TE PAREMETE.
Ite ahiahi ote Parairei, te 18 o nga ra, tu ana a te Hangiki, mema mo Mataura, i roto i te Wharekorero ana. kia whakaaetia e te Whare te Korero whakautu i te Whai-korero a te Kawana (kua panuitia neii tetahi wharangi o tenei Waka). E mohiotia ana e matou kite alma ote korero a tenei tangata i roto i te Whare, he tangata whakapono nui rawa ia' ki enei Minita—-he tangata tino whakapiko ite aroaro .0 Kerei. X nui rawa tana whakapai kite whakahaere tikanga a tenei Kawanatanga, a mihi ana ki a ratou mo nga tika i puta mai i roto i a ratou tikanga ara, te nui haere 0 nga moni o te koroni i te tau, te mahinga o nga rerewe, mete oranga tonutanga o nga tangata katoa. (Kei whea ra ia teria ofanga P) Ka tae ana korero ki nga tikanga o te taha Maori, katahi ka patere rawa ana kupu wliakapai mo Ta Hori Kerei raua ko te Hihana; i korero "whakapati tonu ia mo te nui o to raua mohio me to raua tohungatanga kite whakahaere i nga tikanga Maori. Tena e memenge nga paparinga o a matou hoa Maori ki ena kupu. Eki ra ia, he mohio, he tohunga rawa raua ki nga tikanga Maori! Katahi ka whakatika a Ta "Wiremu Pokiha, ko ia hoki te upoko o te Hunga whawhai ki teSKawanatanga, wnakatika ake ana i roto i te umeretanga o te Whare, whai korero ana. He kaha rawa ana korero whakahe kite Kawanatanga, rere ana te wehi. Ko te tino kupu tenei i .hapainga eia kia whakaaetia ete mare, ara:—"He kupu atu tenex na matou kite Kawana. Te mea e pai ai te mahi hunhuri whakaaro i roto i te Paremete, e ata tika ai hoki nga mahi whakahaere Kawanatanga, me whakapono tenei Whare ki nga tangata ako i a te Kawana (nga Minita) ; a kua mea matou- he tika kia whakina aim e matou kite Kawana ita matou whakaaro e mea nei matou kua nui tehee ote whakahaeretanga o nga tikanga o te motu e ona Minita, a kai te kore rawa tenei Whare e pai ki a ratou." He nui nga take i whakahe ai a te Pokiha kite Ka\v anatanga, he kuare, he aha noa, he malii i nga mahi hee e raru ai te motu, e kore ai hoki e tika te mahi whakahaere i nga tikanga ete motu. Kihai raw a 1 maua i a ratou tetahi o a ratou kupu i puaki i a ratou ito ratou tapoitanga ite motu nei. A ratou tikanga mo te taha Maori kua hee katoa; he pena tonuhoki nga tikanga nui katoa, kua hee katoa—he hee tonu tana hanga. Tetahi Pire i whakaaetia ete Whare (1 tera tau) i puritia i hunaia (e Kerei) i te atu kia whakaaetia e te Kawana, he pera mete tangata tahae e purei kaari ana, hei te tiiratanga ka puritia kahuna i tetahi o nga kaari. Na, he tahae tena, me 1 kore hoki te mohio o te Kawana kua ngaro tauaPire. Katahi ka korero te Pokiha mo etahi mea malia noa atu. epa ana kite iwi Pakeha anake te numga. I ki ia ko nga apiha tawhito. tangata tita, kua panaia e te Kawanatanga, kua tangohia he tamariki hei tangata whakakapi i o ratou turanga, ara he rnokai na te Kawanatanga. Kua whakakuare nga Minita i a ratou ano ; kua ngangare kino ratou ki a ratou ano, kua karanga tetahi 0 ratou kite tangata kia haere mai kite hopu i tetahi o ana hoa Minita kite porokaki ka porowhiua atu ki waho ota ratou ruma (na Kerei taua malii) % He mea whakakuare taua mahi ite Kawanatanga. Katahi ka korero a te Pokiha mo te whakahaeretanga i nga tikanga Maori. Kaore i kitea he kino i nga Maori tae noa mai kite \va itu ai enei Minita. No te matenga o te iwi Kmgi, i k te whawhaii Waikato, katahi ka ata
noho pai; kaore rawa ratou i hapai ite toiti noa o a. • xatou ringa kite patu ite Pakeha ;te tikanga pai ma te Kawanatanga me waiho ratou kia noho ana. Katahi ka mahi raweke noa enei Minita ki nga Maori, kia kiia he mohio ratou ; lie tini nga tikanga i whakaaetia ma. nga Maori kia hua ai ko Kerei te tino kai-whakaora nui o te iwi Maori. Katahi ka whakaturia te hui o Maehe, me te.hui o mua atu i Orakei; katahi ka rapu tikanga e puta mai ai ia te Kingi he karanga ki nga Minita kia haere atu, kaore lioki i tahuri mai te Kingi,. kaore i tukua mai he kupu kia haero atu raua; muri iho ka' ngoki haere noa atu te Minita i raro i te whenua.. Na, kei te korerotanga ka ki mai a Tawhiao e kore ia e tahuri ki tena tangata ki a Kerei. Ko nga tangata i whar take ki nga whenua i Waimate i haere mai ki aia korero ai e kore ratou e pai kite whawhai, heoi ta ratou e tumanako ana ko nga wahi porotaka mo ratou kia ruritia, kia whiwhi ai rat-ou kite whenua hei nohoanga hei mahinga kai. Kaore te Kawanatanga i whakaputa tikanga, kaore i aha—na, kua mohio ratou katoa (nga mema) kite mutunga. Nui atu i to te tauhou te kuaretanga o nga Minita ki nga tikanga Maori. Na ratou i toia haeretia ai nga Pakeha mete Kawanatanga ano ki ro paruparu ; na ratou i whakakuaretia ai te motu nei ite aroaro o juropi (Oropi) katoa. Kite mea ka haere te tangata i nga whenua Maori ka rangona etahi korero e tino whakama ai te katoa mo nga mahi ware a enei Pakeha e tu nei i nga turanga nui, turanga rang'atira. Kite mea e hiahia ana" te Whare kia mau tonu te rangatiratanga mete tika o nga nohoanga Minita i roto i taua "Whare, name puta he tono ma ratou kite Kawana kia panaa atu eia enei Minita i aua nohoanga ; no kona ka ki ia kia whakaaetia e te ! Whare te tino kupu kua panuitia nei ki runga ake nei. (Katahi ka kaha te umere ate "Whare; ka roa tonu e umere ana.) Katahi ka korero a Ta Hori Kerei. Ko nga kupu o tana whai-korero i nui, he tikonga i kore. Kihai rawa i mate ia ia tetahi, kia kotahi noa nei. o nga whakapae a Ta "Wiremu Pokiha mona; engari he inoi tu a tangi tana kite "Whare kia whakapono tonu ratou ki a ia. I korero ia mo nga hunga apo whenua e tahae ana i nga tika me nga oranga o te iwi nui tonu, he miriona noa nga moni a te iwi e pau ana i aua hunga, ( e ai ki tana.) Ka kaha tonu ia kite tiaki ite oranga mo nga tangata mahi, tangata rawakore, o Niu Tirani : e kore e tohungia e ia nga tangata apo whenua ; mana e whakamutu i te mahi a aua tu tangata, mana e aha noa atu. Na, he tino rupahu ena tu korero, he pakiwaha. Tena he aha an ake nga mea kua homai e Ta Hori Kerei ki nga tangata rawakore, ahakoa Pakeha, Maori ranei ? Heoi tana i homai ai he kupu kau he ngutu kau ; tetahi ko nga takoha o te motu e Ayhakanuia ana hei matenga mo te tangata—ko tana tena i homai ai. luaianei kai te whakawai ano i nga tangata mahi i ana kupu patere noa. Otira kua whakamatau ratou ki ana rongoa parau, kaore i ora ; e kore hoki e kai i ana rongoa kawa i muri iho. Kai runga. ko te Roretana ; ho hawhe haora e korero ana. I kaha rawa tana whakahe ki nga mahi Kawanatanga,me nga mahi a te Hihana raua ko Kerei ite taha Maori. Otira i whakahe ia ki ta ratou whakahaeretanga katoa i nga tikanga o te motu. Ka korero ko te Maahi; kotahi haora e korero ana. He tautoko tana i a Ta Hori Kerei. Muri iho ka pakaru te "Whare.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18790726.2.10
Bibliographic details
Waka Maori, Volume I, Issue 34, 26 July 1879, Page 464
Word Count
1,336TE PAREMETE. Waka Maori, Volume I, Issue 34, 26 July 1879, Page 464
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.