TE PAREMETE.

Waka Maori, Volume I, Issue 11, 7 December 1878, Page 161

TE PAREMETE.

TE WHARE I RARO. Parairei, 25th o Hepetema, 1878. NGA KOREROTANGA MO NGA TIKANGA MAORI. I puaki i a Tatana te kupu nei na, ara, "(1.) He mea tika kia whakamaoritia nga korero i roto i nga pukapuka Hanataata epa ana kite iwi Maori, ka tukua ki roto ki nga Maori o te koroni kia kite ratou. (2.) Me tono kia whakaritea ete Kawanatanga he tikanga e oti ai taua mea." (He pukapuka te "Hanataata—ara W nga pukapuka e taia ana nga whai korero a nga mema.) I mea ia he takiwa tenei e whakanuiaana te mana pooti a nga Maori o te koroni, no konei he tika rawa kia whakaakona ratou ki tetahi matauranga ma ratou, ara me whakaari ki a ratou, ki nga Maori, nga korero e korerotia ana i roto ite "Whare. He mea tika rawa atu kia whakamaoritia nga korero katoa o te "Whare e pa ana ki nga tikanga Maori. He mea nui kia whakamaoritia aua whai-korero kite reo Maori, he mea nui hoki kia whakapakehatia nga whai-korero a nga Maori kite reo Pakeha kia rongona e nga Pakeha, e rite tahi ana, he mea nui tetahi he mea nui tetahi. I te 7 o Hepetema i tera tau i penei ano te ahua o tetahi kupu i puta i te mema mo Mahitene, a whakaaetia ana ete Whare taua kupu kia whakahau te Kawanatanga kia whakamaoritia te korero o te "Whare mo te Pire Kooti Whenua Maori ka tuku ai ki nga iwi Maori kia kite ratou. I rongo ia kite Minita Maori.kua oti taua kupu te whakamana tetahi wahi, ara kua whaka-

maoritia taua korero, kua pereHtia hoki, engari i ki taua. Minita lie whakaaro ki nga tikanga e whakahaerea ana i te motu te take i kore ai e whakaaria taua korero ki.nga Maori (ara, kahuna hoki), a mea ano hoki taua Minita hei te ra e puta ai tana Whaikorero mo nga tikanga Maori hei reira ka ata whakamaramatia taua mea. Engari e rapu ana ia kite take i kore ai e whakaatu mai te Minita Maori i tona whakaaro i mea ai ia e kore e pai kia whakaaria ki nga Maori nga whai-korero me nga mea e korerotia ana i roto i tena Whare. E pai ana kia whakaaria ki nga Maori a ratou korero i roto i taua "Whare, a ki tana whakaaro ko te mahi tika tena ma ratou, ara te whakahau kia whakamaoritia kite reo Maori nga mea katoa epa ana ki nga Maori. Ki temea ka pai mai te "Whare me whakarere e ia ite ingoa " Kawanatanga " i roto i te kupu kua puaki i a ia, me kii, " Me tono kite Komiti whakahaere mo te Panuitanga korero kia whakaritea e ratou he tikanga e oti ai taua mea," (arate whakamaoritanga i nga korero.) Kaore ia e mohio ana kite tikanga i kore ai .e mana ite Kawanatanga te kupu o tera tau. E kiia ana hoki he Kawanatanga tenei e pai ana kia whitingia etera a ratou mahi katoa. E ki ana me mahi nga mahi katoa i te awatea. Engari e rapu ana aia ki te tikanga i kore ai e whakamana i te kupu o te Whare. E hiahia ana a ia kia whakaaetia tona kupu, no te mea kua mohio ia he tikanga tino tika ia. Kua mohio hoki ia heoi he pukapuka panui korero e tae ana ki nga Maori i roto i te tau kua taha ake nei ko tetahi pukapuka panui korero e mania ana i raro i te mana o te Minita Maori. Te Hihaka.—Kaore; e tino he ana te kupu a te mema ra. Te Tatana.—Ahakoa; me ki ia he tino hoa aroha no te Minita Maori te tangata e whakahaere ana i nga tikanga mo taua pukapuka panui. Kite mea ka titiro nga mema kite Wananga, ka kite ratou ki nga whai-korero a te Minita Maori e panuitia ana i roto i taua nupepa, a e tukua ana ki nga Maori—ara, nga wahi o ana korero e paingia ana eia kia whakaaria ki nga Maori. Otira kaore e panuitia ana e taua nupepa nga korero katoa a te Minita Maori; engari ko nga wahi anake o ana korero e paingia ana e ratou kia whakaaria ki nga Maori. Kaore ia i kite i roto i taua Wananga nga whai-korero a etahi atu mema mo te Pire Whenua Maori, kore rawa atu. Kaore e tika tenei, ki tana whakaaro. E hiahia ana a ia kia whakaritea e te Whare he tikanga e panuitia ai kite reo Maori nga mahi katoa o roto o taua Whare, pera hoki mete mea e panuitia nei ana mahi kite reo Pakeha. Te Hihana.—l mea ia ehara i te whakaaro kia whakaaria nga korero kite iwi Maori i korero ai taua mema, engari he hiahia whawhai ki a ia. Ka manawanui ia ki aua tu korero mona, no te mea e kore e kino tona rongo i roto i te Whare, i te motu ranei, i aua tu korero; a tera pea te wa e ata marama ai tana whakahoki i aua korero. (Hei awhea rawa ?) Me whakaaro taua mema tera tetahi nupepa i mahia e te Kawanatanga i roto i etahi tau, a ko te mahi a taua nupepa he panui i nga whai-korero anake a- nga mema e tautoko ana i te Kawanatanga ; ko a ana korero, me a etahi atu mema e mohio ana 'ki nga tikanga Maori, i whakarerea —he ruarua noa o a ratou kupu i panuitia. He nupepa Kawanatanga tena, e perehitia ana e te Kawanatanga, e utua ana e te Koroni. I te wa i mahi ai ia i ana mahi Maori ake i mua ai, i uru ano ia i reira ai kite mahinga o te Wananga, a i pena ano ta Tatou tikanga me ta taua nupepa Kawanatanga. Kihai i tika te mahi a te Waha Maori mo te taha ki a ratou, no kona i waiho ai te nuinga o nga wharangi ote Wananga hei ara whakapuaki i o ratou whakaaro ki

nga. Maori. He mea tika hoki tena. Kaore i pai te kupu a te mema mo Nepia e ki mai nei kei a ia (kei a te Hihana) te mana whakahaere i te Wananga inaianei. Ehe ana tana kupu, engari me matua ui taua mema kia marama ai ki aia te tikanga. Kaore rawa he kupu a ana i tuhia ai e ia mo taua Wananga i muri mai nei o te to i tu ai ia hei Minita, a e toru tonu nga nama o taua nupepa i kitea e ia; he kupu pono rawa tena nana, ae ra, e rua tonu, e toru ranei, nga nama o taua Wananga i tirohia ai e ia nga korero o roto i muri nei, a i kite ia he rahi te wahi i roto i aua nama i kapi i nga korero a te mema mo Nepia nei ano. E rua nga nupepa e mahia ana inaianei kite reo Maori* ko te Wananga ko te Waka Maori ; na te tangata noa atu ena nupepa, a e mahara ana ia ma aua nupepa e rongo nui ai nga Maori ki nga tikanga e mahia ana i roto ite Whare. Heoi nga mea e pa ana ki nga Maoris ko nga whai-korero i roto ite "Whare mo nga tikanga Maori. Ehara hoki aua whai-korero i te mea roa rawa, ehara hoki ite mea maha; ama aua nupepa e whakaari ki nga Maori nga whai-korero o te Whare, kia kore ai he mana ote Kawanatanga kite whiriwhiri i nga korero e panuitia e puritia ranei. (Ae ra, kaore he mana Kawanatanga i te Waka e whiriwhiria ai e ratou he korero kia panuitia ; engari kei te Me ki ia e kore rawa te Kawanatanga e whiriwhiri i etahi korero o te Whare kia panuitia. Ehara ite mea tika te ki mai kia pera he mahi ma te Kawanatanga ; ahakoa tika te whiriwhiri a te Kawanatanga, tera e ki mai he panui ta ratou i nga korero tautoko i a ratou, he huna i nga korero whakahe mo ratou. (Ae ra, ko ta ra+ou mahi tonu tena i roto i' a ratou nupepa Pakeha, ite Wananga hoki.) Engari, tana kupuki te Whare, metukute whakaaro kite Komiti whakahaere i te Panui Korero, ma ratou e hurihuri. iKi te mea ka ki mai taua Komiti he tika kiawhakaritea te kupu a Tatana, penei ma taua Komiti pea e whakatakoto he tikanga e marama ai te whirivyhjringa korero hei panuitanga.

[Na te kapi o te Waka i etahi korero i mahue ai te roanga o tenei korero, hei tera wiki puta ai. Engari me ki matou inaianei kaore i tika te korero a te Hihana i ki ai tera ko nga whai-korero anake a nga mema tautoko i te Kawanatanga i taia kite Waka tawhito. He tika ano - ra, ko nga korero hianga, korero ruhairaro, a etahi mema pera mete Hihana i whakarerea ete Etita; a i mohio ano te Hihana he korero he rawa aua korero (hui ki a ana korero ake ano) ; ina hoki te tohu, no tona tuunga hei Minita Maori kaore rawa ia i whakaae kia tukua kia kite nga iwi Maori i nga korero o te "Whare mo te Pire "Whenua Maori o te tau 1877, ahakoa kua oti katoa aua whai-korero te whakamaori, kua oti hoki te perehi, i runga i te whakahau a tera Kawanatanga i mua atu i a ia, he mea hoki na taua Kawanatanga kia tukua aua korero kia kitea e nga iwi Maori katoa o te koroni—hei aha tena ma taua Hihana. Na, he tohu tenei e kite ai o matou hoa Maori kaore e rite te pono mete tika ote ngakau o te Hihana ki tana i korero ai i a iae kauwhau haere ana ite motu —ina hoki e huna ana e ia etahi tikanga i on a hoa Maori aroha nui. Otira, kei a matou e takoto aria te whakamaoritanga o taua korero i roto i te Whare mo taua Piri, heoi te take i kore ai e perehitia e matou inaianei he rpa,. e kore e

Oki to Waka. E mea ana te kupu a taua Minita Maori mo te Wananga, ara te nupepa whakaari i nga whakaaro me nga mate o nga Maori "kite ao katoa," e mea ana tana kupu, ta taua Minita hoa aroha a nga Maori, kaore rawa fa e korero ana i taua nupepa! Anana! me whakaaTO ki tena, koutou nga tama a Maui, nga tohunga mo te motu; a ka whakamutu ite moumou tuhi noa kite hau —engari me manaaki koutou i te Waka, katahi ka kore e ngaro a koutou reta i taua Minita Maori, to koutou noa me to matou hoa ano, no te mea e tino moaio ana matou he nui rawa tona hihiri kite korero i nga korero ote Waka. E mea ana taua Minita ma te Waka e whakaari ki nga Maori ngawhai-korero o te Whare ; kati ha, he aha te take i kore ai ia e tuku mai ki a matou nga pukapuka Hanataata a te Kawanatanga ? I tenei wa he mea utu na matou he moni kite Kawanatanga mo nga korero ote Paremete e panuitia atu nei e matou.]