Untitled

Wananga, Volume 1, Issue 3, 4 September 1874, Page 9

Whakarongo e nga hapu o nga Waka e maiohatia nei e Te Wananga, ko au tenei ko Te Wananga, Ka whakatuwhera i taku riu, hei whaoanga i nga kai o runga i nga Waka nei, e kimikimi ana pea koutou, lie aha ra a Te Wananga, whakarongo mai, he Perehi ahau a Te Wananga hei whakaatu i nga korero a ia Waka, a ia Waka, ahakoa iwi hauhau, iwi Kawanatanga, He maori katoa tatou, tenei Te Wananga hei whak amar am a i nga mamae e peehi nei i te iwi maori, £ ki ana, e mahue atu i te maoritanga te wehewehe, te taimaha, te mamae, het>i, waiho tonu mai i tenei tau mau ai ng i pouritanga. Ahakoa. nui noa nga tau © whakahaere i ana te Kawanatanga i Aotearoa, te ata Tnarama nga kanohi kite pai, ko te tino tupunga mai o te pai mete mahuetanga o nga mea tino kino a te maori, na te ivauwhautanga a nga Minita i nga kupu Tapu o te Atua, ko te tino tangata ia nana i hohou te rongo. nana i hohou te rongo ki nga hapu maori, i noho rang; mur. e ai i roto i te Halii a te Atua/ whakahaere k.iu ;u te liawauatanga i ranga i te kaha 0 nga Minita o te Atua, Ina hoki ka rua-tekau-ma-tahi tau i tu ;;i te Paremata, e rua nga mea kua kiianei he naiua inohi tetahi, lie whakakore rawa i te iinti teta'ai, Tua-rua. Tenei tetahi, hua npa hoki io ugakau ka urn atu uno lie tangata maori hei .la'ii: i' mo te i'areinata, lena e ara ana Mema ki to waha i nga pikaunga a nga iwi maori, no hea 1 ur; lie kupu i te poiiunga a te iwi rangatira a te P«ke..>a, no te mea e tawari.: ana ki nga rau pauna m in > i te tau, mete ran vauna mana 1 nga ra i tu ai te i'..ioiiiala, wailio ana aua Aiema liei tamariki i roto i tew , ire Kuuanga. hurllir.ri knu ai, heoi, whakarongo kau una nga turmga o nga I.'an gatira O Jlga takiwa i raro o a. : a JVieina muuri, i ieaa tau. i tenatau, rangona rawu; ;.i ake, re:e, kua ij,;ioa e te jure te motu nei, kua te uioketo ki so nei, me nga tini Ture ki nga ;. ciwa maori, k.nr.kiml uko ai.te mahara, hei wh kue., .oa nio a ranm a: uioui i! nama nei ki Ingarangi. *,obi, tenei tel.*.:-. tikanga Tnarama kite ara he Pooti t it-uei tau e u~oin ul ). I Ida whakahoutia he Parem .t,;. a kia Pooi.v . « u * | Mema maori, mehemea e wu. ; tikanga an.* *>ramata ki tenei tikanga, koia e Maori o te m tu nei 3091 tang.vu kite'.Me-ai. m huihuia 14 Mema maori, kia rue ui nga mauo . ... *229,000, na 3l)y± kite Mema Tukeha kotaiii. tetahi mea marama, kite ara teiahi Puoii maori a muri nei, kia tokorua Mema Pakeha mo maori, ma te maori ano e Poo'ti, hei reo maori ano au.. Mema hei kai-whakamaori mo te Paremata, mo n.<>-a Mema maori katoa o nga Porowini, kia 12 Mem* kia tokorua Mema Pakeha reo maori, hei «r a^ mao . 1 ' 1 * n o a 01 ' er o a nga Mema maori katoa o Tireni hui katoa tekau-ma-wha Mema maori,"me whakaatu ki nga iwi o nga Waka nei, mehemea e rite ana a koutou whakaaro ki nga kupu e whakaaturia nei, tena koa, whakaaturia mai te pai, to he ranei o enei kupu. Ina hoki, na te Pakeha anake i whakatu aremata, nana i mahi nga Ture mo nga iwi e rua, mo te Pakeha, mo te Maori, e kore tenei tu whakanaere e marama ki taku titiro, kua tonoa i era atu tau, kia tu he Kaunehera maori mo nga Porowini katoa nei whakahaere i raro i te Paremata Nui o Aotea, kaore i whakaaetia © aua Minita, kimikimi ake ai te ngakau, ha, e iwa Porowini o tenei motu, e iwa hoki nga. Kaunehera Pakeha, e 800 Pakeha kei nga

Kaunehera e iwa, e 74 Mema i ie Paremata fclui, • 45 Mema i te Rwnauga Ariki, huihuia katoatia e 419 Mem a e hanga Ture nei hei peehi ite maori. Ina hoki i nga nama moni i mna, kahore a Tareha raua ko Mete-Kiugi i mohio, heoi ano ta ratia i mohio ai ko tenei kuj>u, me nama he mora ma tatou ki Ingarangi m-> nga fini mahi roi*i, whakapai whenua, na reira whakaae noa aua Mema nei, no muri nei, ka rangona, e, kua herea nga takiwa maori e te Ture kua araia te l-Jeti ki nga Pakeha maori mete hoko kua waiho ma te Kawanatanga anake e hoko, e Reti nga takiwa maori. Kngari e tika ana te mahi a te Kawanatanga mehemea i nui te utu mo te Reti, mo te hoko ranei, tena ko tenei, ko te utu mo te eka, e rua kajm me hoipene, ahakoa kotalii rau mano eka, liore he paku moni hei utu mo te whenua, noho kau ana nga tangata, riro ana te whenua, hei te tuhanga te .rite nga tangata nona te whenua, noho kau ana nga tangata, mehemea he hoko kite Pakeha maori, tera e nui te utu mo te hoko, mo te Reti ranei, tenei tetahi he, i kite Ture mo nga whenua maori kia Ruritia te whenua, muri iho me whakaw-a k& oti he Karauna Karaati, ka tika kia Riihitia, kia hokoa ranei, Tua-rua , kia Karauna Karatitia, kia wehewehea mo ia tangata tana waahi, tana waahi, mete Karauna Karaati e tika ana kia hokoa, kia liiihitia, whai aha i te ngakau kua ki a roto i te ngakau apo ki tetahi whenua mona, ki te whakamokai hoki i tenei motu, Whakarongo mai ete Paremata, e nga iwi katoa o te ao. Ko nga m mi a te Kawanatanga kua pan i nga piihi whenua 0 te Arawa (£3300,) e toru mano e toru-rau pauna, ko aua piihi i Ruritia etahi, kahore i whakawakia, kahore he Karauna Karaati, ko etahi kahore ano kia Rnritia, Heoi ringihia ana enei moni kite marae o te Awara, mete heihei e hopuhopu ana i te kaanga, ka whiwhi etahi, kahore etahi i whiwhi, tetahi tikanga, ka whitu nga Kawanatanga ki Niu Tireni, [ka whitu ano nga wliauaoatitanga, tuturu ana kia kaua il o a piilii o tona rohe e hokoa, e Retia ranei, kia ! weiiewehea rano nga piihi ki ia hapu, ki ia hapu, kia j whai Karauna Karaati aua hapu, ka waiho atu ai ma ; ratou e pupuru to ratou whenua, e hoko atu ranei, e j iieti ranei, c pai ana, tetahi kupu, ara ana te ringa--1 rliiga o te motu kia tu he Kangatira maori i Waikato, e ! ana e ingarangi, heoi piri ana a te Arawa ki i : y Kawanatanga, tana Oatitanga mo tana rohe, mo i tangata ote Arawa i uru ki Waikato, i kite Oati ..o nga rau tangata o te Arawa i uru ki nga mahi a .. ciikato, e kore e kiia no te Arawa aua rau, engari, ;u'j ki no Waikato, na, ko'te Arawa te morehu tangata o tenei motu tae ana ki tenei wa, kua herea te takiwa o te Arawa e te mate, kua paraiweta rawa i nga takiwa o .te motu nei, maumau te piri nga o te Arawa kite. piri ki raro i te mana o te kupu anake, mei waiho ma te Pakeha maori anake e whakamokai a te Arawa, nui atu te pai, tena nga tangata i lciia nei, hei whakahaere i te tika e puta ai te iwi kite pai, na ratou i whakararuraru nga whenua o te Arawa, koia itangiai a te.Arawa, ma te Paremata pea ratou e whakaora i enei mate nui, te take kua Kite au i tetahi Mema o te Paremata, ko te Waata Hauihi te ingoa, i patai atu kia Rata Porana Koroni Hekeretere o te Kawanatanga o te Pokuru raua ko te Makarini, mo nga mahi Reti o te Kawanatanga ki nga takiwa o te tai whakararo, e whakaatu ana taua

Koroni Hekeretere, ki ana, na to Paremata, kua hori a.ke nei, naua i whakaae he moiii liei I'eti, a riro mai ana te mana o te whenua, lie hoko i rouri iho. marama ana nga kupu whakalie a te Waata 11 auihi i nga kupu a liata Porana, taku whakautu i nga kupu a Kata Porana, e rite ana nga kupu a taua korcheke kite matfiu e takai nei a waho kite maunu, te kain<ra mai o te ika, Iva kumea kia eke ai kei rere te ika Whakarongo a«o e te ao katoa ka whakapuaki ano ahau a Te Wananga i oku mamae me oku pouri He nui. lie taimaha no toku tinana i te peehan°"a o nga whakaritenga o nga Ture, E ki ana ahau ko tex Paremata hei tango i nga pikaunga taimalia a nga Waka, kua tamia ake ra i tera whakaaturanga tua-tahi kaore, e peehi tonu ana i runga i a matou te 'taimaha E ki ana, kua kite ngakau o te Pakeha i nga whenua ote taha Kingi, kua tangohia nei ki ta matou nei moliio ake, E rua nga take i tangohia ai nga whenua o hoa riri maori, I. mo te hara ki'a te Kuini, JI. mo nga moni i nga hoia, kua ea te hara, me nga moni ki ta matou moliio, lie ui tenei mo te aha ra hoki, nga whenua o nga hapu i piri nei kite Kawanatanga 1 herea ai kite Ture i here ai kia kaua matou e mokete. e hoko, e Reti ki nga Pakeha maori, engari I in a te Kawanatanga anake o mahi, tenei ano tetahi | nui atu te hiahia o tenei motu kia whakanuia ake nga Mema maori mo te Paremata Nui o Niu Tireni kia 14: Mema, Ina hoki ko nga Minita maori ko "VVi Katene, ko VVi Parata, kaore aua Minita maori e uru ana kite hurihuringa o nga Ture mo te Motu nei, kei roto i te Paremata rongo ai raua, ekore e tino marama tenei whakahaere, tetahi tikanga e kore -e pai ko nga Pakeha anake hei hanga Ture mo nga Iwi e rua i raro i te Ture, Ina hoki rongo rawa ake nga maori, re, kua hei*ea kite Ture nga whenua o nga hapu maori i piri nei kite Kawanatanga, ni ratvn atu ki nga ISXema maori, na wai anake *i <-?nei Ture kua mate nei tatou, kii mai ana, na nga Minita Anake, na nga Mema Pakeha anake. Koia i hiahiatia ai, kia tekau-ma-wha Mema Maori e i te tau e haere mai nei, hei lianga tahi, hei whiriwhiri talii. hei whakauru tahi i nga tikanga Pakeha, me a te Maori hei Tare. E tau kau ana hoki te Maori, kite mea ko nga tikanga anake a te Pakeha hei Ture mo nga iwi e rua, nui atu te raruraru. Jna hoki kaore i marama enei Ture. e ki nei, ko te Ture hei mana mo nga ngaherehere a nga Maori. 111. mo nga Awa-wai i takoto ai nga piriti o nga huarahi, kanui te mata pouri o tenei. Ki ta matou moliio tuturu, me tau te mana o te Ture ki nga whenua i riro i te Kawanatanga te hoko, te tango i nga hoa-riri. Ko te wahi papatupu ki nga moori, kaua e herea pohehetia e te Ture nga takiwa maori, kauaka e waiho kia tu tahi nga Mema maori tekau-ma-wha hei ata whakarongo, hei hoa hurihuji, hei hoa whakauru i nga tikanga pakeha, me nga tikanga maori, hei Ture mo nga iwi e rua, mo te maori, mo te Pakeha. Heoi pea te take i kii ai te taha Pakeha, hei aha i uru ai te Maori kite hanga Ture, he iwi kuare te Maori. A, i korero ano tetahi Mema Pakeha i roto ite Paremata. Hei aha nga iwi Maori, e rile ana nga Maori ki nga iwi Mangumangu o nga Motu, Engari tenei te tino tuturutanga o te Pakeha, e kii hei aha nga Maori, kua iti nei hoki te mana Maori, kua whatiia te Tiriti o Waitangi i runga i nga whanua Maori, i nga ngaherehere, i nga toka ika, i

nga puna wai, me era atu mea katoa, a, kua whak»kahoretia nei hoki te Rangatira Maori o tenei motu, a Matutaera. Koia nei te tuturutanga o nga tikauga a te Pakeha e whakaiti nei i te Maori, e waiho nei ko nga Pakeha anake hei hanga Ture mo tenei motu, ko nga Mema Maori e noho mai ra i roto i te Paremata, 1 runga hold i nga takiwa o nga hapu, nana nei tatou i Pooti,