Te Waka Maori. TUKANGA, HATAREI, APERIEA 5, 1879.

Waka Maori, Volume I, Issue 27, 5 April 1879, Page 374

Te Waka Maori. TUKANGA, HATAREI, APERIEA 5, 1879.

No te timatanga mai ra ano matou i ki ai e kore e whai tikanga ki ta matou whakaaro te mahi a te Hihana e tohe nei kia tatu te ngakau Maori, kia whakapono ratou kite Kawanatanga ote motu nei, kia oti pai hold nga raruraru o ratou ko nga Pakeha, kua ki noa matou e kore e taea i aia ena tikanga pai, lie pouritanga tona lnutimga o tana niahi. Te take i puaki ai i a matou tena whakaaro, na te tika"ki ta matou mohio—lie matau hoki matou kite ahua ote iwi Maori, no mua ano hoki matou —tetahi take, he titiro matatau na matou kite ahua o te Hihana ano. He kupu tika rawa tenei na matou, ara, —E kuare rawa ana te Hihana kite ahua o te iwi e mahi nei ia, ki to ratou rerenga whakaaro hoki, ara to te iwi Maori; kite roea kaore ia e kuare ana, kali ha, he whakawai inarire taua i te Paremete mete motu katoa i ana korero whakakake, korero patere ruhairaro nei, i ki ra ia ka tino oti i a ia nga tikanga Maori oto motu nei. Ki ta matou nei whakaaro, ko te tino take nui i he ai ana mahi he kuare rawa nona kite ahua mete rerenga whakaaro o nga tangata rangatira o te iwi Maori (tera ke marire te tu o ana h'oa Maori e mohio ai ia) ; tetahi he whakahi he whakapehapeha; tetahi ko tana mahi whakahoa ki nga tangata koroke o te iwi Maori. Me he mea i whai ia kite tauira rangatira oTa Tanara Makarini kua ngaro nei, penei he turanga ke tona turanga i tenei rangi i to tenei e tu nei ia, ara me he mea i whakaaro ia kite rangatiratanga o tona turanga minita. Me he mea ko te Makarini te tangata, kua. kore rawa e pera he korero whakakuare ma te Whiti ki a ia me tana, korero i korero ai ki tenei Minita Maori. I mua atu 6te tuunga o tenei Kawanatanga e ahua pai ana nga tikanga o te taha Maori i te motu nei (kotahi anake te hunga i raruraru, he hunga iti marire i Nepia—ko te Hihana ano hoki te kai-w hakah.au i a ratou) ; ahahoa, ka kore i ata tatu te ngakau o etahi Maori i reira ai, engari e ata mahi pai marire ana i nga mahi Maori i o ratou kainga, kaore i kitea he riri, he paweratanga, he pouritanga, he ahatanga noatauga atu i roto i a ratou. Ko tenei, e pewhea ana koia te ahua inaianei ? He raruraru ra, he ngakau oho kei nga Maori i te motu katoa ; heoi te mahi inaianei, he whakarere i nga mahi ahuwhenua, ka haere pohuhu ai ki nga hui e karangaiia ana i nga wahi katoa hei korero tikanga mo te motu (e pan noa nei uga'.moni a te Kawanatanga) ; kua Tiurhaere nga korero inaianei i te motu mo nga tikanga ote taha Maori, kua rite kite maunga te teitei; kua kapi katoa nga nupepa Pakeha i ana korero, kua raruraru katoa te whakaaro o te tangata. Tena, he aha anake te tikanga e oho nei te ngakau o te Maori inaianei, ara o te nui korero, te mahi hui-

hui, te turituri noa, te aha noa, e tu nei te puehu i roto i a ratou inaianei? E mahara ana ranei te tangata ko te homai noa ratou i tetahi taonga nui mo te koroni s ara he tuku noa mai i tetahi tikanga nui ki a Kerei raua ko te Hihana? Tena ranei e oti he tikanga i te hui taringa roa o Maehe kia whakatuwheratia te whenua o "Waikato kia nohoia kia mahia e te Pakeha, e ai ki ta etahi i whakaaro ai ? Ehara ite mea he homai oranga nui kite Pakeha i karangatia ai enei tu hui e nga Maori, engari he mea kia hoatue te Pakeha he tikanga e ora ai ratou, nga Maori. E whakakotahi ana i o ratou whakaaro pupuri whenua i nga wahi katoa o te motu inaianei; ko te tino take hoki o te Kingitanga he pupuri i nga whenua' e toe ana ki a ratou, he pupuri hoki i te iwi kei heke haere, kei ngaro. Na, ko nga take enei i kii -ai matou e kore e riro mai he tikanga nui mo te koroni i a Kerei raua ko te Hihana i nga Maori te homai. E kore hoki tenei e ngaro i te ahua o te mahi ki a to Hihana i Parihaka ; he tohu hoki ia e mohiotia ai te whakaaro o etahi -wahi, no te mea e kore e wehe ke i enei rate mahi a nga iwi i runga i nga tikanga nui, ara nga tikanga epa ana kite iwi nui katoa o te Maori ite motu. E kore e mohiotia nga whakalioatanga me nga whaka-iwi-kotahitanga o ratou i teuei wa. Kua rongo matou kotahi tenei rangatira <.» te Rawhiti i tae mai ai he tono na te Whiti kia haere atu ia ki a ia ; e mohio ana hoki matou e nui haere ana te mana ote Kingi i roto i nga iwi i etahi wahi o te motu, e kore hoki e tika te ki he mana tautoko i te Kawanatanga tona mana, he mea hapai ranei ite mana o te iwi Pakeha kia nui haere ai i tenei motu; e mohio ana hoki matou he nui nga tangata nanakia, ngakau tutu, kei roto i nga iwi e noho atia, a ko ta ratou mahi tena he whawhai e pai ai e hari rawa ai aua tu tangata. E kore ma.tou e whakaaro tera e waiho e te Kawanatanga ko te mahi hianga a te "Whiti mo"Waimateme te koroke kohuru, a Hiroki, hei take e rere kuare noa ai ratou ki tetahi whawhai hou kite iwi Maori. E tika ana ano ra, e kore raw a e pai kia tu he pa whakaora tangata kohuru ite motu nei; engari me matua whakamatau ki nga tikanga ngawari, te korero, te aha, me i kore e oti pai nga raruraru o te motu —hei mea whakamut.mga rawatanga tena mahi kino te riri. Kite mea ka karangatia he whawhai ka mate ano ia nga Maori, e mohiotia ana ano tena; engari, he kino, he nui nga mate ,e puta ana i roto i te whawhai, o tetahi, o tetalii. Tera e ui etahi o a matou hoa Pakeha. he aha anake nga tikanga e tonoa ana e nga Maori e riri mai nei, ara e pouri mai nei ? Tenei, ma matou e whakaatu. E tono aua kia whakahokia nga whenua ■ i tangohia i runga ite rau o te patu; e hiahia ana kia waiho ma ratoxi ake ano e hanga he ture whakahaere i o ratou tikanga ; e hiahia ana kia whakamutua rawatia te mahi hoko i nga whenua a nga Maori; ara, e mea ana kia motu ko ratou ite Pakeha mete Kawanatanga ate Pakeha —a, ki ta matou whakaaro e penei ana ano hoki te whaka o te ngakau o etahi o nga iwi e whakahoa ana kite Pakeha, nga

iwi i tautoko i te Kawanatanga i uxua ai. Ahakoa tena whakaaro o nga Maori, lie tokomahanga rangatira me nga tangata whai whakaaro o ratou e mohio ana kite tika, e ata whakarongo ana kite korero tika ;a, kite mea he tika he mohio te whakahaeretanga tikanga mo te taha Maori, tera e oti pai nga raruraru o tenei wa. Heoi tena. He kupu tenei ka whakapuakina atu e matou ki nga iwi Maori e takahi mai nei i te ture —he kupu aroha na matou. He tono ta matou kia ata haere ratou, kei rarua ratou. Me titiro ratou ki nga whawhai katoa 'a te Maori kite Pakeha o mua iho ; a ma ratou e ki mai, he aha auake nga mea pai i nro i a ratou i aua whawhai ? He aha rawa te oranga i kitea e ratou i te karakia Hau-Hau ? I nga rangi o te pai, o te aroha, o mua, i te wa e rangona ana te pere mihinare e tangi ana i nga kainga katoa, e karanga ana i nga tangata kia hui kite karakia ki te Atua Pono, na e noho ora ana nga tangata i taua wa, e noho rangatira ana te Maori i tona kainga i reira ai. No te horapatanga. ote karakia kino nei, o te Hau-H|u, katahi ratou ka whakahautia e nga poropiti teka kia whawhai kite Pakeha; tona tukunga iho, ka mate o ratou rangatira toa rawa, ka mate hoki nga whenua. Ko nga mate ipaki a koutou i mua ai i te whawhai, ma te whawhai ano e whakahoki mai e hoki mai ai. E ki ana koutou he mate nm no koutou te rironga o a koutou whenua; otira, K! te mea ka rere kuare noa ano koutou kite whawhai, ko te ara tena e riro ai ano etahi o a koutou whenua. No te mea e kore rawa e mate, te Pakeha i a koutou me he mea ka whawhai koutou. Ahakoa toa koutou, ahakoa maia rawa rawa koutou, he mate tona mutunga. E kore rawa e taea e koutou te whakahoki ite mana mete kaha ote iwi Pakeha ka whakaputaina hei patu i a koutou. Kite mea ka tohe koutou kia whawhai te Pakeha, akuanei he whawhai whakamutunga ia ; no te mea e kore e ngata tona ngakau, ka pa ra ano kia mate rawa koe, kia kore ai koe e kaha kite tahuri mai ki aia riri ai i inuri iho. Kia mohio koutou, e kore rawa te Kawanatanga e pai kia waiho enei tu riri mea noa nei kia puta auau ana hei whakararuraru i te kakenga haeretanga ole motu; kite mea ka toia ratou ki roto ki te riri a muri ake nei, akuanei he riri tikanga ia. Kaore rawa atu he hiahia ote Pakeha kite tukino i a koutou. E noho ana nga mema Maori ite Paremete kite kimi tahi ratou ko nga mema Pakeha i uga tikanga e pai ai te motu, e ora ai nga iwi e rua ; a ko nga tikanga pai katoa e mau ana i te iwi Pakeha kua tukua katoatia atu ki a koutou. Kite mea he mate kei a koutou, me kavve kite aroaro ote Paremete, me pitihana, me aha ranei, a e tino mohio ana matou tera e korerotia e nga mema i runga i te whakaaro aroha; ko le ara Hoki tena e whiwhi ai koutou i te pai nui atu i to te ara whawhai. Heoi, kia mohio koutou i te wa e ora ana koutou.