ana ano hoki taua kaumatua. kei aia ano aua whenua. Ako te hea a Tareha, i mea te Kooti, kua riro tana hea. E iwa nga Maori i kiia e te Karauna Karaati no ratou tahi taua whenua. Ako nga Pakeha o Ileretaunga, ko Tatana te tino tangata o ratou, i mea aua kai tiaki Toa kia utua ki nga tangata Maori toko-iwa. kia iIOOO moni, ki ia tangata, ki ia tangata o aua toko-iwa katoa, mo a ratou hea o taua whenua. Otiia, ko Te Makarini i hoko i te hea o Tareha me tetahi mo nga moni e £3OO, a kite utu tika e utua ai taua wahi e Te Makarini, mei utua eia ki to te hoko tika tikanga, penei, kia £IOOO moni aTo Makarini e lioatu ai kia Tareha. Ame korero ano ahaui tetahi korero ano mo taua mea nei ano, mo Mangateretere. He korero taua korero ka kiia nei e au, i mahia i te tau ISG9, i mua tata o te ra e mana ai te Ture mo nga tangata katoa o te Kararati kotahi, kia -whakaae katoa, ka mana ai te hoko ote whenua Karaati. He mea tuku nga Karaati 1 tau i mua atu o te tau ISO'J, ki nga tangata tokomaha o te Maori. A i aua tau, he tika kia hoko aia tangata, aia tangata ite Karaati. i tana hea, i tana hea. Otiia, na to Ture i kiia e te Paremata i tau ISG9 ; he mea na taua Ture, e kora e tika kia hoko te tangata kotahi i tana hea. Ako te hoko a Te Makarini i te hea a Tareha o Manga-

tAetere i mahTa ki fe pukapuka i te 1 o Hepetema, a no te 3 o tana Hepetema ra ano i mana ai te Tare whakakahore i te hoko a te tangata hotahi. He tini atu ano i enei etahi mahi penei ano. £ hara i te mea pai lri *ia Ida Te Hiana, kia korero aia i aua mea nei. A te tfVa a To Hiana i korero ai i ana mea nei, he mea na etahi tangata kite korero nui i nga kupu whakapai take kore mo Te Makarini, i te mea hoki, kahore kau lie mahi nui a Te Makartni mo nga Motu nei, i nga mahi a etahi Pakeha. A ka tatari aia a Te Hiana kia utua enei korero ana, a ka korero ano aia i etahi atu mea ano, e tino kite pu ai te Paremata nei i te tika o ana mea e whakapae nei. A ko ana mahi e whakahe nei aia a Te Hiana, he mahi i mahia e nga Apiha, o te Kawanatanga, mete Kawanatanga o te Porowini o Ahuriri. E mea ana aia a Te Hiana, e he ana kia mahi penei nga Apiha o to Kawanatanga, no te mea e takahi ana ratou i te mana o te ingoa tiaki o te iwi, a ko ana Pakeha i kiia hei tiaki i te Maori, kei he i te hoko he a te iwi Pakeha. a i he ai ta ratou mahi i a ratou ano, i hoko ano ratou i te whenua a te Moori. A be tini noa afo nga whenua i riro o te Maori, he mea hoko e nga kai-tiaki Toa, me nga kai-hoko waipiro, a he mea utu aua Pakeha nei e nga Pakeha ma ratou aua whenua. E mea ana te kupu a tetahi Mema, ki ano i hoko whenua Rahui nga Apiha o te Kawanatanga, A i mea a Te Omana, kahore a Te Makarini i hoko whenua Bahai o te Maori. He tika ano tetahi wahi o taua kupu, otiia, i kaiponuhia te tino o te kapu pono. Mei mea a Te Omana, kahore a Te Makarini i hoko i nga whenua Rahui, i Rahuitia e te Kooti, penei, e tika tana kupu. Otiia, i nga ra i hokona ai nga whenua nui mo te Kawanatanga, na nga Maori ratou ko Kawana Kerei, i mea kia tapu etahi whenua, kia kaua e riro i te hoko. a he wahi aua whenua no etahi o nga whenua i hokona kite Kawanatanga. A ko ana whenua i kiia ra e te Maori ratou ko Kawana Kerei, hei whenua tapu nga whenua i hokona e Te Makarini. A i enei ra e 9,000, he 10,000. ranei nga ekao aua wahi kei a Te Makarini o aiia whenua Rahui ma te Maori. A ko nga take e kiia ai enei mahi hoko a Te Makarini e he ana, he mea i hokona eia i nga ra ona e Mema ana aia i te Kawanatanga, a e Hnpiritene ana i Ahtrriri, a he tino Apiha ano mo te Kawanatanga i Ahuriri. He tangata aia i aua ra, e kiia ai e te mahara a te Maori, koia rawa te tangata hei tiaki i a ratou i nga iwi Maori. E mea ana aia a Te Hiana, na aua mahi a Te Mauarini, i kiia ai te tupu o te Te Makarini, kua heke ki te kore. E kiia ana ano hoki i te tau IS7I, i maa a Te Makarini, i hoko he a Tatana, me etahi atu i te whenua a te Maori, a me mutu taua tu mahi. Otiia, na nga tikanga o aua mea, i kiia ai, ko aua Pakeha ra ano nga kai-niahi. a e puta he koha o ana mahi kia Te Makarini. A ko to tino mea e mihia e te whakaaro. ko tc kitenga o te Paremata nei, i te po inanahi, e arahina ana a Tatana e Te Makarini, kite nohoanga i muri i te nohoanga a te Tumuaki o te Paremata nei noho ai. A koia na te ahua 0 te mahi e mahia ana e te Tari Maori, a koia aia a Te Hiana i mea ai. Mehemea e rapurapua ana aua tini mea nei e to Pakeha whakaaro marama, penei, c kitea te tika kia puta he utu ma nga iwi Maori, mo aua mahi he nei, i mahia ki aua iwi Maori. E hara i te mea na te Paremata nei te he, no te mea hoki, ko nga mahi a te Paremata nei, he mea ako nga take e te Kawanatanga, i mahi ai te Paremata. I era tau, kahore rawa nei he wahi e puta ai he kupu ma nga Mema o te Paremata nei mo nga mahi Maori, i a Te Makarini te whakararuraru. E hara i te mea i whaaki a Te Makarini i nga take o tana mahara 1 mabi ai, he tohutohu kau tana, kite Kawanatanga, a rongo noa te Kawanatanga ki tana i ako ai. A i nga ra e korero ai te Paremata nei, e nui ana ano nga Mema o te Paremata e mahi korero ana, ano ka tae ki te wa e Pooti ai te Paremata. Ka haere mai nga Mema. i ngaro noa atu kite kaewa haere, a pooti ana aua Mema kite taha kia Te Makarini, pooti kuare ai aua Mema, kihai nei ratou i Tonga ki nga take e nga korero i Poot 1

kopare ai ratou. E ahua whakahe ana ana fvhakaaro a Te Hiana ki ana koriro e korero nei. Otiia, na nga tangata mea, he nui te pai me tika o nga maki, i mahia eTe Tari Maori, a kahore he taihoa i nga wa e mahia ai he ora, he pai ma te iwi Maori, na reira aia aTe Hiana i korero ai i aua tini mea e korero nei aia, a e pona ana aana kupa, no te mea kei te pukapuka o te Paremata nei aua tini mea. He tika ano pea, he mea pai taua Tari Maori mo nga Maori o era tau, otiia kua kore he pai o ona mahi o taua Tari i enei ra mo te Maori. He mea pea no te mea, kahore he mohio o te Maori kite neo Pakeha. Koia taua Tari i kiia ai i era tau, hei arai taua Tari i nga he ote Pakeha kei uta kite Maori. Otiia e kiia ana e te whakaaro, he inea pai ano niei waiho te Maori kia mahi tahi ite Pakeha. Kia kite ai te Maori i nga tini mea o te hoko o te nni mohio o nga i'wi ke, a kaua e tiakina eTe Tari Maori. E ki, he hoa pai, he tiaki taua Tari mo nga iwi Maori, na rate tiaki, ko te raru rawa atu 0 te Maori, ko taua ahua tiaki a taua Tari. E kore aia a Te Hiana e mea, kia tino tohea tana kupu e ki nei kia £IO,OOO moni e kaiponuhea e Tc Paremata mo taua Tari. A e mea ana aia kia £5.000 ano pea, kaua e houtu mo taua Tari i te tau nei, a me whakahokihoki iho nga utu tau ki taua Tari. ia tau ia tau a kia tae kite iti o nga moni e pau ite tau hei utu mo nga mahi o taua Tari. A ko nga moni e kiia nei kia kaua e hoatu mo taua Tari Maori, me hoatu h"i mahi kia kaha ai nga Kura ako i nga tamariki Maori. He mea hoki, ma aua Kura Maori e tino rite ai te Maori ki Pakeha. a ma reira e mohio ai te Maori ki nga tini likanga o nga Ture, a ka mahi marania ai te Maori i nga tn-.i katoa a te Pakeha e rite pu ai te Maori kite Pakel a He moiiia nona, e enei tau, kua nui haere te mohio oto Maori kite reo Pakeha, a e kore e roa, ka tino mohio te iwi Maori kite reo Pakeha. A i aia ia Te Hiana e mahi nei i tenei tunga o te Paremata i tae mai ai te tahi pukapuka a tetahi Maori, he pukapuka wliakahou taua pukapuka mo etahi o nga upoko korero o te Ture mo nga Kura Maori. Ahe mea tuhituhi taua pukapuka e tana Maori kite reo Paaeha, a ahakoa kihai i tino hangai ki to te Pakeha tuhituhi i te reo Pakeha, he tino pai ano ia te reo Pakeha o taua pukapuka. A koia nei te tahi take e kiie ai he iwi te Maori e kake haere ana kite mohio. A e mea ana aia aTe Hiana, kite mea ka paingia te Maori etc Pakeha. mo te mea he whenua ate Maori, ano ka pau aua whenua i te Pakeha, a ka whakarerea te Maori e te Pakeha, e kore rawa te Maori e tae ki nga painga, ki nga mohiotangn. e ki nei te Pakeha, kiaako te Maori i aua mohio ma ratou. E men ana aia a Te Hiana, me waiho te Maori, kia mahi i nga mahi, a kia pera te rapurapu a te Maori i nga tikanga katoa o nga mea katoa, mo te Pakeha <* mahi nei, kia matau ai te iwi Maori, ki nga mahi o mahi ai ratou mo nga Ture. intikanga katoa o te iwi Pakeha e mahi nei. Otiia, e mea ana aia a Te Hiana, ma te iwi Pakeha pu ano e ako te iwi Maori ki nga mea katoa o nga Ture, kia rite tahi ai taua iwi ki nga tikanga. me nga mana o nga mea katoa e mahia ana ete iwi Pakeha. A kia mahi lah: ano hoki te iwi Maori i nga mahi nui o te Kawanatanga. Kanui te tika. mete pai ote mahi o nga Mema Maori ote Paremata nei. He nui hoki no te mohio o aua Mema Maori, a na aua Mema Maori i mohio ai te Paremata nei kite whakahaere i nga mea mo te iwi Maori, i kore ai e tupu he kino ki nga iwi Maori. A lie mea hoki. e korero ana aua Mema Maori i nga kupu a te iwi Maori ki te Paremata nei. i ahua pai ai nga iwi o Waikato. Me koreio eia e Te Hiana tetahi mea i mahia i aTe Makarini, 1 tae hou kia kite i a Tawhiao. Eki ana a» aTe Hiana, kua takea rawatia aua haere a Te Makarini ia tau. ia tau, hei whai korero ma Te Makarini kite Paremata nei. A i ra ka tata tc tu o te Paremata. haere ana aTe Makarini, ia tau. ia tau, ki "Waikato. haere ake ano aia me ana kai tuhituhi, me ana Komihana. ano ka oti nga kupu poroporoaki ana kia Tawhiao. Otiia, titiro mamao noa atu a Tawhiao i a ratou. A i reira ano nga kai tuhituhi korero

ma nga J*upepa, a tuhituhi purakau ai aua kai-tuhituhi i kupu ° taua haere, a panuitia ana aua korero tara ki nga A ko rga waea o aua korero he mea tuku ki nga tmi Nupepa o nga Motu nei, a koia nei to knpu o aua waea. _ " Kua mariri te ahua o Waikato, kua pai a Tawhiao kia kite ia Te Makariui." He tini rioa atu nga pptanga o aua kupu, a e rongo ana ratou i pai a Tawhiao kia kite i a Te Makariui, "otiia, ko te hoki inai oTo Makarini te pai, e pai ai a Tawhiao. A no xnutunga o l'e Makarini kia kite i a Tawhiao, tukua niai ana e _ Tawhiao te karere ui i aTe Makarini. lie aha te take i kitea ai aTe Makarini ki reira. Ano niuri iho, kawca inai ana e taua karere a Tawhiao te poaka ma Te E mea ana aia a Tc Etiana. e he ana te haero a Te Makarini ki W aikato, no te mea, kei reira te tangata nana te he i mahi i Akarana. Otiia, no te mea i haere aia a Te Makarini ki reira, koia aia i mea ai, me puta ho kupu Diana, e kiia ai koia rate take ona i haere ai ki reira. a koia aia i tono ai, kia tukua inai te rnea kino, ura titan gata kohuru. Ano ka hoki te karene a Tawhiao ka rapu ratou kite tikanga o te mea kino, a na tetahi iaumatua Maori i kite, i mea hoki aia. i mohio kit kupu Karaipituie e mea ana. lie poaka to mea ki*'-o. a ua reira i tukua atu ai te poaka kia to Makarini. Lu ana aia ale tiiana, ka pai ano kia tino kore rawa atu ho Tari Maori. _ A e mea ana etahi Mema, me mutu tana Tari i enei ra. Koia ko Te Hiana e mea ana. taihoa ano etino ciutn taua Tari. me ata whakamutu e tino mutu ai. II. ; rcishi pai ano te Maori i aia e mahi aua mona ano. otiia i nga ra e ako ako ana te Tari Maori, a e tautoko ana Te Tari Maori ia ratou i te iwi Maori, i nui haere tc kino mete mate, mete tutu ate Maori, ana te mahi a 'IV Ka wanatanga i ahua he ai nga Maori, i mahi atawhai he a Te Kawanatanga i te iwi Maori.