NO ROTO I TE HAKU PEI HERARA.

Wananga, Volume 1, Issue 10, 24 December 1874, Page 56

NO ROTO I TE HAKU PEI HERARA.

Noema 18 1874. Te Ture Kura Maori o te tau 1867, kua maha nei nga tau e mahia ana, a kua kitea tona tika, a kua puta nga hua pai inaianei. He tokomaha i titiro ki te ahua o te Maori, i ki, e kore e tika taua Ture, a, tena e mutu whakarere. Iki hoki, tena te Maori e penei mete tamariki e hiahia nei kite mokaikai (Toy) e kore e roa ka mahue, a, ka whai atu he Tnea ke: a tera ano e pera te akoranga kite Kura, me nga hiahia o te Maori i etahi takiwa, mahue noa ake, ka whai he mea ke. He ra ano ka hiahia he hoiho, he tera, i tetahi he poti, i etahi atu rangi mo nga mea mahi paamu, pera tonu. E kore e tuturu kite mea kotahi, ko nga Kura Mihinare hoki kihai i tika, a na konei i tika ai ,te whakawhirinakitanga kite ahua o tenei mea, kaore i mohiotia te hinganga o nga Kura Mihinare, kaore hoki te Maori i mea, he mea tino pai tenei mea te mohiotanga, te take hoki, e hara te Maori ite porangi. I hopu ki tetahi ahua o nga mahi ote Kura a nga Mihinare, i ki ratou "Kanui te mahi, he paku noa ake te Kuranga/' A e tino pono ana aua ki, mo te ahua o te whakahaere o aua Kura, i ahua penei te arataki i muri o te ahua o "Tooti Poai Hooro," (Dothe boy, Hall.) I mea a Mita Kuwia, ("Mr. Squeers) ki tetahi tamaiti, "kia Potane," te tikanga ranei a Kuwia, mo taua kupu, a tonoa ana te tamaiti ra kia haere kite ngaki ite kaari, mete whakaatu, ko etahi reta eki ana "Hoiho/' A tonoa ana te akonga kite tepara kite niiri i taua Hoiho. Kitea tonutia e te Maori te ahua o tenei, penei ano me ta ratou kitenga i nga Min.it a. Eki atu ana

kia ratou kia titiro whakarunga kite Rangi, a ka whatoro kite whenua i raro i o ratou waewae, a na reira 1 hinga ai taua mea, a kaore te Maori i kite he mea tika tera mona, ko tona mohio, kia xiro inai i a ia tetahi wahi iti o te mohiotanga o. te Pakeha, a tena ano te Maori i runga i tona ngakau marama e_mahara lie mea pai te Kura. Otiia kua mea nga Maori kite pai o tenei mea o te Kura, a he tokomaha o ratou, kua mohio kia koe, kia tatou, ara i tentenga o te korero pukapuka, kite tuhituhi ki te wnxfca, a kite korero i to tatou reo, ko tetahi ia 0 nga mea uaua, o tenei ao e whiwhi ai. E'kite ana hoki nga Maori kaumatua inaianei kite painga, kua whiwhi nei a ratou tamarikt ki nga mea e 'korero ana i te reo £akeha, ara kite whakahoki mai i nga patai ahua ngawari, a e huhua ana nga kitenga i nga kaumatua, e akona atu ana e nga tamariki tane me nga tamariki wahine, e pai ake ana te akoranga i o ratou. A koia e ki ana kaore -te Maori e tino nui ana te fate 1 te painga o tenei mea o te ako. He iti tona mohio, ko te ahua mete mohiotanga. o tenei iwi. He whakaatu tenei mo nga whakahoki e ahu !*** m °n o^ a Kura Maori l n S a t»«i 1867, me me . *e. -tan 1873, a tera e pai, e whakaatu ake nei hoki ratou. I te tino nui o te pamga p te mahinga o te Ture o nga Kura Maori i runga iteata whanaungatanga o te Maori me tatou! 1 tau 186 i, te maha o nga kura e pa ana te Kawanatana-a }% ? e *®V tomx te Kura * tu * raxo o te Tur'e (Maketu)ko etahi e utu ana mo tetamaitiina haere nga tamariki. la te Kura, ko enei Kura 16, ehaerenoia 7?fi%?% 1 3 } 5 > a k ? te utu a te Kawanatan'ga £1697 7b. Ud., i te tau 1869, te maha o nga Kura e tuhera ana hei ako i nga Maori, e 9 tonu, kongai temanki 227-, a. ko nga moni i tena tau £2432 3s 7d i a | Hune 30, 1874, x whakatakotoria kite aroaro o te Faremata tetahi pukapuka, e whakaatu ana, e hoatu SUSi Kawanatanga he oranga, ki nga Kura 64, o enei e 41, nga Kura etu ana kiSa kainSa a e tu ana-i raro o te Ture Kara-Maori, a 23, nga Km e apititia ana- ki etahi atu tikanga, ko nga tamariki e haere hine, hui katoa 1487; ko nga Kura 41, e tu ana ki nga kainga kei raro enei i te tiaki a te whakaako paifa mehemea ka nuku ake nga tamariki wahine kite tokoono, ano he kaiwhakaako wahine heiako ki tetuitui me etahi atu mahi, ko nga moni a te Kawanatanga e pau ana i rotoi te tau, monea kaiwhakaako mo te hanganga o ngaKura, mo nga mea 6f ' et * hi atU mea ' koi * tenei I te whaikorero a Ta Tanara Makarini i te tina i hoatu ki a ia, i konei i te 10, o nga raote marama nei. l fae aioho tuturu. ana ia i runga o tenei ki mo nga main- Maori. I ki ano a Ta Tanara, kaore ana tino mana mo taua mea. E titiro. ana a ia kite ako-nga-tamariki Maori, he mea tino nui rawa i te akoranga kite Pakeha, ko te ara tika e whiti ai i e tu nei i waengaaui o nga iwi erua. E whakaatuatu ana hoki aßoori Makaauti (Lord MacTUay) x nga korero mo te whakaakoranga i nga tama-

nki o Inia (India,) ko te mea tikatera ewhakaarohia ana e hui ai te here o te kotahitanga o nga rau, o nga mano, o nga iwi e noho anai Iniatana (Hindostah) kia hoatu kia ratou kia kotahi te reo, a ko tauareo he Jngarihi (English) kaua te reo Hanakiti (Sanskait,) mete Arepa (Arabtc,) kaua e pupuri i nga whakaaro tawhito, engari me whakarere. E mea ana Boon Makaauri (Lord Macauly) he mea tika kia tnhera nga whakaaro hou, ame whakatuhera kite ao kite tawiiiti tehaere te ako mete mahi ote taha kite Weta, (West,) otira ko nga korero tawhito kihai i puta i te Pooh o nga mahi whakaako, a no muri ka kiia ana meatanga katoa he tika, a kua puta katoa ana whakahaerenga" Kei konei e takoto ana te pono o nga "Baruraru Maori," a ma konei anake e piri ai nga iwi e rna, tena e pohehe etahi, kite mohioitanga kite whakahaere mo te taha Maori inaianei ma konei, e tino tika ai te whakahaerenga, e mohiotia ana tena e puta. Ko etahi o nga Kura inaianei kua hoatu whenua hei whakaora mona, ko to Omahu, na ratou ano na nga Maori, koia tenei £750 mo te tan, te retinga o taua whenua i nanoa nei, i maketetia a hokona ana mo aua moni, e Miini. Ko nga whakaaro katoa e mea ana ko te whakatupuranga o te Maori a muri ake nei tena e tino mohio kite korero, mete korero pukapuka ote Ingirihi, (English,) Tena a nga rua tekau tau e tu mai nei, e kore rawa tetahi e haere ke i enei ritenga. A i nga ra katoa kanui haere nga kai whakaako ki nga takiwa i waho atii. Ki o te Urewera i Euatahuna, e whakahau ana mo te ako i nga Maori. Tenei ano tetahi tino take mo runga i enei korero, tena e ki ia, he paku, Otiia he mea tino nui; Ko nga tamariki Maori, kanui te hiahia ki nga kemu Pakeha. A i naia noa nei ka tukua te patai a nga tamariki o Tauranga, ki etahi tamariki Maori i Meketu. Kia purei kirikiti ratou, I mua tata atu ano tetahi patari a Tauranga ki Maketu, e ahu ke atu ana ki etahi atu mea rere ke. A huihui katoa, a tae mai ki tenei whakahaerenga o te taha Maori, e tino pai ana. Otiia kabre i mutu atu i raro i te Ture kua hangaia nei mo nga Kura Maori.