HE KUPU WHAKAATU KI KGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume 12, Issue 16, 8 August 1876, Page 183

HE KUPU WHAKAATU KI KGA HOA TUHI MAI.

Ko Rihari Mete, o Hokianga, e ki ana he mea tupono noa te mate o te Rangitahi, o Ohira, kua panuitia nei tona matenga ite wharangi tangata mate. I haere ia me ana poaka kia horihoria nga taringa. Ka mau tetahi, ka tohungia, ara ka horia, ka tukuna; ka haere kite hopu i tetabi atu, mau tonu ana kuri kite mea kua oti te bori; pena tonu te mabi a aua kuri, tobe tonu ki taua poaka. Katahi ia ka whakatakariri, ka baere kite pouto i tetabi manuka bei patu mana i ana kuri. Katabi ka tuturi te tangata ra, ko te turi matau ki ravo kite whenua, ko te maripi mete rakau i liui kite ringa kotabi, katabi ka taia tana patu ki runga kite iwiroa o tetabi o nga kuri, ko te pito ki raro ote rakau mete koinga ote maripi i abu mai ki tona waewae, titi tonu te koinga ki roto ki tona waewae, ngaro atu ki roto. No te kitenga ite nui ote toto, e rere ana mete rere a te wai, ka tae ia ki tona tarau, ka pakarubia ka rurukutia ki tona waewae, katabi ia ka ngoki kite kainga, po noa te ra ka tae ia kite kainga. Ka takoto ia e29 nga ra, katabi ka mate. E ki ana a RihariMete ko nga Maori e wbakaaro ana na te kore takuta Pakeba o Hokianga i mate ai taua tangata, a e mea ana ma te Kawanatanga e tuku he takuta ki reira.—Ki te mea ka biabia tetahi hunga Pakeba kia noho be takuta i roto i a ratou, ka kobikohi moni ratou kia rite ai ta ratou mea i biabia ai—ko ta te Pakeba tikanga tena. Ma, me pena ano nga Maori o Hokianga. Ko Kakena te Mana-o-Tawhaki, o Turakina, e ki mai ana be "manu bou," kua kitea ki taua takiwa. Ko ana kupu enei, ara ; —" No nga ra timatanga ote marama kua mabue tata ake nei o Hune, ka baere au kite matakitaki whenua i roto ite awa o Turakina. I niuri iaau ka kitea e nga wabine tetabi manu nui ka tae mai kite taba ote kainga Maori. Ka baere atu nga wabine kite hopu kia wbangaia kite kai ; rokobanga mai o nga Pakeha kari kohatu i te taba o te awa e mea ana aua wabine ki te hopu, ka rere mai aua Pakeba ka patua te manu kite hapara, ka mau te manu. Ka rere atu nga wabine kite tango mai ite manu, kaore i homai e aua Pakeha, ka utaina ki runga i te kaata. Ka kotahi te po ite rironga atu i nga Pakeba ka oroa

mai ano te manu ki taua kainga Maori nolio ai. Ka hoki mai au ka korerotia e nga wahine ki a au to mahinga kinotanga a uga Pakeha i taua inanu. Kua kotia e nga Pakeha tetahi parirau. E rua wiki e noho ana ite taha ote kainga, ka kite tetahi Pakeha i taua manu e haereere ana i waho atu o te kainga, ka hopukia ka mauria atu ki tona kainga, hei hokb mana. Kua oti te herehere nga waewae kite taura, ka riria e au taua Pakeha kia whakahokia taua manu ki taku kainga tuku ai; kotahi ra tinana mete po e herehere ana nga waewae mete kore e kai te manu. Kei aau me aku hoa e tiaki ana taua manu i naianei, e kore pea e ora, kua mate i te mahinga kinotanga a nga Pakeha. Kai te whangaia e matou kite kai. Ko te ahua o taua manu he pango tu a pakurakura ; ko- te ihu e whitu inihi te roa, ko te ahua otema ote ihu, mete maro, penei tonu me teniho poaka, ko mua o .te ngutu runga he piko, pcnei tonu mete ngutu kaka manu nei; ko te nui ote tinana e rite ana ki uga kuihi manu e rua ;ko te roroa o nga parirau e rup, tae noa kite tinana, te kau ma tahi putu te roa; ko rcto o nga parirau he ma. Katahi au ka kite ite manu nui ki tenei manu. He manu pai rawa taua manu nei, he manu whakapaipai kite titiro atu ate kanohi o te tangata. Ko etahi o nga Maori eki ana no te rangi taua manu nei, ko te ingoa he " Hokioi ;" ko toku whakaaro, no roto taua manu i te wai, ko nga waewae hoki he rapa, e rite ana ki nga waewae o nga manu kau wai. Na te hau i kawhaki mai i tetahi atu moutere ote inoana. Kite whai kiko pea taua manu, tera e tae kite wha te kau pauna weti." Ko Tt/ta Nihoniho, o Wharepapa, Tai Eawhiti, e whakaaro ana he Kai-whakawa tika a te Bokena, o te Kooti "Whakawa Whenua Maori. Ko te tika tenei, cai ki tana, eki ana tetahi nana te whenua, e ki ana tetahi nana te whenua; ka korero tetahi i tana putake, me tetahi i tana putake, ka tika te mea i tika, ka he te mea i he. Te Wehi, o te wahapu o Otakou. —Tenei kua tae mai tau reta, mete ahua ano i roto ote wahine Pakeha nei, a e whakapai atu ana matou ki a koe mo tau homaitanga i taua ahua. E he ana nga Maori ki taua mea ; kaore ia e mate rawa ana, kaore e rere toua wairua, engari he ahua lean taua mea kite mate —he ahua ia mete mea kua rere te wairua. Tera ka whakatau matou kite ta i to reta i tetahi Waka. Ko Apera te Paea Masjihera, o Whanganui, e kimi ana i te take i kore ai e tika te utu mo a ratou taewa me etahi atu kai i Whanganui. Eki ana aia he tangata piri tonu ki ate Kuini nga Maori o Whanganui, no konei ia ka whakaaro me rite te nui o te utu a nga Pakeha mo a ratou kai ki nga utu e hoatu ana ki nga Maori i etahi atu kainga ote koroni e a ratou Pakeha. E kore matou e mohio kite whakavnarama i taua mea. Tera pea he nui atu no te kaha o nga Maori o Whanganui kite mahi kai i o nga Maori o era atu kainga, a na te nui o te kai i te makete i kore ai e hokona. Paora Poxjtiu'i, o Iruharama, Whanganui:—Mea ake panuitia ai e matou te tangi mo to paipa i ngaro. Kua oti te whakaatn mai e te Tiewhi, Pakeha o Werengitana, tetahi " heitiki," he mea keri iho i roto i te whenua it e tunga ote kainga Maori tawhito i Kumutoto. Tena pea he oha tangata taua mea. Kite mea e whai tikanga ana tetahi tangata ki taua mea ka riro mai ki a ia kite mea ka hoatu e ia tetahi moni ki a Tiewhi. He nui rawa nga reta kua tae mai ki a matou, he mea hanga noa iho nga korero o etahi. Kei te takiwa e watea ai matou ka panui kupu matou o nga reta a Piripi Bopata, Hoani Maka, Poari Kuramate, Toroa Pupu, Tiwhanga Haumate, me etahi atu. Ko etahi o aua reta ka panuitia atu pea e matou nga kupu katoa o roto. Ko Wi Tako Ngatata, e mea aua kia whakapuaki kupu matou mo te wahi " wini keke " (paraoa nei) i tukua mai ki a ia e Natanahira Wi Parata (tama a Wi Parata mema tawhito nei), kua marenatia nei taua tangata ki Otaki, i etahi wiki kua pahemo ake nei, ki a Wareta te TJira H. Taipua, e te Bev. Hemi Meke Wiremu. I takoto te kai aWi Tako ki etahi o ana hoa i Werengitana nei hei whakanui i taua mahi haringa, ara a te marena, a i reira ka kainga etahi patara "poata waina" tino pai, tino momona, a hari ana te ngakau o nga tangata kite atawhai o te rangatira o te kai, ara a Wi Tako.

He mom kua tae mai:— £ s. d. 1876. —Ma Hori Kere, mo Huirama Tutariri, o Mangonui 0 10 0 Na te Pake, mo Hakipene Hura, o Hikutaia, "Waihou 0 10 0 Na Ribari Wumi, Kai-whakawa, o Whanganui, mo — 1874-75.—Hori te Hana 0 10 0 1875-76. —Reihana Kauki 0 10 0 „ Poari Remi 0 10 0 1876.—John A. Field, Esq. 0 10 0 „ S. Manson, Esq. 0 10 0 „ Aperaniko Tamaiti ,,, ,,, 0 10 0 „ Tuhaia, o Tuhua 0 10 0 £4 10 0