NGA RIIHITANGA WHENUA KI A TE KAWANATANGA.
Tera tetahi nupepa e taia mai ana i Nepia, e huaina ana tona ingoa ko te Haake Pei Taima, a e rua nga wharangi e taia ana kite reo Maori i raro iho ote ki " Nga hua ote mohiotanga ma nga tangata Maori." Na, rno te patai a te Watarauhi i roto i te Ruuanga Whakatakoto Ture (ara te Whare ki Runga o te Paremete), i pataia ite So nga ra o Hurae kua taha nei, mo nga whenua Maori e riihitia ana e te Kawanatanga, kua kite matou kua whakamaoritia i roto i taua nupepa, o te 4 o Akuhata nei, nga kupu i korerotia i roto i taua Runanga i runga i taua patai, a kite ana matou e hara taua whakamaoritanga i te mea ata whakamarama i nga kupu i korcrotia i roto ite Runanga, e hara i te mea ata whakaatu i te tikanga o aua kupu—tikanga takoto noa ano hoki. Ko te tikanga i roto i taua whakamaoritanga e mohio ai ete ngakau Maori, koia tenei; ara, ko nga riihi e whakaaetia ana e te Kawanatanga e waiho ana hei take e tino riro mai ai aua whenua, ahakoa pai nga Maori, kore ranei e pai; hei paepae whakamau i te hua a te Kawanatanga kia puta nui ai tona kaha ki te huri ite whenua e taea ai (mete hua rakau nei e mauria ana hei whakaneke i nga mea taimaha) ; ara, hei rakau patu mo te whenua kia mate rawa, e ai ki ta te Maori tana ki. Na, ko tenei, he mea hoki kei he ki taua mea, kei raruraru te whakaaro o nga Maori e tupono ki taua nupepa, ka ata whakamaoritia atu nei e matou aua korero kua taia nei ki roto kite pukapuka e huaina ana ko Hanataata (ara he pukapuka ia e taia ana nga whai ki katoa o te Paremete ki roto) a, ki ta matou whakaaro, e kore te Haake Pel Taima e whakahe kite tika o taua pukapuka. Ko te Reo-pake-hatanga o taua korero, kua taia nei ki raro iho, he mea rite pu ki to te mea kua panuitia ki roto ki taua pukapuka, a ma o matou hoa Maori e ui ki o ratou noa Pakeha mehemea e tika ana ta matou whakamaoritanga nei i taua korero, mehemea e he ana ranei. Koia tenei taua korero nei, ara: — " Ka ui te Wataeatjhi ki a te Hekeretari o te Koroni (a Takuta Porena), Mehemea he pono ranei kua whakaae te Kawanatanga,e mea ana ranei kia whakaae, kia riihitia etahi whenua nui ate Maori; a, mehemea he pono, ko tehea te mana i riihitia ai aua riihi, e meatia ana ranei kia riihitia? Me ki ia kaore ano ia i rongo tuturu kua riihitia peratia ano he whenua. I tenei takiwa ko nga riihitanga whenua Maori katoa e riihitia ana ki mua o te whakawakanga ki roto kite Kooti "Whenua Maori, e he ana ki ta te Ture tikanga. Otira, kua nui haere te korero ki waho, ki roto i te katoa, e kiia ana kua riihitia, kua whakaaetia ranei kia riihitia, etahi wain nui o nga whenua Maori. Kua tae mai ano hoki ki a ia aua rongo korero, a e mea ana aia he ahua pono ano pea aua korero. Te tikanga i ui ai ia, he mea kia kore te ahua whaka-
aroaro i roto i tona ngakau ki taua mea, kia rongo tuturu hoki ia. Kiia ana e Takuta Porena. tana kupu whakahoki, Kei te mohio te Kaunihera i whakaritea, i raro i te mana ote Ture mo nga Mahi Nunui mete Whakawhiti tangata mai o rawahi, kia tikina etahi moni e £500,000 hei hoko whenua ki tenei Motu ki Earo. Ko enei riilii, a e tumanakohia ana hei mahi timatanga e taea ai te hoko i nga whenua, kua whakaritea hei whakahaere i nga mahara o te Eunanga Nui i •whakapuakina i tera nohoanga o te Paremete. E mohio ana tona hoa honore (a te "Watarauhi), me ia ano hoki, e kore e taea te tino hoko i nga whenua Maori i nga wa katoa, engari i te nuinga o aua mahi e whaiana te hoko ite riihi. A, ko tena te whakaaro i timatatia ai nga riihi. Ki tana whakaaro ake, a tona wa marire ano, ka tuturu te whenua o aua riihi hei whenua tuturu mo te Koroni.
Mea ana te Watabatthi kaore ia e niohio ana mehemea kua tuhia ranei kite pukapuka e tona hoa honore (a te Porena) ana kupu whakahoki. Ko tona tikanga tonu tena, me tuhituhi rawa kite pukapuka te kupu whakahoki, hei tirohanga ma nga mema mehemea ka whakaputaia he tikanga i muri iho. Ko ia hoki e mea ana kia whakaputa tikanga mana i muri nei i runga i te kupu whakahoki a taua mema honore nei (a te Porena). Ka mea udd a Takuta Poeena ko tana kupu -whakahoki tonu tena, ara, kua whakaae te Kawanatanga kia riihitia etahi whenua nunui. Ko te mana hoko kei runga i nga tikanga o te Ture mo nga MahilSTunui mete "Whakawhiti tangata mai o rawaln; a ko aua riihi i whakaaetia hei tikanga tuatahi ki mua mai o te mea e whakaarotia nei tera pea e taea te hoko rawa i te whenua. I runga i te tono a te Watabauhi, ka kiia kia tuhia te kupu whakahoki a Takuta Porena ki roto ki nga Pukapuka o te Kaunihera." Na, ka kitea i roto i aua korero i runga ake na, heoi te tikanga o te kupu whakahoki a te Porena ki a te "Watarauhi he whakaatu kau i ta te kite i kite ai; ara, "i te nuinga o aua mahi e whai ana te hoko ite riihi"—-a, lie whakaatu tena kite Kaunihera kia mohio ai ratou e kore e waiho te riihi a te Kawanatanga i te whenua hei tikanga arai i ta ratou hoko i whenua. I ki ia, " e tumanaJcohia ana aua riihi hei mahi tuatahi e taea ai te hoko i nga whenua;" i whakaaetia aua riihi "hei tikanga tuatahi kimua mai o te mea e wlialcaarotia nei tera pea e taea te hoko rawa ite whenua;" a, ki tana whakaaro ake ano, tera e pera; ara ia, ko te tikanga o tena, e whalcaaro Jcau ana a ia tera nga Maori e pai, a tetahi takiwa atu, kite hoko i aua whenua i runga i a ratou whakaaro ake ano, a nga Maori." E hara i te ki hou te ki e hiahia ana te Kawanatanga kite hoko whenua. Ae ra, e hiahia ana ano ratou kite whenua mo nga tikanga whakanoho tangata ; a e pai ana ratou kite hoko i nga whenua tika e homai ana e nga Maori, ahakoa he whenua kua riihitia ketia ki a ratou, kaore ranei; ara ano ia mehemea e rahi ana te whenua e toe ana ki aua Maori e hoko ana hei oranga mo ratou. Kite kore e pai aua Maori kua riihi whenua kite Kawanatanga, kite kore ratou e pai kite hoko rawa, heoi hoki pea, ka hoki ano a ratou whenua ki a ratou i te mutunga o te takiwa e kiia ana i roto ite riihi. Kei nga tikanga pera katoa e rite pu ana te Kawanatanga kite tangata noa atu ; a e kore e nui ake i to te tangata noa iho to ratou kaha kite whakarere i nga whakaritenga me nga whakaaetanga kua takoto ki roto kite riihi. Me mana i a raua tahi nga tikanga katoa o te riihi.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18740825.2.9
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 10, Issue 17, 25 August 1874, Page 213
Word Count
1,262NGA RIIHITANGA WHENUA KI A TE KAWANATANGA. Waka Maori, Volume 10, Issue 17, 25 August 1874, Page 213
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.