Untitled

Wananga, Volume 1, Issue 2, 19 August 1874, Page 5

He mea e manakohia ana e te ngakau, kia huihni tatou kite whakaaro kotahi, kaua i nga mea o te pouritanga i nga mea ia o te maramatanga, kaua te korero mo te kino e hapainga i runga i te agutu o te kei .waiho hei whakatupu tamtam ki nga puttputt o te kari, a, ka kino tana kari, ka kino te I tupn o etahi, ka mate etahi, ko nga mea i tipu ka I konoaotia a ka mate, e kore e hokia atu hei taonga mo te hnnga whai-mahara, e pena .ana te whakaaro o te hunga mohio e noho nei i te ao nei. Hei ritenga ia mo nga Mema o te Paremata te kaaxi me nga pntiputi, kite pai ta tatou whakataki i o taton Mema, ka tilra. 2 *t*s° U Pntiputi, kite he, ka mahue taton, e kore e hold* mai, E nga Rangatira, e nga Hapn, e nga tangata "iti. He mea pai kia tukua mai a koutou whakaaro kia pnritia hei taonga mo te ao, Hei titiro hoki ma nga hua i mari i a tatou, i te mea kua waiho paa.hei taonga mo raton. Nga mate i tehoa-riri, nga mate i te kai, nga mate i te huka, nga mate parekura, ngß pa-horo, nga mate i te wui, nga mate turoro, nga nolconga whenua, nga retinga whenua, nga korero o Kiihitanga whenua, kahore ano kia Karauna Karaatitia nga whenua e tau-tolxetia ana e te Fakeha nga Whenua i Rahuitia mo nga Maori e te Kawana;nfi»a whenua i Rahuitia mo nga Kura Maori, whenua i Karauna Karaatia, kua mate tona wnahaunga, tana tamaiti ranei, wahine, kotiro ranei, ranei, taina tuakana tauaaiti ranei, matua m u . a ~^ e^e ranei, matua o nga iwi ke ranei, Fakeha ranei, Ingarihi, Marikena ranei, me whakaatu liga hha a ena me nga whakaaro mo enei mea katoa, me tuku mai nga mahinga kai, whakawakanga mannga ranei kite whare-herehere, kohurutanga rchei i te Maori, i te Pakeha ranei, i te huihui a te \ *^ a kari, Marenatanga ranei, tuututanga Ope zanei, matenga ranei i te Ru, Weranga ranei i te Ahi, metuku mai ena hei titiro ma te ao katoa, me nga whakapapa tipuna, kia mohio ai nga uri ki nga btiarahi e Whanaunga ai ratou. I nga ba o mua, e ora ana*te motu, e tapu ana te ki, e tohnnga ana te tangata, Inaianei kua mokaitia, to tangata, mete whenua, mete ki, kua haere ko te tmftna kau o te tangata, ki nga wahi kahore nei e mr>hiotia e te kuare. No nga ra o te tau tohe ki yvaitara, waiho ana tena whenua hei urupa mo te nratga rangatira, oti ana te whenua ki o tatou hoa Pakeha, I muri i tena, ka kate ahi ki Waikato, ka kaifiga nga matauranga o te toa raua ko te whakahi, riro ana te whenua ki nga Raiona, noho manene ana nga tamariki rangatira i te whenua tangata ke, Ko nga taiugata kei runga e noho ana, he nui noa atu, ko etahi e mohiotia ana o ratou matua, ko etahi kahore e mohiotia, ko etahi no runga i nga kaipuke, Mo mea oma, ka moe i tana wahine ka whanau ko ana tangata e noho nei i runga i taua whenua, ko nga tiao Rangatira. Kei Ingarangi e noho ana, koia te whakaaro ,° aua tamariki, e kore rawa e mutu te to ratou whenua i roto i nga tau kua noa mai ki nga ra e noho nei tatou, tatou kia noho pai a Waikato, I rongo ra haere ana tetahi tangata o te Kawanatanga »to l a Matutaera ma, kahore kau i kite i a ia, i te bu o tona aroha ki tona whenua, kia ratou ko tona iwi, • noho ana i runga i te whenua iwi ke, me

he mea e whakaarohia ana tetahi wahi o Waikato kia whakahokia hei nohoanga mo Waikato me to ratou Tamaiti, tena pea ia e whakaae i runga i nga kupu tone kia kite tatou i a ia. He nui hoki nga Karaima Karaati i tukua noatia ki nga tangata iti iho i a ia. kua pan katoa te lxoko kite Pakeha, Mei whakaarohia pea e te hunga mohio kia waiho ko Waikato hei iagoa mo te Karauiia Karaati, e kore rawa e taea te hoko, penei kua marama a ratou whakaaro kite aroha o to tatou taha kia ratou, me nga kupu tono a to tatou taha kia kite, tena pea ka whakaaetia e ratou i te wa kahore nei ia e mohio ana e kore e hoki mai tetahi wahi ki a ia o Waikato, e kore pea ia e mohio kite rangi pai, ko tana e mohio ai he Tupuhi anake, No te mea kahore e whakaotia nga korero ki a ia me tana iwi. I te kko o tb Ua e karanga ana ko ahau te poropiti o te motu, i te ra o te whakamatauranga, rire wa a te Ua, i runga i te tima o Kawana, mo tana mahi he, hoki atu ki tona whenua ngaro atu, I te whakahi o Kereopa, o te Whakatohoa ki te hunga-tapu, Taonetia ana Opotiki, I te jrakuriri pea o nga tangata o Turanga kite Pakeha, he. nui te Taone kei reira, kahore ano kia mntn noa nga korero mo tera whenua, I te whakahi o Ngatihineuru, 0 Ngatimatepu, o Ngatitu o Wairarapa, erua haora i whakaritea ai to ratou hiahia kua mutu, I te ngakan rua o te Waru mahue ana tona whenua, I te kino o te whenua, o te Urewera, he iti pea te wahi hei utu mo te hara, ] te whakarihariha ote whenua o Ngati Porou, kahore he wahi i riro, no te mea i Waikato e whawhai ana i te timatanga, a mutu noa te whawhai, 1 te pehea ra o ta Titokowaru, o ta Ngawakataurua riri riro ana te hawhe mano eka, hoki ma. te. hawhe kia Titokowara, kia Ngawakataurua, kua whakamutua ranei nga korero mo era whenua, ka pehea ranei, e kore e mutu wawe nga korero o konei. Waiho matou kia whakapuaki ana i a matou whakaaro mo runga i nga mea e maua nei e tatou, I te tangata raua ko te whenua, i te Ora raua ko' te mate, 1 enei ra kua hori atu i te tau i nioho ai a Tareha me Mete Kingi kite Paremata, ka rangona te ra. Ka moketetia tenei motu, ka whakaaaro matou kei nga wahi anake kua riro atu kia koutou no roto no nga mahinga Ture o te tau o mari mai, katahi matou ka mohio, e, kua mate matou, kua lioho a Karaitiana hei mangai mo tenei tai, fongo tonu ia ki nga mahinga Ture, kahore e ora, haere ana kite rapu hoa mona, tupono-atu ki a te Tapata, kei te pumau touu ana whakaaro kia te Tapafa mutu ikW ona tau, nga mate o tatou Mema, he Whangs turi, he mate nui enei kia ratou, I te whakaaro o Wi [ Parata kia pitihanatia e ia a Waikato, kihai rawa i e te Whare Runanga, i te tau o muri mai : haere ana ia kia te Tapata, hinga ana te Kawanatanga, erua wiki etu ana, ka haere aWi Parata kite KaWaaM* tanga hinga ana a te Tapata ratou ko ona hoa, I ahutf marama nga whakaaro a te Tapata mo te motu 1 , i folia whakapuakanga i ana whakaaro, kupu tuatahi, ka whakahokia e ia nga whenua i waetiganui 6 t6 f&ngi raua ko te whenua, Kotahi pauna i hokoa ai, ka whakahokia tekan-ma-waru herengi,' tuarua, ka

nvurua e ia te wh.awh.ai i runga i tenei motu, tuatoru, ka murua e ia te liara o te hunga kohuru o Titokowaru o te Ivooti, o te Waru o tona Taina, i pakarua e ia te lure here whenua, kia riro ma tetahi tangata ke e tiaki te whenua, i mana tena kupu, e noho tatari ana nga xwi o runga nei kite peheatanga a te Tapata, kite mutunga o tana whakaaro, e pai ana ki "fang mahmga e pai E kore pea e puta i te nui o te mohxo o_te Tumuaki o te Kawanatanga, I te tau 1873, ko nga Ture i oti kia riro ma tetahi tangata ke e tiaki nga whenua, kahore maton e mohio ana kite peheatanga o tera Heoi te mea i maharatia, kahore maton e pai ana ki taiia Ture, he nui nga raruraru o mua atu, kahore ano kia whakaotia nga henga o hokonga whentta, o nga moketetanga ranei i nga Karauna Karaati i nga tohenga -ranei kia hokoa aua Karauna Karaati, he riro ma tetahi tangata ke e tiaki te whenua ina hokona ranei. He nui nga kupu tono 0 te motu, kia whakamaramatia nga mea e pouritia nex e te hinengaro o roto o nga mahinga Ture o roto ranei o nga hokonga wheiiua, moketetanga ranei, whenua ranei i tangohia mo te hara, kihai rawa i whakaponohia. No konei te whakaaro, hoki tonu te txtxro ki Ingarangi, kite titiro, ko wai hei whakaaro max, he nui nga kupu e hurihuritia ana, kia tirohia. Otxxa, ko aua kupu e hara inaianei, kei nga Ture ia o Ingarangi mo Niu Tireni, mo te tangata raua ko te whenua mo nga hoko raua ko te Karauna Karaati, E lara 1 te pouri to te motu, ka penei me enei rangi, kua horx nei, i rongo nei tatou kua horo he pa, kua mnga he parekura, kahore, ko te mutunga ia kei nga iiupinmi Kooti, He nui nga tikanga e puta ana i te aremata, ko nga mea ia mo te Maori, he mea e ahua tau-tohetia ana e te Whare Kxxnanga, a, e riro ana te mananga kite hunga main o aua mea, nui iioa e manaaki o te hunga whenua, kite hunga ha ere mai he aha te mutunga, nui noa nga kupu whaka- j moemxti ki to koutou hoa aroha, he aha te oranga l<ia tatou, heoi rapea ma te ora ka tae mai ka kit en iho, ka hokia atu hei taonga, i a mate e kitea iiio nei, o kore © hoki atu hei taonga, Heoi ma koutou e titiro iho, 1 tera tau kua whakaaturia i runga ake nei tera Ture, I tenei -tau kua whakaaruhia, he Ture ano mo nga Ngahere kia riro ma te tangata ke e tiaki, nga Ngaherehere katoa o tenei motu, hei muri j>ea ka rangona e hia ranei nga moni hei utu kite kai-tiaki. m liga kupu patai ate Watahauilu mo runga i to ntenga o te Riihi i te whenua, kahore i Karauna Karaatitia, mea ana a t© \Y atahauihi e he ana kite ritenga te Ture, it© mea kahore ano kia whakawakia, kia Karauna Karaatitia nga whenua, "ka tika ai kia Biihitia nga whenua. Ka mea a Kata Porana, ko te tikanga hei tau-naha i nga whenxia, ko te ko t© Rxihi tua-rua ko te hoko. ka riro te whenua, ka mea a te Watahauihi, tuhituhia nga kupu a te Bata Porana, tuhituhia ana aua kupu, i kapea mai ©nei kupu no te Haku Pei Taima, i rongo tatou ko taua Ture hei tiaki i nga whenua o te iwi kei riro te hokohoko e nga Pakeha, a ka kore whenua nga tangata o te motu, i tenei tau, ka mahara nga tangata o te motu, ka mahia pea kia tika nga mea e pouritia nei © te hinengaro, kahore, kei te waiho tonu kia pikau ana i a ratou pouritanga, he mea whakamoemiti ki nga tangata o te motu. kia whakamaramatia nga pouritanga. He mea e manakohia e te motu, kia whakamutua nga tau-tohe kia

raua ko tona lioa, ina whakaaetia kia korero raua. He hannga nui ki to hinengaro Jnohio, te murrmga i a raua tau-tohe, he koanga ngakau kite hroga e nono ana x te pouritanga te Rangi Marw«tanga, K«i awangawangatia e koutou nga mahi tutu o Haku Pei te wawahi whare mete whiu kau hi pi taiiei ko t« mutunga, kei nga Kooti whakawa o te Kufoi, E auaranga kia korerotia nga korero mo te trhefltia, i noko etahi 1 tona paanga, ko nga mea kahore i h6ko e Jiuaranga ana kia korerotia tona paanga ki tana whenua 1 te mea kahore ratou e mohio aha kf nga nuarahi paanga mai o te mate kia raton, koia i wJiaka-korerotia te tangata raua whaka-tangata t« mokete ko te hoko, te nninga o te paanga rati* ko te ltmga o te paanga, kia whakamaramatia nga tikanga o te Ture, te rite tonu o te paanga' kitf mohiotia te rite tonu o te hua, kia tino mafama te wain tua-rua e whaka-korerotia nei, ko nga wahi i kapea ki waho o te liiihitanga, hei wahi pumau mo matou, rso te moketetanga, ka mea mai te kai-mokete nana katoa te whenua, kahore -mo koutou, mete wnaka-noho tonu, kia noho he kai-tiaki, he kai-mahi ranei mana, ko matou e mahara ana hewahi Rahui tera kei a matou tera wahi, ko te wahi i Kiihitia, mo mokete raua ko hoko, me korero ano te wahi tua-torn kia kite koutou., ko te toko-iwa kua mokete, kotahi kanore ano kia mokete, Na te mea kotahi i huaranga kia korerotia tona paanga kite whenua, kei ora ia no te mea kua tata ia kite koroheke, kite ruruhi ranei, kia mohio ai ia kite hanga Wira, kite tuku ranei ki ona whanaunga, He tangata ano e hiahia ana kia korerotia, ko tona paanga kite whenua, henui, e 111 ranei, te hua e puta ana ki a ia, e hiahia tonu ana tena tangata kia kitea te Ture nona te paanga i rain ake, He tangata ano e hiahia ana kia korerotia to ratou paanga, kotahi, tokorua. tokotoru ranei, kahore i lioko, i mokete ranei. Na te kotahi i whakaara kia korerotia to ratou paanga kite whenua, kei mate tetahi o ratou, whakapat-a no te mea kua mate te whenna, ko te mea kua mate, no te hunga, kua hoko ranei, kc! te ora, j>ahore ano kia hoko, koia te Pitihana nui a tangata o Haku l J ei ote tau Kihai rawa i «\iakaaetia e te Whare Runanga i te tau -.873, katahi va \\ liakaaetia, i te tu he whakawakanga ma nga Komihana ki Nepia, kahore matou kia rongo i te peheatanga a te Runanga mo nga whakaaro aua Ivoinihana, koia i whaka-korerotia, kia korero te whare, kia korero te whenua. kia korero te hipi te kau, me nga tarutaru, i te korerotanga o enei, katahi pea ka rnohio te tangata ki tetahi hamumu mana, i te reo e kaianga ana kia whakaotia, kihai i hamumu, kahore nga tangata o konei e pai ana kite mahi roia, e whakaaro ana he iwi ratou no te Kawanatanga, me tono tonu ki a ia kia murua nga mea e pouritia ana, mete tono kite Runanga kia tukua mai he kai-wha-kaoti mo aua mea e hiahiatia nei kia korerotia, tae mai ko nga Komihana no roto i etahi kupu a nga Roia o tetahi taha e ahua uaua ana, katahi matou ka tono Roia mo matou i a Ilone Hiini, ka tu ki o matou aroaro, katahi ano ka ta te manawa, katahi ano matou ka mahi kite Roia, no te rongonga he Roia to matou ka mea ratou, katahi koutou ka tino mate, e pai ana me kakari noa iho tatou, ka mea matou, e pai ana tenei mate, he tangata ke, ko te mea 'he, he riro ma nga hoa aroha e tango o matou whenua, kahore matou, e pai, kahore ano he whenua kia riro i a H[one. Hiini, he nui nga Karauna Karaati kua riro inaianei te hoko.