HE MATE AITUA NA TE WAIPUKE I TE AWA O WAIPA, WAIKATO.
[He mea tuhi mai na Aperahama K. Patene.] I te 6 o nga ra o Tihema, 1875, i te Turei, i tua o te tina, ka timata te ua tae noa kite Parairei, te iwa o nga ra ite po. E wha ra iuaai e wha po, ko te hau, he marangai-hau-raro. Heoi, kihai rawa te ngakau i tino whakaaro ake Lei waipuke tino nui rawa taua waipuke nei. Akuanei ko tana tino putanga whakareretanga mai o te wai, haere ana i te mata o te wbenua, tupono tonu mai ki ngawhare, kingaahaatu, kawLakina atu ana e te wai ki etani wahi atu o te whenua pae haere ai i runga iteia ote wai; ko ngakaikatoa i ngakia mo tenei tau ngaromia katoatia e te wai, tanumia iho ki raro e te onepu i te mimititanga o nga wai. He mea tino whakawehi rawa kite titiro te mahi a te waipuke i te kaha o te ia, i te tini o nga whare o nga aha atu e haria haeretia ana i te wai. Ko nga whare i tu tonu kua ngaromia noatia iho ki raro noaiho ote wai. Ko etahi wahi whenua i whakamanutia e te wai, haria atu ana ete waipuke; ko tetahi o aua piihi whenua i haria atu e te waipuke i rite tonu te nui kite kotahi te kau ma rima eka te nui kite titiro atu ate kanohi; ko tenei whenua no tetahi taha ote whenua o te kai tuhi 'atu. He mahi tino
whakawehi rawa kite jatiro., . He,;n,ui rawa hpki.te, mate kua pa mai ki nga iwi katoa i noho ki ngatahatika o taua awa nei o "Waipa, ara, te ngarcraianga katoatanga o nga kai me etahi taonga ke atu hoki. E mea ana nga kanmatua o mua ko nga waipuke nui o te takiwa i a ratou i nga ra o nma, ko te waipuke i a te Heuheu, ko te waipuke i a Hurikaupapa, kihai rawa i ahua rite ki tenei waipuke te nui; a e mea ana hoki nga Pakeha tawnito i noho ki tenei awa ki "Waipa kahore ano kia kitea he waipuke penei te nui me tenei no te timatanga nohoanga o te Pakeha ki tenei whenua. Akote ki tenei a nga kaumatua e ora nei, tera etahi waipuke nui no mua noa atu, ka 80 pea tau ka 90 tau ranei ka pahure, he korero na o ratou matua ki a ratou, ko te ingoa o aua waipuke ko Tuitahi, ko Tuarukuruku, ko ta ratou ki tenei i rite pea tenei waipuke ki era. E kore rawa e taea te tino korero i te kino rawa o te mahi ate waipuke. Muia ana te tahatika o "Waipa ete ngaro ite pirautanga o nga kai. He tino kino hoki te mate ki nga iwi katoa i noho ki nga tahatika i te kore kai mo tenei tau ; ko te witi, ooti, riwai, me era atu mea e rite ana hei kai, kua ngaro katoa, he onepu he paru kau kei runga i nga whenua mahinga kai. Heoi ra, ko nga mahi ate Runga Rawa; emea ana i tana e pai ai. Heoi, i te korero ano hoki tatou i roto i te Wa7ca, i enei ra i pahure ake nei, mo nga mate penei ano i pa mai kite iwi o Wiwi, ara ia he mate nui rawa atu era, he mano tangata hoki i mate rawa atu. Heoi, i kite ano tatou i tetahi whakaputanga aroha a nga iwi i noho ora, kihai i pangia e taua mate, ara i kohia atu tetahi wahi oranga mo te hunga i mate i taua mate. Ko te ruihi o te taha Maori, timata mai no Ngaruawahia ki "Whatawhata ka rohe, i runga i to te ata whakahaere o nga mea i ngaro rawa atu me nga mea hoki i kino i te waipuke, kaore i pai hei taonga ano, nga kai me era mea atu, tera e nuku noa atu i te £2,000 pauna. Kua tae mai hoki te rongo ote Kopua tae noa atu ki "Waitomo ki runga noa atu, he tino nui rawa te mate ipa ki reira. Ko aua whenua nga whenua tino whakatupu witi rawa i enei tau ka toru, otira i runga i tenei waipuke ngaro katoa te witi me era kai atu. No reira e kore rawa e taea te ata whakaatu ite nui rawa ote mate. Me he mea i puta makariri tenei waipuke kihai i tino nui te ruihi, no te mea kaore i rui witi i whakato riwai ranei; ko te marama i-puta ai tenei waipuke ko Tihema, kua mutu te ngaki kai kua tatari kite nunuitanga o nga hua o te whenua, ka mate nei, noho pani ana te tangata i mate ana kai. E nga hoa korero i te pepa i takoto ai nga korero na, kei whakaaro penei iho te ngakau he tito he ruhairaro ranei nga kupu whakaatu o te mate na, kao. He mea tino pono te tuhinga o tena whakaatu i runga i te ngakau pouri i te ngakau tangi, i te mea e titiro ana ki nga kai ki nga wahi mahinga kua taupokina e te onetea ki raro, ki nga whare hoki e paea haere ana ite tahatika. Koia ka tuhia atu kia kite nga hoa. "Waipa, Tihema 13,1875.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18760222.2.9
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 12, Issue 4, 22 February 1876, Page 40
Word Count
899HE MATE AITUA NA TE WAIPUKE I TE AWA O WAIPA, WAIKATO. Waka Maori, Volume 12, Issue 4, 22 February 1876, Page 40
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.