Te Waka Maori. TURANGGA, HATAREI, HANUERE 11, 1879. TE PAREMETE.

Waka Maori, Volume I, Issue 16, 11 January 1879, Page 231

Te Waka Maori. TURANGGA, HATAREI, HANUERE 11, 1879. TE PAREMETE.

TE WHARE I RARO. Wenerei, 9 o Oketopa, 1878. TE PUKAPUKA A MAKE. (He roanga no te Korero.) Ka korerotia ano te korero mo te kupu i puaki i a Taiaroa ite 2 o nga ra ote marama, ara : —" Hei te "Wenerei ka noho a Komiti katoa tenei "Whare ki te whakaaro ki tetahi korero. hei tuku ki a te Kawarta, lie mea inoi ki a ia kia whakahautia e ia kia whakanohoia kia £SOO ki nga pukapuka o nga moni e whakapaua ana i te koroni, hei moni utu ia kia whakamaoritia ai te pukapuka ate Make mo nga tikanga Maori o te Waipounamu." Mea ana te Hihana kia whakarerea taua kupu. E mea ana ano ia kia whakanohoia etahi moni ki aua pukapuka mo taua mahi, erangi e kore rawa e rite ki ena kua whakahuatia nei. Heoi, waiho ana i ta te Hihana i ki ai. Manei, 14 o Oketopa, 1878. . TE AWA O TE WAIROA. I panuitia e matou tetahireta i te JsTama 6, he mea kapi mai no roto i te HaaJce Pei JELerara nupepa; a i korerotia i roto i taua reta tetahi waea i kiia he mea tuku na Ta Hori Kerei ki a ToHAraua ko Hamasta o te "Wairoa, ara' i penei:—" Kua whakaae a Ta Hori Kerei kia mahia e te Kawanatanga te ngutu-awa o te "Wairoa, kia tomo ai nga kaipuke ki roto ; kia rite ai ta korua i tono ai i roto i ta korua pukapuka waea i tuku a mai e korua i te 28 oAkuhata.— fl.. Kebei."

No tenei rangi i ui ai Kapene Eata i roto i te Whare kite whakaaro ate Kawanatanga mo taua mea. Katahi te Minita mo nga Mahi o te Motu ka whakaari mai i :nga pukapuka waea e rua, a kite a ana i aua pukapuka kihai a Kerei i ki ma te Kawanatanga e mahi i taua mea, engari i whakaae kau ia kia tangohia tetahi oneone i te ngutu-awa. Koia enei aua waea ra :- " Wairoa, 28 o Akuhata, 1878. " Ki a Ta Hori Kerei, Werengitana. "He tono tenei na maua kite Kawanatanga kia whakaae ratou kia tangohia tetahi wahi o te oneone a te Kawanatanga kia pai ai te ngutu-awa o te "Wairoa, no te mea e rua enei tima kua tutakino ki roto, ma te waipuke ra ano te puta ai ki waho. " Na Toha, " Na Hamana."

" "Whare Kawanatanga, Werengitana, " 7 o Hepetema, 1878. " Ki a Toha raua ko Hamana, ~W"airoa, Haake Pei. " E whakaae ana a Ta Hori Kerei kia mahia e koutou i runga i te wahi a te Kawanatanga te mahi e tika ana, ara e ptita ai nga kaipuke ki waho o te awa o te "Wairoa, kia rite ai hoki ki ta korua i tono mai nei i te 28 o Akuhata. "H. Kebei."

I roto i te Komiti whakarite moni mo nga mahi ka ui te "Wakihi kite tikanga i whakanui ai te utu tau mo nga kia-whakaako l roto i nga kura Maori. I kite ia kua whakanuia rawatia aua moni i tenei tau. Mea ana a Taiaboa kitana whakaard e tika ana iia -whakanuia te utu ma nga kai-whakaako kura Maori, kia taea ai hoki he k'ai-whakaako mohio. He aha te tika o te whakaaro e mea nei kia noho te tangata me tona wahine i nga kainga kei tawhiti mo te £l5O ite tau ? He tangata tika te kai-whakaako i Otakou, na te meai whakanuia ake te utu mana i taea ai taua tangata; E whakaako ana taua tangata i etahi tamariki Pakeha hoki i taua kura. Tauwhainga ana aua tamariki, a riro ana i nga tamariki Maori te mohiotanga nui. He aha i wehi ai kite whakanui ite utu mo aua tangata ? E hoatu ana te moni kite Pakeha, ehara ite Maori. E mea ana a iakiakaua* tenei moni e whakaitia, no te mea he tikanga whakakotahi tenei i nga iwi e _ rua, ko ta ratou katoa hoki tena e hiahia nei. Ei tana whakaaro me whakanui ake te £SOO i karangatia mo taua tikanga, kia haere ai nga tamariki Maori ki etahi kura pai ake.

"Wekeeei, 16 o Oketopa, 187 S. HENABE MATTJA ME ETAHI ATTT. I te whakapuakanga a Taiaboa i te kupu kei raro iho nei, i mea ia ko etahi mema e hiahia ana kia perehitia te pitihana a Hen axe. ■lna tona kupu i puaki i a ia, " Ko te pitihana a Henare Matua me etahi atu tangata me ta kite perehi, me nga ingoa o nga tangata katoa i tuhia ki tana pitihana." Ko Tatana i paiai kite tikatrga o tana pitihana. Mea ana te Takueahi kite mea ka whakaae ratou ki taua tu mea, e kore e mohiotia e ratou te tikanga e whakaaetia ana e rotou. He tikanga tenet e- taea utu-koretia ai te perdhi i nga pitihana a te tangata; a, he mea ano, lie tuku kupu whakapae tangata ia kite motu. He mea ia e waiho ai nga; moni ate Kawanatanga, mete Whare Perehi ate Kawanatanga, hei tuku" kite motu i etahi korero kaore e mohiotia ana te tika, te peheatanga ranei. Kite mea ka apitirja ki aca pitihana te kupu wha-

katau a te Komiti monga Pitihana, katahi fca mohio te niotu kite pono, kite pewheatanga ranei. Ka tono ia kia whakamarama a Taiaroa i te tikanga o taua pitihana kia mohiotia ai e te "Whare. Ko Meiha Atikeeujsa i ki, Me panui taua pitihana kite Whare. Tatana.—E tino kuare ana a ia ki taua pitihana; engari e mohio ana ia kite mahinga o aua tu pitihana. Ite wiki kua taha ake nei, i tona haerenga ma uta ki Whanganui, i rongo ia ki tetahi pitihatia e haria haeretia ana e tetahi apiha Kawanatanga —he tangata Maori, ki ana taua tangata he pirihimana ia. He mea tuhi taua pitihana ki te reo Fakeha, i tino taparere ki nga kupu roia. I ki ano taua Maori kaore ia e mohio ana kite tikanga o nga korero o taua pitihana; engari he reta tetahi e haria ana e ia, ko te ingoa o taua Henare Matua i tuhia ki taua reta, raua ko, te Eiihi. He reo Maori te reta, e pai ana tena; ko te pitihana, ehara i te reo Maori. Ko taua Maori, i kuare ra ki nga korero o taua pitihana, e haria haeretia ana ki ia pa ki ia pa o nga Maori, a tuhituhi ana nga tane nga wahine me nga tamariki ki taua pitihana; heoi te take i tuhituhi ai, ko te tono kau a taua Maori, a Henare Matua, mete Eiihi. Akuanei pea, koia tenei taua pitihana. E tika ana kia panuitia taua pitihana, kia mohiotia ai tona tika, tona pewheatanga ranei. Te tikanga ote pitihana i kerero ai ia, he tono kia kaua ate Ritimona, Tiati nei, e waiho hei tiati i runga i nga whakawakanga mo nga hokonga whenua Maori. Patai ano a Taiaboa kite take i wehi ai a Tatana kei perehitia ai taua pitihana. Ko ia me etahi atn Maori e hiahia ana kia perehitia aua pitihana, kia mohio ratou kite mea 1 tika, kite mea i he. He reo Maori he reo Pakeha tenei pitihana, i te homaitanga. Heoi, panuitia ana e te Kabaka o te Whare te pitihana ra. Katahi. ka mea a te Powene, ki tana whakaaro he whanoke taua pitihana—-me he mea he Pakeha nana i tuku mai, e kore e kiia he mea tika ia hei homai ki tena Whare. Eki marire ana taua pitihana he tangata he tetahi o nga Tiati o te Hupirimi Kooti; he tangata piri ki tetahi taha anake; he tangata e kore e tika kia whakawakia nga tikanga i tona aro-aro. Ki tana whakaaro e kore e pai kia perehitia tenei pitihana i homai nei i runga-i te ingoa kau o nga Maori. Ikiia he " ingoa kau," no te mea e kore ehe nga mema kite tu o nga kupu o taua mea ma te Pakeha, ehara i nga Maori. Kua tino mohio ia he Pakeha nana i tuhi, a haria haeretia ana ki nga Maori kia tuhituhia o ratou ingoa. Kaore i rite ki ta te Maori tana rerenga whakaaro. Kaua te "Whare e whakaae.

Mea ana a Meiha Atikieans. he pukapuka whakapae kino raua taua pukapuka ki tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti, no reira ka hiahia ia kia rongo ia ki tetahi kupu a te Tauta, te Tino Roia o te Kawanatanga. Mea ana te Tauta kaore ano ia kia kite noa i tana pitihana. Mea ana a Taiaeoa kia whakarerea e ia tona kupu mo te .perehi. A, whakarerea ana. Mea ana te Tumuaki o te *Whare e kore e pai kia penei he tikanga mo te "Whare, ara he perehi pitihana whakapae ki etahi tangata o waho o te Whare.