NGA INIANA O AMERIKA.
(He mea tuhi mai na te tangata.) Tera tetahi korero ahuareka mo nga tangata whenua o Kanata (e huaina ana he Iniana) kua puta i mua tata ake nei i roto i tetahi nupepa o Amerika. (He tino Koroni nui no te Kuini a Kanata, kei Amerika.) Otira taihoa pea e whakaputa ki ana korero, me matua whakaatu i taku (ara i ta te tangata nana tenei tuhinga) i kite ai i mohio ai o te alma o taiia iwi Iniana i tana whenua, a tera hoki pea e paingia e nga Maori o !Niu Tirani.taua korero. Nga mahi e tino pai ai ana Iniana he pupuhi manu, he hi ika ahe whenua ia e nui rawa ana te manu ki reira, he tino papai ana hoki nga ika i roto i ona wai;
na, lie whenua ia e tmo ngata ai nga hiahia pera o aua tangata,e whiwhi ai hoki ratou kite moni irunga Ite hoko o a ratou mea kite iwi Pakeha—ara n?a manu, nga lka, me nga kuri o te ngaherehere, e mate ana i a ratou. Ta ratou whaihangatanga waka, he rere ke ita te Maori e tarai_ nei. He mea hanga ia kite tangai rakau, lie tangai aliua rite kite tangai totara na te rahirahi ia na te mama, engari lie Sai rawa te whakaahuatanga, a he mama rawa he tere rawa kite hoe. He iwi tohunga rawa taua iwi kite hanga 1 nga mea e mauria ana mo nga mahi oro whare, ara he pakete kawekawe wai, he taapu horoi kahu nei, he purumu tahi whare, he kete hoki. He huka tetahi o a ratou e hanga ana, he huka pai, reka • he wai rakau, he mea tahu kite kohua, he " mepara " te mgoa o te rakau nana taua wai e tali una ana e ratou huka. He mohio rawa nga wahine kite hanga parikiriki papai rawa ;he mea hanga kite kiri kau nei ano etahi, kite kahu etahi, whakapaipai ai a waho kite piiti poporo, e heia nei kite kaki. Kaore e rite tane ki nga Maori te rahi o te tinana, engari he iwi kakama, he ngawari te tu o te tangata' e kore e ruwha wawe tona tangata. Ko ona wahine kaore e waha ana i te kawenga taimaha, penei me etahi wahine Maori e whakamahia nei kite waha kawenga; no reira ratou ka ahua pai te tu o te tinana, he nui hoki nga mea ataahua rawa o ratou. E mea ana i roto i taua korero, o taua nupepa o Amerika ra, e nui haere ana te tupu o te iwi Xniana i etahi wahi o taua whenua, e heke haere ana i etahi wahi, engari hui katoa o te whenua katoa atu e nui haere ana ano. Hui katoa taua iwi Iniana ka taea te waru te kau ma rima mano, e toru rau e iwa te kau. Ko nga Maori o konei i tenei takiwa hui katoa e tae ana kite wha te kau ma ona mano, kotahi te kau ma ono, kua oti nei te whakaatu i roto i te Waka Maori i mua tata ake nei. Ki ta te tangata titiro atu kua tae tenei taua iwi Iniana ki tetahi takiwa o to ratou oranga i te ao nei e kore ai ratou e tika te tu noa iho, kite kore tenei e piki ki runga kite matauranga raua ko te whairawatanga, akuanei te heke ai kite he rana ko te mate noa iho. No te mea e ahua nui haere ana taua iwi inaianei i roto i nga Pakeha kai noho o taua whenua, no reira kua mea te whakaaro o te tangata i taua whenua kia kaua te Kawanatanga e whakaaro kore ki taua iwi. I mua ai ki hai i manaaki nui rawa i taua iwi, kaore i whakaputa nui he tikanga e kake ai ratou, ara ano ia i etahi wahi marire o taua "whenua.; ko tenei e tumanakohia ana e te Pakeha te wa e nui haere ai te whakaaro ki te oranga mo taua iwi. Engari i etahi wahi he nui nga tikanga i whakaputaia nei whakanui hei whakaora i taua iwi; a i muri rawa nei he nui te kaha o te Kawanatanga kite whakaputa tikanga whakaako i taua iwi. I tetahi takiwa o te whenua i kotahi te kau ma wha mano, kotahi rau e waru te kau ma wha Iniana e noho ana, ko a ratou tamariki i haere kite kura i taua takiwa i kotahi mano e toru rau. ma whitu. I tetahi takiwa i 471 nga tamariki i haere kite kura, a e haere nei ano inaianei. Ko nga kupu whakamutunga eneiotaua korero i taua nupepa, he kupu tika rawa, ara : —" Ko tenei mahi, ko te mahi whakaako, apopo te kitea ai ko te tino mea ia e tika ai nga tikanga mo nga iwi Iniana i roto i nga tau e takoto ake nei. "Whakaakona te Iniana, ma reira te kore ai e roa kua mahue ia ia tana mahi haereere i te whenua, kua tahuri ki nga mahi ahu whenua, me nga tikanga o te matauranga raua ko te maramatanga." Na, ka kitea i roto i taua korero he mahi whakaako te tikanga e tirohia ana i Kanata hei tikanga e puta ake ai te iwi Iniana i roto i te kuaretanga raua ko te pouritanga. Tena, kia uia e tatou, he aha anake nga tikanga e mahia ana i JSTiu Tirani nei mo nga Maori? E mahi nui ana rate Kawanatanga kite whakaako i
a ratou. Kei nga wahi e tino hiahia ana nga Maori kiatu he'kura i o ratou takiwa, e tukuna ana lie Kaiwhakaako ki reira ete Kawanatanga. He tika ano ra lie nui ano nga tamariki Maori e whakaakona ana inaianei; otira he tokomaha ano hoki e tupu ake ana i roto i te kuaretanga—lie tikanga tena.hei pouritanga mo te ngakau, mo ratou. ake ano hoki i pouritia ai. _ Tera ano etahi whenua o te ao i ahua ke noa atu ai nga tikanga a te Pakeha ki nga tangata whenua i to nga tikanga a te Pakeha o konei ki nga Maori. Tera ano nga whenua o te ao i kore rawa ai e pnta lie tikanga whakaora mo nga tangata whenua e nga Kawanatanga o aua whenua; he mea ano i tangohia noatia a ratou whenua, kaore i utua, a i pakeke tonu nga tikanga mo ratou. Tena pea kua rongo etahi o nga Maori kite mahi ate iwi Komana ita ratou tangohanga i Ingarani, a riro rawa i a ratou, inamata noa atu, kua maha nei nga rau tau kua taha i muri nei. Ki hai i atawhaitia e ratou nga tangata whenua i rokohina e ratou i reira, engari i tukinotia noatia atu. He tokomaha i whakamatea, he tokomaha i mauria ki etahi whenua hei herehere. Ki ta te whakaaro i kite ai kua pera te iwi Maori inaianei me taua iwi Iniana, ara kua tae kite takiwa o to ratou oranga i te ao nei e kore ai e tika te tu kau noa iho ; e rua nga tikanga mo ratou, ko te piki ko te heke—ka kore te piki, ko te heke. Kite mea ka whakarerea, ka whakaparahakotia ranei, e ratou nga tikanga pai e mahia ana e te Kawanatanga hei whakaako i a ratou me o ratou tamariki, penei he mate kei a ratou me o ratou uri i muri i ratou. Engari kite mea ka ngakau-nuitia e ratou tenei tikanga te whakaako, ka u tonu. hoki ratou ki nga tikanga ahu whenua me nga tikanga tiaki taonga, penei e ahei ano te iwi Maori o Niu Tirani te tae kite ngakau tatu i runga i te oranga raua ko te whairawatanga. Tera atu pea te takiwa e puta ai ano, i te tangata nana tenei i tuhituhi, etahi atu kupu ki runga ki tenei mea.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18741006.2.10
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 10, Issue 20, 6 October 1874, Page 248
Word Count
1,319NGA INIANA O AMERIKA. Waka Maori, Volume 10, Issue 20, 6 October 1874, Page 248
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.