TE KAWENGA TUATAHI MAI 0 TE HIRAKA HEI KAKAHU.

Waka Maori, Volume 11, Issue 8, 20 April 1875, Page 83

TE KAWENGA TUATAHI MAI 0 TE HIRAKA HEI KAKAHU.

Ka panuitia atu e matou enei korero kei raro nei hei matauranga ma o matou hoa o Whanganui e mahi mai nei kite whakatupu mai ite rakau mapere me te pepe mahi hiraka, ara; — Ko te hanga nei ko te iiieaka. e korerotia ana i mauria tuatahitia mai i Pallia tae mai kite whenua o nga Kariki (kei te taha tonga o luropi) i nga tau 323 i rnua atu o te whanautanga o te Karaiti { a i kawea mai i Inia ki Roma ite tau o to tatou Ariki 27-1. I te takiwa o te rangatiratanga o Taipiriahi, te tino rangatira o te iwi katoa o Roma, i whaituretia taua mea te hiraka kia kore e kakahuria e nga tane, i whakaaro hoki ratou he kahu kuare ia mo te tane, cngari mo te wahine anake ka tika. I kuare rawa nga Pakeha o luropi kite mahinga o taua mea i reira ai, i mahara he mea tupu ia i runga rakau pera mete katene e whatua nei kite kahu. I te tau 555 ka mauria mai i Hirinita, i Inia kei to taha rawhiti, e nga pirihi tokorua o te hahi katorika, etahi hua ote pepe mahi hiraka nei; ka mauria mai e raua aua hua ki Kanatatinopera (te tino taonc nui ote iwi o Taaki), ka whakanohoia ki roto kite taka roke hoiho nei, ka paoa i te mahanatanga ka whangaitia nga pepe kite rau mapere. Na, ki hai i roa rawa kua nui haere aua pepe i runga i taua tikanga, kua tini whaioio noa atu, a hanga ana etahi whare mahi hiraka ki Kanatatinopera, ki Atene, ki Tepehe, ki Koriniti. I te tau 1130 ka mauria mai i o nga Kariki, e Kingi Raatea o Hihiri, etahi tangata matau kite mahinga ote hiraka, ka whakanohoia ratou ki Pareamo; ana ratou nga tangata o Hihiri i ako kite mahi whakatupu pepe, kite whatu hoki ite hiraka. (He moutere a Hihiri, kei te moana Metitareeniana. He nui te mahi whatu ite hiraka mete katene kei reira inaianei ano. Ko Pareamo te tino taone o taua moutere.) Na, ka kawea atu i Hihiri te matauranga ki taua mahi puta noa ki Itari katoa, haere atu ki Peina, te whenua o nga Paniara; a i inua tonu atu ote takiwa o Kingi Paraanihi I. (1515) kua tae taua mahi kite taha tonga o Paraani (Wi Wi). He nui te mahi a Kingi Henere IV. (15Sf)) o Paraani kite whakatu i taua mahi ki tona whenua, a na tona tohe rawa i ahua pai ai te mahi ki reira. I te tau 1256 katahi ka kakahuria te kahu hiraka e nga wahine a etahi tino rangatira o Ingarani, he huinga no ratou ki tetahi kauikaninga rangatira ki te wehenga o Ingarani e huaina ana ko AVarikihia. I te tau IG2O katahi ano ka ata kawea mai ki roto ki Ingarani te matauranga kite whatu kahu hiraka;

a, i te tau 1719 ka hangaia i te taone o Taapi tetahi mahini malii hiraka i huaina ko te mahini a Bomapi—lie whanoke te ahua o taua mahine, 26,55G 011 a wiira, he wai te kai-huri. Ana ai\p te ahua o taua mahini te takoto nei auo kei tetahi whare nui whakaharahara e huaina ana ko te Taua o Ranana. (He mea hanga marire taua ahua hei matakitaki ma nga whakatupuranga o muri; e hara ite mea tuhi kite pukapuka.) Heoi, i penei te kawenga o te hiraka ki roto ki Ingarani; ahe takiwa roa te takiwa i man ai te utu nui o taua hanga, i te kore ano hoki, no reira kaore i taea e te nuinga o te tangata hei kahu mo ratou. Ko Kingi Henere 11. o AVi Wi (tau 1547) te Pakeha tuatahi nana i mau kite tokeua hiraka ki ona waewae. Ite takiwa o Kingi Henere VIII. o Ingarani (tau 1509), kaore ano he tokena hiraka kia kitea ki Ingarani i reira ai. Engari na tona tama" o muri i a ia, ara na Kingi Eruera VI. (tau 1547), te pea tokena hiraka tuatahi i kitea ki Ingarani, he mea liomai ki a ia na Ta Tamati Iverehama; a i nui te torero i reira ai mo taua hakari tokena na, i maharatia he taonga nui, he taonga liou hoki.