HE KORERO NO TE WAEA.

Waka Maori, Volume 11, Issue 12, 22 June 1875, Page 134

HE KORERO NO TE WAEA.

Akarana, Hune 18. Ka nui te waipuke o te Wairoa ki raro, he nui no te ua i penei ai te nui. He maha nga tau kua pahure kaore i rite nga waipuke ki tenei te kino. E iwa rau nga kauri nunui i tere mai i nga mira kani rakau o Te Kopuru, maha noatu hoki nga mea o runga atu i riro mai. Kei .te inahi nga pakeha me nga Maori tokomaha kite whakahoki mai i aua rakau, utua ana e rua te kau hereni mo nga mea tapawha, e rua mete hikipene 1110 nga mea noaiho ;he taonga nui hoki tenei, mano tini nga pauna mom te utu ina riro atu i v te hoko. Kua riro mai te nuinga o aua rakau. Ko tetahi wahi o te whenua i Kaipara ngaro katoa i te waipuke o reira, he maha hoki nga kau i mate kite wai. Akarana, Hune 19. Kua tae mai te tima uta mai i nga meera o tawahi, no te 11 o nga haora inapo i u mai ai. No te 25 o nga ra o Mei i rere mai ai i Amerika, a no te 30 o Hune ka mahue atu te motu o Honoruru. I hohoro rawa tona haere mai. Tenei etahi o nga koeebo i eibo ivf at i a ia i IITGAEANI I ETAHI ATTJ WHENUA HOKI. E toru te kau nga tangata i mate ki roto kite rua keri waro i tetahi wahi o Ingarani. I ngangare nga heramana i runga i tetahi kune marikena e ah.u ana ki Ranana. Ko nga mete tokorua kohurutia rawatia, tu a kiko ana Hoki etahi o nga heramana. Kua kitea nga tupapaku e waru te kau ma iwa o runga ote tima i a te Schiller, i pakaru ra ki waho tonu mai o Ingarani. Ko taua tima, ko te Schiller, kua wahia e te ngaru. E kiia ana i haurangi nga apiha o runga i te paenga ki uta. Kua kainga e te ahi tetahi wahi o te taone o Niu laka. E rua te kau ma rimanga peeke meera o Niu Tireni kua riro mai i runga i te tima ra, i a te Schiller. E kainga ana e te ahi etahi o nga motu ngaherehere o Penerewheinia, o Niu Tiahi, o Niu laka, nui rawa atu te taonga kua wera, tini noaiho hoki nga tangata kua noho whare kore inaianei, inahaki. ko a ratou whare kua pau katoa; e whakaarohia ana tera e tae kite wha rau mano pauna te utu o nga mea i kino ki Okiora i taua takiwa ano.

Eka tonu ana te ahi lei te ngaherehpre o Penerewheinia, ko etahi o nga taone kua wera. E wha kareti rerewe i rere atu i roto i te alii i waen«"a ngahere, kotahi mano nga tangata o runga. He mea haere taua rerewe i ina roto i te motu. Ko nga korero enei 1110 te pakarutanga o te tima ra o te Schiller : —Ko taua tima i ki tonu i te taon"-a, utaina ana hoki nga meera taimaha ki ruuga ; kotahi rau e rua te kau ina rima nga heramana o taua tima, kotahi rau e wha te kau nga tangata haere i noho ki te kei, kotahi rau e rua te kau ma iwa kite ihu, huihui katoa 394 nga tangata o runga. Ko te huarahi hei haerenga lie mea ahu atu ma te taha whakararo o Ingarani a tae rawa atu kite moana nui o Tiamene. I he te tohutohu haere a to kapene, te take pea he nui no te kohu. He wahi kino rawa te wahi i pae ai ratou ki uta. ko tetahi o nga wahiraruraru o te moana tata ki Ingarani, he mea uaua rawa te whakahaere tika i te kaipuke ki reira i to nui o te kohatu ; otira he in aha nga rama kua oti te whakatu ki uta hei tohutohu, hei whakatupato hoki i nga kaipuke haere. Heoi ano nga tangata o runga i ora e wha te kau ma whitu anake. Ko nga taonga e toru te kau mano pauna te utu, otira i inihuatia ki nga whare inihua o Niu laka o Ingarani hoki. E ono te kau mano pauna moni hoki i runga. Ko to utu ote tima kotahi rau e rua te kau mano pauna, ko tera hoki i inihuatia ki Ranana ki Tiamene. Ko nga korero enei i tukua atu kite Niu laka Herara, nupepa : —Ko nga tangata i ora ine nga tupapaku hoki i tae penei mai kite "Wahapu o Penzance, i Ingarani—i te tuatahi ka tae mai tetahi poti me nga tangata takowhitu i runga, 110 muri tata mai ka tae ake nga poti e rua he mea uta mai i nga wahine me nga tamariki, a no muri mai i tenei ka kitea e te poti o te kaipuke nga tangata tokowha me tetahi tauiaiti e maanu haere ana i te moana. Kotahi te tangata i kitea e maanu ana i runga i tetahi rakau, a no te ahiahi ka kitea hoki nga tupapaku tokatoru. No te taenga rawatanga atu o nga poti kite wahi i pakaru ai te tima, ka hinga te rewa i kuhu ake i roto i te wai, he maha nga tangata e noho ana i runga puta noaitauapo,me te whakaaro tera pea ratou e whakaorangia, a no te hinganga ka mate katoa ratou kite wai, kahore tetahi i ora. E moe ana nga tangata haere o runga o taua tima i te wa i pae ai ki uta, no waenganui po hoki i pakaru ai. I eke ratou ki runga ki tetahi o nga kohatu maha noatu e takoto huna ana i roto i te wai i taua wahi, ko te kohatu o te Pihopa te ingoa o te mea i eke nei ratou ki runga. E tii ana te pere i runga i taua kohatu hei whakatupato i nga kaipuke haere, a he aha rate take i kore ai e rangona tona tangi. Kahore rawa he mate i penei te nui o taua takutai, heoi te mea i ahua rite ko te pakarutanga o tetahi kaipuke, ko te Hone Mei te ingoa, ki taua wahi ano i te tau 1855, ngaro ana nga tangata i reira e 200. E mea ana te nupepa nei ko tenei mate nui ka whakanohoia ki runga ki nga apiha o taua tima, na ratou hoki te lie, notemea kahore kau he tupuhi, heoi te mea he kohu, he pouri hoki no te po, a ahakoa kahore i kitea atu nga rama e ka mai ana i uta, mehemea i tupato tera kua rangona te tangi o te pere o runga i te kohatu o te Pihopa. Mate ana nga tangata haere o taua tima i runga ite mahi kuare o nga apiha. A e kore rawa e waiho tenei mate nui kia takoto, ka tu ano he whakawa hei kimi i nga take i pakaru ai, notemea i pakaru te Schiller ki runga ki nga kohatu e mohiotia ana e nga kapene katoa, he mea ata tuhi hoki ki roto ki nga mapi hei whakatupato ; no mua hoki te mohiotanga e takoto ana taua kohatu kino ki reira. Ko etahi korero kua tae mai e mea ana kahore i kitea te ra i muri mai o te Turei o taua wiki i te nui o te kohu, a no reira te marama ai te whakahaere i to ratou tima. Kahore i tino kaha to ratou haere, he tupato hoki no te kapene i te mea e haere ahua pouri ana ia. No te 10 o nga haora ote poo te Paraire ka

eke ratou. Ahua raruraru ana nga tangata katoa i reira, a he nui te whakapai o nga tangata i puta ora mai ki a kapene Tamati (te kapene o te tima), he manawanui nona i tana haora wehi whakaharahara. Ki tonu nga poti e rua i te tangata, i rere atu ratou ki runga ahakoa e iri tonu ana, kahore ano kia tukua iho ki roto kite wai, karanga atu ana te kapene ki a ratou kia kaua e noho ki runga, otira kahore ratou i whakarongo, he ahua porangi hoki no ratou i te nui ote wehi. No konei ka puhia atu e te kapene tona pu hurihuri kia rongo ai ratou, turi kau iho kahore i tahuri rnai. Muri iho ka motu nga taura, a taka ana tetahi pito o aua poti ririki, whiua ana nga tangata katoa ki roto kite wai a mate atu. E toru nga poti 1 riro ora mai, otira ko tetahi i kino, kaore i roa kua totohu, whakaorangia ana nga tangata o runga kotahi te kau ma tahi e nga poti e rua. I kitea atu nga rama eka mai ana i uta. E rua nga poti i pakaru i te hinganga o te panara o te tima. Puhia ana te pu nui e te kapene hei karanga ki nga tangata noho mai i uta, otira kahore i taro kua maku nga paura. Ko te whare o runga o taua tima i riro atu i te ngaru i te 2 o nga haora o te ata o te Haterei, ki tonu i te' tangata ite pakarutanga. I riro mai ano etahi o ratou, na te kapene i tango mai i roto i te wai, otira no te paringa mai o te tai ka mate katoa ratou. Ki tonu nga rewa ite tangata, he mea kuhu ake i roto i te wai, no waenganui i te tahi mete rua o nga haora ote ata ka hinga te rewa 0 waenganui, a ngaro katoa nga tangata o runga. Ko etahi o nga tangata i taka kite wai i eke ki runga ki nga rakau o te kaipuke e maanu haere ana, ko etahi na nga poti i whakaora. Kotahi te tangata ko ona haora ite wai kotahi te kau katahi ka kitea. I whakarerea e te kapene te piriti o tona tima i te 3 o nga haora o te ata, no konei ka eke mai tetahi ngaru nui whakaharahara riro katoa nga mea o runga. E rima nga poo mua ite pakarutanga kahore taua kapene i moe, he noho tupato tonu kite tohutohu haere. Kahore i tae kite hawhe haora o muri mai o te ekenga kua ngaro taua tima i te wai, e rua te kau ma rima putu hoki te teitei haere ake o te tai. Kotahi tonu te wahine i ora. Ko nga tangata i riro ora mai he mea eke ki runga kite poti ate kapene. E rite katoa ana nga korero te kii i nui whakaharahara te raruraru o nga tangata i te ekenga o taua tima ki runga kite kohatu, e kore rawa e taea te whakaatu te nui o taua raruraru. E mea ana nga tangata mahi ika o taua wa kua u tonu te noho o taua tima ki waenganui o nga kohatu, a e kore e rere iho kite wai hohonu. I haere nga tangata mahi ika nei ki reira i to ratou kitenga atu kua pakaru tetahi kaipuke. Tera e taea te tango ake i etahi o nga taonga o runga i nga ra pai o tenei raumati, i te wa e marimo ana te moana. He kakahu ano i runga i taua tima hei whakaora i te tangata ina taka ki roto kite wai, he mea hanga kite puru ka takai kite tinana, kia mau tera kite tangata e kore ia e totohu. 1 hoatu he kakahu penei ki roto ki nga moenga katoa, a puta ana te kupu a te kapene kia kakahuria aua mea ki nga wahine, otira he nui no te ngaru kahore i taea, no reira ka mate katoa ratou. Ko nga poti e haereere ana i taua wahi inaianei e kite tonu ana i nga tupapaku. E whitu nga peeke meera i kitea i te ra tuatoru i muri mai o te pakarutanga, otira ko nga mea o roto he nupepa no Akarana no Amerika hoki. No te taenga atu o nga tupapaku e rua te kau ki uta ka whakawakia, kia kitea ai te take i mate ai ratou i runga i taua tima i a te Schiller, ka mea mai te mete tuatahi, ko Te Hara tona ingoa, i te wa i eke ai matou e tu ana te kapene me tetahi o nga apiha i runga i te piriti o taua tima, ko etahi o nga heramana, etu ana ite ihu, he mahi titiro ta ratou. Eki ana etahi o nga nupepa o Banana na te kapene te he, notemea kahore i ahua marie tona whakahaere. Ko te mete tuarua mete mete tuatoru i mate. Kua

heke iho etahi pakeha Id raro kite titiro i taua tirna a e mea ana ratou kua nui tona pakaru. Ko raro kua mawehe ko runga kua takoto ki nga kohatu Kahore ano kia riro ake nga moni o roto. Kahore k i a kltea n S a taonga. Kua korero tetahi o nga heramana kite kai-tuhituhi ote Standard nupepa, e mea ana la e haurangi ana nga apiha i te pakarutanga o taua tima. He maha nga haere o runga i noho ngoikore noaiho i runga a no te rerenga max ote ngaru riro katoa atu. Kotahi rau e toru te kau nga tupapaku kua kitea, ko etahi i kino rawa ite paanga kite kohatu. Kua tuhia nga in-oa 0 nga tangata 1 ngaro, a kahore he mea o JSTiu Tireni 1 kitea i roto.