HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 10, Issue 22, 3 November 1874, Page 273

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua-te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. "Waiapu, Oketopa 1, 1574. Ji hoa.—-He kupu ruarua enei i mahue i aku hoa te panui iera putanga ote Waha Maori; kite pai koe kia utaina ka hari nui au. E aku lioa Maori, o te takiwa ki TTawa a tae noa mai ki Patangata, tena koutou. Ano te inaha o nga tau kua taha nei e titiro ana au ki to tatou ahua, & a kitea ana e au e heke haere tonu ana to tatou tipu. He nui nga tane, nga wahine, nga tamariki, e pangia ana ete mate, e tukua noatia ana kia mate. Ko te take i penei ai, ki taku mohio, na te kore takuta Pakeha hei rongoa i a ratou. Koia au ka whakaatu nei ki a koutou i aku mahara ake; lie liiahia noku kia karangatia atu he takuta mo to tatou takiwa hei rongoa mo nga mate e pa mai ana ki a tatou a enei ra e takoto ake nei. Ko taku tenei i whakaaro ai. Me kohikohi ia tangata, ia tangata, he moni i naianei ka tuku ai ki tetahi tangata pai hei tiaki i aua moni. Ka mutu te kohinga ka kitea e iti ana, me kohikohi ano he moni kia nui atu; a, hei reira ka panui ai i te nui o nga moni kua oti te kohi e nga tangata, hei reira pea ka karanga atu ai tatou i tetahi takuta mo to tatou takiwa, i te mea kua whai tuara tatou i nga moni e kohia ana hei whangai mo te takuta. E hoa ma, ka timata tonu taku kohi inaianei hei tauira ma koutou; koia tenei, na matou ko oku whanaunga e rua pauna £2, hei tinlutanga. Era pea koutou e patai mai ko wai te tangata hei tiaki i nga moni ina mutu te kohi. Koia tenei, ma te iwi nui tonu e whakarite he tangata hei tiaki i aua moni, me tetahi tangata hei hekeretari whakahaere mo aua moni. Tera hoki pea e tuhia te ingoa o te tangata me tana moni ki roto kite pukapuka ate hekeretari, hei mea e kore ai ia e uiuia a nga wa o te mate ina rapu ia kite takuta. E kore e whakapaua aku i whakaaro ai mo runga i taua mahi inaianei, engari taihoa, kia whakaae mai koutou ki enei wahi kua panuitia atu nei e au, hei reira ata korero ai i etahi whakaaro. E hao ana toku ngakau kia uru mai te iwi katoa ki roto ki tenei tikanga. E mohio rawa ana hoki au e kore e taea e koutou te ki mai, " He Maori tatou; he rawakore; kei hea te moni e taea ai te kohikohi?" Inahoki ra, he maha nga tupapaku kua mate i mua tata ake nei, tapatu, tapatu iho, te mano tangata kite tangi, a e whangaia tonutia ana e nga whanaunga ote tupapaku kite kai e whakapaua nuitia ana nga moni kite hoko waipiro ma te tangihanga. E hoa ma, he moni nui era; ko enei e

whakahau nei au ki a koutou kia kohikohi, tera pea e kotahi herengi ma te tangata i roto i te marama kotahi, e rua herengi ranei. E aku hoa Maori, uru mai ki roto ki taku whakaaro e whakaatu nei au; e hara rawa i te mea nana hei whakaritenga ma konton. Na to koutou hoa pono rawa, Na Tamati Tatjtahi.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Matatera, "Wangaehu, Oketopa 7,1874. E hoa, —Tena koe. Te kupu ki a koe, utaina atu enei kupu ruarua nei ki runga kite Waka Maori. E nui ana taku hari kite reta a Tamati Ruihi, Kaiwhakaako Kura o Matatera, "Wangaehu, i puta mai i roto i te Waka o te 22 o Hepetema kua taha nei. Na, e hari ana toku ngakau kite tika o ana kupu whakatupato. Ae, e pouri ana hoki a hau kite haere ngoikore o etahi o nga tamariki o taua kura. He ahakoa ra, kite mea ka mau tonu te tohe a taua hunga tamariki ki nga tu mahi pera, ka whiua ratou kite ture mo taua mahi poauau. Kei kiia ianei na nga matua tenei tikanga i ako atu ki a ratou; kao, na ratou ake ano. He Maori tonu, kaore e rongo te tamariki Maori ki tona matua. Ka pa tau he tamariki Pakeha, e whakarongo ki tona matua. Heoi ta matou, ta nga matua o nga tamariki, he ako tonu kia u kite Kura, kia ngakau nui, kia whai i nga tikanga rangatira a te iwi Pakeha kia whiwhi ai ratou kite matauranga pono i muri i a matou. Ko tenei kua mutu te korero, ate ako kupu. Ko te ako mo ratou inaianei ka whiua ratou kite ture mo tenei mahi tohe tonu ki aua mahi, no te mea e pouri ana nga matua ki aua tamariki. Ahakoa kuare nga tamariki ko te moni a o ratou matua ka puta tonu atu i roto ite tau kite Kai-whakaako. Ahakoa e rua Ratapu, e toru ranei, e ruihi ana i te tamaiti, te haere kite kura, ko te utua ano aua ra; kei mea e kore e utua nga ra e tona matua e kore ai ia e kura—otira ko te utua, na ka maumau kau te moni a tona matua. Kua puta hoki etahi panui o etahi kura o te Tai Rawhiti, he whakaatu mai i te mohiotanga o etahi tamariki o aua kura. Na, he mea whakama rawa tenei ki to matou ritenga ki to te tangata Maori; ka rangona tetahi, ka ngaro tetahi—mo te toa taua, mo te toa ngaki kai, mo te toa kai-taonga. A, e tae hoki te whakama kite tohunga nana i ako, kite kore e whiwhi nga tamariki ki tetahi matauranga. Ko tenei, e hoa, e te Euihi, ka nui te tika o au kupu mo nga tamariki o tenei kainga. Kia ora tonu koe i runga i nga mahi tohu a te Atua, kia puta atu ou ra katoa ite ora roa marire. Ko nga tamariki mo tau kura kua tau te ture ako a te Komiti ki runga. Kati iho. Na to hoa aroha, Na Moasti Maka.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. "Whanganui, Putiki, 8 Oketopa, 1874. Ki a te kai-whakatere o te Waka i tika ai i te moana nui a Kiwa i roto i nga tupuhi kino i roto i nga tau kua pahure ake nei, a e tika ai hoki i roto i nga tau e takoto mai nei ano i mua i a tatou, i nga tau e haere mai nei. E hoa, tena koe. Kia ora koe, te "Wananga homai torero ki nga tangata e nolio ana i nga koraha o Aotearoa, kia mohio ai ki nga toau o te ao, he kino ranei he pai ranei. He hiahia ta matou kia utaina atu e koe tenei reta

ki runga kite Walca, kia mohio ai nga tangata o te ingoa ko Tuhiariki. Ko tenei whakawa itu ki ~ a u raruraru he tautohe na Pauro nona taua whenua. no 'r,tnt P f k ? Taiaw^ 0 > me etahi atu, e mea ana *L t? fv ke Wahl whenua - N * ™ ra, ka tipu te tautohe nm, ka mea taua kaumatua, a Aperaniko Taiawhio, kia whakawakia e ngarangatira mohio o etahi iwi nei ano. Na, ka karangatia i njr a rangatrra o Ngatiapa i a Te Wunu, i a Te "Watene te -Kangmui me Paurini te Bangiwhakarurua, me Hamiora te Hunga, me Poihipi Tukairangi o Tauno me Pehira Turei o Whanganui, me etahi atu, hei whakawa 1 taua whenua 1 raruraru ai raua ko Pauro me etahi atu. Ko nga rohe enei o taua whenua i tukua ki to whakawakanga; Ka timata mai i Wharetuku ; rere atu kite Horo ;ka whati, mau noa atu ko te Ararewa ;ka whati, mau noa atu ko Opuiti; ka whati, mau noa atu "Wharetuku, te timatanga o nga rohe! He maha nga ingoa o waenganui o enei ingoa kua whakahuatia ake nei, engari kua mahue e au, he mea kia poto ai te reta. I te taenga mai o nga tangata katoa e mohiotia ana e mohio ana ki nga korero katoa o taua whenua, katahi ano ka tu te whakawa. I te mutunga ote whakawa ka mea nga kai-whakawa kia haere katoa ratou kia kite i taua whenua. JSfa, itc hokinga mai, ka mea ratou ki a Pauro, ratou ko nga tangata o te taha ki a ia 3 kaore rawa ratou i kite i tetahi take i roto i nga korero katoa, me nga take katoa a Pauro, hei take e tika ai ia ki Tuhiariki me ona rohe katoa, kaore rawa he take tahi o Pauro ratou ko nga tangata o te taha ki a ia ki taua whenua katoa atu ; a whakatikaia ana e ratou ko Aperaniko Taiawhio, me nga tangata katoa o te taha ki a ia, e tika ana ki taua whenua, ki Tuhiariki, me ona rohe katoa. No tenei ra i oti ai tenei whakawa katoa. E tata ana te ruri mo taua whenua i runga i te whakahau a Aperaniko Taiawhio. Ko tenei reta, JN"a Meiha Keepa.

Ki a ta Kai Tulii o te WaJca Maori. Arekahanara, Pirongia, 17 Hepeterna, 1574. E hoa, —Teua koe. I rongo ahau, irie taku kite ano i roto i nga karere, ka nui te pai o te Waka Maori ; ara, te toa ki nga tuatea o te moana. Ka puta taku pepeha;—" Eaore ana. Tena kei te moana e taka ana, ne papa huarewa."

E kara, lie kupu ruarua tena ka tukua atu ki a koe, mau e tuku atu ki runga kite WaJca, ara kite pai koe. He inaharatanga naku ki nga kupu whakaatu a nga tangata matau ki nga mate o te whenua raua ko te tangata. Otia e hara ite whenua te he, engari na te tangata. E whakatupu ana te Atua i nga hua o te •whenua kia tupu hei oranga mo te tangata, e whakahengia ana ete tangata. Ko te whakatupu ra tena a te Atua, ko nga rakau me nga otaota katoa ote whenua. Ko te main ate tangata he tahu kite ahi, he maumau kino noa i nga hua a te Atua i whakatupu ai. If a kona ka kiko kore te whenua, ka tau hoki te mate kite tangata. E hoa ma, ka tika tenei ki kia whakatupuria nga ngaherehere, kia hoki ai te waiora ote oneone mete tupu o te kai hei ora mo te tangata.

Ko taku kupu mo te inokai nanakia nei, mo te waipiro; e hara i taua mokai te he, no te tangata. Titiro atu ano he mokai nanakia, peke atu ano ki runga; he purehurehu e rere ana, ka kite ite ahi, ka rere ki runga—titiro atu ra ano he ahi, ka peke ki runga, ka mate, mate rawa. E hoa ma, e nga tangata kai-whakahaere o nga tikanga e whiwhi ai te tangata kite pai, ara kite ora, rmgitia kia maringi a wai nga tikanga pai ki runga ki enei iwi kua ngaro ; ara, kua iti haere. JEngari kei patai, "he aha te take i ngaro ai, i iti haere ai?" E mohiotia ana nga take ote he. Kia ahatia koa te iti haere ai; tena ano pea nga pito whakaaro kei nga tangata matau e hoki ai te waiora o te tangata. Otia, kaore he iwi matau i te ao, ko te Pakeha anake te iwi matau—matau ki nga mea o te rangi me nga mea o te whenua. Tena ko te Maori!—No mua iho iwi, te Maori. "Waiho ra—mana e kaha kite kimi matauranga hei painga mona. He aha i kore ai ? Na Pikia, tetahi hoa tauhou o "Waikato.