RUA TE KAU MA RIMA NGA MAORI O WHIITII KA PAU I TE MANGO.

Waka Maori, Volume 10, Issue 26, 29 December 1874, Page 322

RUA TE KAU MA RIMA NGA MAORI O WHIITII KA PAU I TE MANGO.

E ki ana te Wikiri Niuhi, nupepa no Akarana, ko tenei korero whakamataku kua tuhia e tetahi tangata kite Ahitareehiana, nupepa kei Merepana, ara:— "E toru nga tau i muri iho o te tunga o Kingi Tanoa kite Kingitanga o Whiitii (he Kingi no mua ia) e hoki mai ana ia i tetahi taone i te takutai o Witi Eewu i runga i tetahi waka nui, ka rokohina ia e tetahi o nga tupuhi pa ohorere o taua moana ra ; ko aiia tupuhi o taua moana e hara i te mea pa roa, engari he kaha rawa tona, he kino he mate tonu tana hanga. Tona paanga ote hau kite heera, (he heera nui rawa), ka hinga te rewa, ka tokowhitu nga tangata i mate rawa i te hinganga, ka tahuri te waka, ka mate hoki etahi o nga tangata i roto i nga koru o te heera. Ko te hanganga o taua waka i pai rawa, he mea mahi na nga tino tohunga mohio o Whiitii, i u rawa te whakamau o nga papa me nga rakau,.i pai rawa te aukahatanga; otira na te kaha rawa" o te akinga a te ngaru ka matara, ka pakaru te waka, ka mahue nga tangata ki ro wai tere ai hei whiuwhiunga ma te ngaru. E ono maero tenei te mataratanga atu i Pau (he moutere). Mutu rawe ake te tupuhi, pai rawa ake ano hoki te rangi, kua wha te kau nga tangata (no taua waka) i roto i te wai e kau ana, e tohe ana kia taea he oranga mo ratou—e toru te kau ma wha nga tane, e toru nga wahine a Tanoa, e toru hoki nga tamariki. He waimarie kua ahua tata ratou ki to ratou moutere ano, no te mea ko tona ture me ona ritenga o Whiitii mo te morehu pae ki uta ki tetahi atu moutere e hara nei i tona kainga ake, ka tukua kite hangi hei kai; a mehemea i kitea te mate o te Kingi me ona hoa, e tetahi iwi hoa riri no ratou, e kore e taro kua whaia kua mauria (hei

ano to rl!; T'° **?> a heoi he tikan S a e taea ai tona Hn ™t amga k ° te kau tonu - He mea noa £?' ° tonU hoki n S* »wrote matapawe£\i wpV a ; 6 ? gari ko te mea ™wa i He motnn ! *" ' kua ohl ° ratou ko te ™ hi te ™ ™IV mm ? nmtla ana e tetaM tu mango nanakia rawa, a e kore ano hoki ratou e ora i taua tamwha horo tangata. OUI taua Iri I ? !l ° re ! 1G wkakaaro aro » a o ana hoa ote Kingi mana k i ® ?*' 6ngari e weki ana ki tona uSt 'fn V a i mohio ratou kite u kau ratou ki uta kite kainga, kaore te Kingi, ka mate ano ratou-na, e rite ana tena mate kite mate i to mango, he mate anake. Katahi ka karapotia te Kingi e taua torn te kau ma iwa, hui ki ngawahinc me ng a tamariki, e ono te kau puiu pea te whanui o te takiwa 1 waenganui o to ratou porowhitatanga ko te K.mgi i waenganui pu e kau ana. Katahi ka kau ka hamana nga waha, ka pohutuhutu, ka whakapokarekare haere i te wai, he mea kiawehi ai to man- 0 £au marire ana te Kingi ra i waenganui o ratou. lie hanga wehi te mango, no reira ka orate ngakau o te Kingi, kua mohio ia e kore e toa te mango kite rere mai ki a ia e kau nei i roto i te takiwa ki waenganui o nga tangata e karapoti nei i a ia. Heoi te mango e toa kite rere mai ko te mango kua taia tona kopu kite moko ; aid te puta mai he mea pera, he atua ia, he atua haere mai kite tangi ki a ia, ki te whakaora hoki i a ia. Tona whakaaro lie uri atua hoki ia, na he tika kia puta mai he atua kite whakaora i a ia—ahakoa mate katoa ona hoa, akuanei ko ia ano e ora, he tapu hoki ia. " Heoi, ki hai i roa kua puta mai aua tupua o te moana, ko te hanga whakamataku rawa hoki ia i taua moana. ISTo te kitenga atu ite tara ote mango matamua e tere mai ana ki a ratou, katahi ka hamama nga waha o taua hunga e karapoti nei i to ratou Kingi i te whakamataku. Katahi ka tae mai nga mango, takitahi, takirua, te putanga mai; engarf i haere tonu i tahaki, ki hai i rere mai kite kai. Na te mea ka nui haere ratou, katahi ka toa, ka kokiri rawa mai kite taha o nga tangata, muri iho ka whati atu ano, mete mea e kaiwhiri marire ana ite tangata ma ratou. Katahi ka haere tata rawa ite taha o aua tangata e whakataiepa nei i a ratou hei whakaora i to ratou Kingi; ka whakapiri i o ratou ihu mataotao, maro nei, ki nga tinana o aua tangata o "Whiitii e kau ra, mete hamama nga waha o aua tangata kite karanga ki to ratou atua ote moana, ki a Takuwakua, kia whakaorangia ratou. Ko tetahi o nga tamariki te mea i riro tuatahi, pau ake, Heoi, ka rongo kite reka ote toto ote tangata e tere ana i runga i te wai, katahi ka tino hiakai mai te hanga mango nei, ka rere katoa mai" kite taha o nga tangata; engari kaore i tomokia tc takiwa i waenganui, e kau rate Kingi. Tera he maripi roroa kei etahi o aua tangata e mau ana, he mea hoko na ratou i tetahi kaipuke Pakeha, a whawhaitia ana e ratou aua mango. Ka titaha te mango kia ngaua mai kite tangata, ka werohia atu kite maripi, ka mate etahi; engari e kore ano ratou e tino kaha ki taua hanga i te nui, i te mohio hoki o te haere mai. Ko nga wahine me nga tamariki i ngaro tuatahi i roto ite iwi e kau ra. Katahi ka ngarongaro haere ko nga tane ; ko nga mea i mahue ka whakawhaiti i a ratou kia kapi nga takiwa i kau ai nga mea kua pau ra, a pera tonu te kau me ta ratou karapoti tonu ite Kingi ra, i a Tanoa. Ko tenei kua inuia katoatia ratou i te mango, a e kainga tonutia ana ratou e aua tupua ra. Ka riro atu tetahi tangata ka whakaware nga mango kite kai, ka pau ka hoki mai kite iwi e kau ra. Kaore hoki i makona ; e kai ana, e nui haere ana hoki te hia kai. Kua motu atu he ringa no tenei tangata, he waevvae no tera tangata, mete kau tonu ano ratou. Ko te huka ote wai ite hanga

e pohutuhutu haere nei hei whakawehi i te mango, kua whero tonu i te toto. " Kua timata tenei nga tangata kei uta te titiro ki te hanga e pokare ake nei te wai, a mahara ana ratou ko te hanga e whero ana te liuka o te wai he whero no te. tonga o te ra, ko tona alma hoki ia i tera moana—he ranga ika ia ki to ratou whakaaro nana i whakapokarekare ite wai. Ko tenei kua tatata atu nga morehu ki to ratou kainga. Kua kite rawa ratou i nga pakiaka o nga rakau " manakorowi" ite tahataha o te wai, me nga kohatu e takoto ana i tatahi, me nga whare o to ratou taone, me nga temepara kei nga wahi tairanga—ka kitea katoatia e ratou. Aue ra, he tirohanga poroporoakitanga ia no etahi o ratou. Ki hai hoki i mutu te mahi a aua taniwha nanakia e haere tonu nei i o ratou taha ; ahakoa karanga noa ki to ratou atua kia tikina mai kia whakarauoratia ratou, e pau tonu ana ; he mea ano ka riro atu tetahi, he mea ano ka riro atu tetahi, ka pau atu; nawai a, ka tokoiti ratou, kate 15 tonu nga toenga. Katahi rawa ka pawera te ngakau o Tanoa, no te mea kua kotahi ano te maero e toe ana hei kauno-a ma ratou e eke ai ki uta, e tae ai to ratou porowhitatanga whero kite karekare ite one o Pau. Katahi te Kingi ka tu ake i roto i te wai ka wewete i te kahu takai o tona upoko, ka puritia ki runga kia whakatareparepa ite hau. He "tapa" tona ingoa o taua kahu, he ma tona ahua, he angiangi noa iho. Heoi, kua kitea te tareparepatanga o taua kahu e nga tangata kei uta, kua kitea hoki nga upoko o nga tangata e kau ra iro te wai. Katahi ka toia tetahi waka kite wai, ka tikina nga morehu te 15 nei, ka ora ratou ko te Kingi. - Ora rawa ake kua rua te kau ma rima kua mate.