Te Waka Maori. TURANGA, HATAREI, PEPUERE 22, 1879. TE WHAWHAI I TE KEEPA O KURU HOPI.

Waka Maori, Volume I, Issue 22, 22 February 1879, Page 313

Te Waka Maori. TURANGA, HATAREI, PEPUERE 22, 1879. TE WHAWHAI I TE KEEPA O KURU HOPI.

PATUNGA O NGA HOIA O INGARANI. Te korero o te waea mai o Ingarani inaianei, he korero wehi rawa. E rima rau nga hoia o te Ingarihi, e ono rau hoki nga iwi mangumangu, hoa o te Pakeha, e ono te kau hoki nga apiha hoia Pakeha, ktia patua katoatia i te Keepa o Kuru Hopi. Engari taihoa e whakamaoritia nga korero waea, kia whakamaramatih atu i te tuatahi etahi tikan«-a e marama ai o matou hoa Maori ki taua kainga. °Ko te koroni ia i tu ai a Ta Hori Kerei hei Kawana i toha hokinga tuatahi atu i tenei motu. Ko te Keepa o Kuru Hopi, ara ko te " Keepa" tona ingoa e whakahuatia aua, kei te pito kite tonga e takoto ana o Awherika—ara te pito ki a tatou nei. Tera e mahara etahi o matou hoa kite whakaaturanga ote ahua o tau whemia nui, o Awherika, i roto i te Waka \te taua 1874. Ko te Keepa i whakaritea e te Tati, i te tau 1600, hei kainga unga mo a ratou kaipuke kite uta kai, wai hoki, muri iho ka timata e ratou te whakanoho i taua kainga hei koroni. (He iwi a te "Tati" no Horana, he whenua kei te taha hauauru o luropi.) Nga ingoa o nga iwi mang - mangu e noho ana i nga wahi i te takiwa o te Keepa, he Hatenetata, he Kawhera, he Huuru. Ko etahi o nga Hatenetata i waiho e te Tati hei Haurereka, ko etahi i aia atu ki tua o nga maunga; heoi, ka nekeneke haere nga rohe ote koroni. Ite tau 1795 ka horo taua kainga i nga kaipuke manuwao o Ingarani,

riro ana te kainga, engari i whakahokia ki Horana i te tau 1802. I a Hanuere, 1806, ka horo auo ; a i te tau 1815 ka whakatuturutia ki Ingarani. Ko nga tangata o Horana i noho i te Keepa kihai i pai kia noho i raro i te mana o Ingarani, no reira ka heke atu ratou ki Tarauawara noho ai hei kainga tuturu mo ratou, kei uta tena kainga kei te taha raki c te Keepa, a whakaturia ana he Kawanatanga mo ratou i reira ite tau 1848. Muri iho ka puta he raruraru i a ratou ko nga iwi mangumangu, ki a ratou ake ano hoki, no kona ka tohe ratou kia huia mai to ratou kainga ki nga whenua o te Kuini i Awherika, no reira i te tau 1877 riro mai ana taua kainga ki a te Kuini. Kaore matou e ata mohio awa inaianci ki nga take o nga raruraru i te Keepa i tenei wa, e ahei ai matou te whakamarama atu ki o matou hoa Maori, engari tenei ake pea te' ata mohiotia ai. Na, puta ana he raruraru, a tukua ana e te Kawanatauga o te Keepa etahi kupu ki a Hetiweo, te Kingi o nga iwi Huuru, kia whakaaetia mai e ia. E ki ana tetahi impepa o Merepane, o te 21 o Hanuere, i penei te tikanga o aua kupu, # ara:—" (1.) Me tuku mai nga tangata hara nana i kahaki i nga wahine o Natara. (2.) Me homai kia 600 nga kau. (3.) Me pakaru am nga hoia ote Huuru ki o ratou kainga. (4.) Me lino whakaae kia hoki nga mihinare ki o ratou kainga, metiaki pai hoki'i a ratou. (5.) Me whakanoho hoki ki reira tetahi tangata whakahaere tikanga mo te Kawanatanga. I kii te Kawanatauga me ata whakawa marire nga tangata i hara. E korerotia ana e rima te kau mano nga hoia a Hetiweo ; e tae ana hoki tona mana ki waenganui rawa atu o Awherika " Heoi, i te 20 o Hanuere ka tae mai ki tenei motu tetahikorero waea no Banana, Ingarani, ara:— "Ko nga korero i puta mai i te Keepa e ki aua kua whakaae a Hetiweo, te Kingi Huuru, ki etahi o nga tono a te Kawanatanga; ko etahi, me waiho marire kia hurihuri tona ngakau. Kaore i whakaae te Kawana ki tena, ko tenei e whakawhaiti ana i ona hoia ki ona rohe. " Tetahi korero, e ki ana ko Hetiweo hoki kai te huihui i ona hoia tini noa. E kore pea e taea te arai i te riri." Muri iho ka puta mai enei korero waea ki raro iho nei:— Raxaxa, 25 o Hanuere. Nga korero mai o te Keepa, e kiia ana kaore ano kia puta mai he kupu whakaae a Hetiweo ki nga tono ate Kawana tae noa mai kite 16 o nga ra. No konei e mohiotia ana e hiahia ana aia kite riri. E whanga marire ana te rangatira o nga hoia o Ingarani ; engari e takatu ana kite whakawhiti atu ite rohe. No te 12 o Hanuere i haere ai nga hoia Pakeha ki te whenua o nga Huuru. Te Keepa, Pepuere 10. Ko te Jtangapu hoia te 24, me etahi mangumangu e 600, kua mate i nga Huuru e rua te kau mano—totahi ka hunaia. ravvatia taua rangapu. E 60 nga apiha Pakeha i mate rawa, e rua rau hoki nga hoia. E wehi ana kei mate a Natara. Kua karanga mai te Kawana kia hohoro te tuku atu i etahi hoia. E rima mano o nga Huuru i mate rawa. [He kainga a Natara no Ingarani kei te taha o Awherika ki. te tonga. Tona pamamao atu i te Keepa rate takutai, e 700 tae kite 800 maero.] Baxa>-a, Pepuere 11. Tenei kai te nta atu ki runira kai puke, inaianei ti.nu, e ono rau huia haere i raro ; e rua Rangapu

hoia turupa (e rua niano) me nga pu repo, e rere ana kite Keepa. I roto ite wiki kotahi e takoto mai nei, ka rere atu etahi hoia tokomaha rawa e taea ai te peehi rawa i taua riri. Pepuere 12. E rua te kau ma rhria mano o nga Huuru i huaki ki etahi o nga hoia o te Rangapu te 24, me etahi iwi mangumangu e 600; riro °na i ratou 100 wakona (kaata nei), kotahi mano pu raiwhara nei, me nga paura, me nga haki ote Rangapu. E rima mano o nga Huuru i mate rawa, 500 o te hoia Ingarihi i mate. Ko nga rangatira katoa o nga hoia i mate katoa, kaore i whai morehu. Kua tono mai te Kawanatanga o te Keepa kia hoatu he hoia haere i raro, he hoia haere hjUho hoki. He nui te oho o te iwi o Ingarani. V, * HE KTJPXJ NO MXJEI MAI. E whitu rau nga hoia Pakeha me nga mangumangu kua mate i nga Huuru. I poapoatia nga apiha e 30 kia haere atu i to ratou kainga i noho ai, a, patupatua katoatia ana. Kua tukua e Ingarani he kupu ki Pamupei (Inia) me tetahi kainga e tata ana ki reira, he ki atu kia tukua etahi hoia ki Natara. Te kau ma rua mano hoia e rere atu ana inaianei ano. Kua oho katoa te iwi katoa o Ingarani, e nui haere ana te tara o te riri. I whai korero tetahi o nga Minita o te Kawanatanga o Ingarani ki tona pouri mo te matenga o aua tangata i patua ra, kiia ana i roto i te wiki kotahi ka tukua he hoia tini noa kite Keepa, e taea ai te peehi rawa i aua iwi tutu. I whai korero hoki te TJpoko o te Kawanatanga, karanga ana aia kite iwi kia ngakia rawatia taua mate. Pamtjpei, Pepuere 13. Ko te Kawanatanga o Inia e ki ana kia tukua atu etahi hoia' i reira hei patu i taua iwi tutu, nga Huuru. * . ' Ranasa, (Ingarani), Pepuere 14. He pehipehi i mate ai nga hoia me nga apiha o te Rangapu te 24. He mea hunuhunu, arai poapoatia, katahi ka ohua e nga Huuru e toru te kau mano rawa, ka patupatua katoatia. I pipiri tonu te whawhai; he nui rawa te maia o nga apiha me nga hoia katoa, he tini nga Huuru i hatepea e ratou. Ahakoa tu i te mata, i te tao, motu i te patiti, i maia tonu ; ahakoa whakahemohemo ana etahi, tohe noa kite patu i nga Huuru, na te mea ka ngaro katoa katahi ka mutu. E rima mano o te Huuru i mate. He mate wehi rawa e takoto mai ana mo taua iwi. Te kau ma rima nga tima whakaharahara e rere atu ana i Ingarani kite kawe hoia ki taua kainga, a e kore e mahue tetahi tikanga e ora ai nga Pakeha noho kainga i taua whenua. Atekeeti, (Aatareeria) Pepuere 17. Kate Karane (kaipuke) i kawe mai nga rongo korero ote Keepa tae noa mai kite 27th o Hanuere, ara: — I huaki nga Huuru kite kainga i noho ai tetahi o nt»a matua o nga hoia. Kihai i taea taua kainga ite maia o nga hoia, engari i riro i nga Huuru etahi o nga taonga te mum. Te kau nga wakona (kaata nei) me nga kau me nga kai i riro i a ratou. Muri iho ka huaki nga ho>a kite hoa riri (i tetahi wahi), whati ana te Huuru, engari kihai i tokomaha rawa i mate. Heoi, ma matou ano e ata whakaatu ki nga Maori te whakahaeretanga o teuei riri.