TE MAHI "WHAKAPATU NGAHEREHERE.

Waka Maori, Volume 10, Issue 16, 11 August 1874, Page 196

TE MAHI "WHAKAPATU NGAHEREHERE.

Tenei ka panuitia atu ki raro iho nei etahi o nga korero i panuitia e te Pokera mo te mahi whakapau ngaherehere i etahi atu motu o te ao nei, i panuitia e ia i tona tononga i roto i te Paremete kia tuaruatia te panuitanga o te Pire Ngaherehere o Niu Tirani, i te 14 o Hurae kua taha nei:— Ko Takuta Huka, i roto i tetahi reta i tuhia e ia mo nga whakahaeretanga tikanga ki Hirana, he motu kei te akau o Inia, i whakaputa ki etalii korero i tuhia mai ki a ia i nga motu e huaina ana ko nga Kiwata Aerani, kei te Wet a Inia, koia tenei:— u He nui rawa te ahua ketanga o etalii motu i etalii e takoto tata tonu ana ite walii kotahi. Ko te he kua pa ki nga mea pakupaku o aua motu e mohiotia rawatia ana na te tangata anake ano i whakahe. E korerotia ana i mua ai he waoku ururua katoa aua motu ; a ko nga tangata kaumatua o aua motu i kite i te takiwa i nui ai te ua ki reira, i marumaru ai hoki i te ngaherehere nga hiwi me nga wahi katoa kaore i ngakia kite kai. Na te paunga o nga rakau te mate o muri i puta ai. Ka whakatuwheratia te whenua kia hangai nga hihi o te ra ki runga, tona hanga he maroke, he raki rawa, kaore hoki te ua e tae iho ana ki nga pakiaka o te tarutaru. Te takiwa ua i enei motu e hara i te mea he rangi kapua pouri, marumaru tonu nei te ahua; engari he ua mutumutu, ua ana mao ana, ua ana mao ana, mete kaha rawa hoki o te ra i waenganui o nga uanga. E mimiti wawe ana hoki te wai i te kore whakamarumaru mo te whenua, a ngaro ana hoki, pakihi ana, nga puna wai me nga awa wai." Ko te Hau, te tumuaki o te Hunga Whakaputa i nga Matauranga, kei Amerika, (he Runanga), e ki penei ana, ara:— "I tenei wa ano e tuhituhi atu nei au, ko nga nupepa o te ao e whakaatu mai ana ki a tatou i tera aitua whakaaroha, a te mate kei Inia i te hemo kai • a ko te Kawanatanga o Ingarani e whakaputa ana inaianei i tona kaha nui kite whakaiti i taua mate e kore nei taea whakakore rawa, taua mate ra e whakaarotia ana ki tona ahua mai, hei tino matenga

ia mo etahi mano tini tangata o nga tangata whenua 0 Inia e noho ana i tawhiti atu o te wahi tuwhanga kai a te Kawanatanga. Na, no runga ite ata whakaaro kite take o tenei aitua, e kimihia ana i roto 1 w. ha ; kaatur anga kua tae mai ki a tatou, ka tino mohiotia ko te tmo take o taua mate ko te whakapaungao nga ngaherehere, i nui ake nei te holioro o te pau 1 enei tan kua taha nei i to te takiwa i era tau o mua; a no reira hoki, no te tuwheratanga ote whenua ki'te ra mete hau, i tino puta ai taua aitua mate nui. Ko te Makarere, lie tohunga matau rawa, ron<*o nui, no Wi Wi, e ki ana & He oranga mo te katoa kei roto i te tikanga tiaki ngah.ereh.ere, na reira ka kiia hei malii tika rawa ia ma te Kawanatanga. Ko nga mea katoa e hiahiatia ana e te tangata i tona oranga e noho tata ana kite taha o taua tikanga tiaki ngaherehere; te mahi whakatupu kai, te hanga whare, me nga mahi ahuwhenua noa atu, kei reira anake he huhuatanga, kci reira anake he tikanga e tika ai, me i kore te rakau kua he aua tikanga katoa. He taonga nui te ngaherehere mo te tangata, mo te Motu katoa ano hoki. Na reira i tika ai te mahi hokohoko, mete kawekawe taonga ki 0 te ao i whai tikanga ai, i tiakina ai, i ora ai, i rangtitira ai, i rongo nui ai. E hara ite mca ko te rawa anake e puta mai ana i runga i te whakaliaere tika o nga ngaherehere e mohiotia ai tona tikanga. Engari he nui rawa nga painga e tau ana kite whenua i runga i ona ngaherehere, ara kite motu e whai ngahere ana; koia ra ko te whakatumau mete whangai i nga puna me nga awa kite wai, ko te ■whaka-u i te oneone o nga maunga kei riro i te wai, ko te whakapai mete tuku oranga ki roto lei to ao o te rangi. Ko te hanga ngaherehere nui nei lie mea whakaliore he mea whakamate i te kaha o n«a hau tupuhi e kahaki nei i nga kakano, e whakakino nei hoki i te tupu, o nga rakau i te maioiotanga : he huihuinga he puritanga liauku hoki ia; ho mea whakamarumaru hoki ia i te oneone o nga raorao, o nga kaokao maunga hoki; kei reira ia te wai ua e rere ana ka araitia e te mano tini o te pakiaka, o te rakau, ote aha atu, aka mimiti ki roto kite oneone ka ata heke ma roto i te whenua, tae marire ki nga awa. Kei te ngaherehere hoki he tikanga mo te ao o te rangi, ara mo te makukutanga e makuku ai, mo te maroketanga ranei e maroke ai, e paki ai. Na, kite whakapaua te ngaherehere, ma reira e roa ai nga takiwa paki, a raki tonu iho te whenua ; ma reira hoki e kino ai te whenua i te waipuke, e tahia atu ai hoki te oneone o te kaokao maunga. He nui nga motu i riro ai te paunga o ona ngaherehere hei aitua rawa mona, hei take he noa iho mona. He mate tenei e tika ana kia tupatoria e te tangata, ara ko nga ngaherehere kia kore e nui atu te whakapaunga i to te mea e tika ana mo nga tino mahi ate tangata kia taea. E kore rawa hoki e kore te he o te mahi maumau ngaherehere ; kia rau noa rapea nga tau e mahi ai te iwi i muri ka taea ai ano he oranga —ara kia tupu ake ano he ngaherehere hou. Na, kua kitea nuitia enei tikanga katoa, na reira-. i riro nui ai te whakaaro o katoa nga tangata whakahaere tikanga, i roto i nga whakatupuranga katoa, ki runga kite tikanga tiakanga ngaherehere." Ko te Kareenita, o Haako, tetahi; e korero ana kite ahua o tetahi kainga kei Hauta Amerika, e liuaina ana ko "Warenihia. E ki ana i mua ai kotahi tonu maero mete hawhe te mataratanga atu o tetahi roto purotu, ataahua rawa, 1 taua kainga, he mea taiawhio katoa taua roto kite ngaherehere. Muri iho ka tapahia nga rakau, takoto watea ana te whenua; muri rawa iho ka mimiti haere te wai o taua roto, a tae ana kite wha maero

mete hawhe te mataratanga atu i taua kainga. Katahi ka whakatokia ano kite rakau, a, mutu rawa ake nga tan e rua te kau ma rua, kua hoki mai ano te wai o te roto ki ona rohe tawhito. _ Ko Harehi Kiriri, he tangata rongo nui no Amerika, e ki ana:— "Me lie mea kua kapi katoa ano kite ngaherehere, pera me mna, a runga o nga maunga, me nga pari kohatu, o tenei porowini (kei Niu laka), a ka waiho kia tu ana mutu noa te whakatupuranga kotahi o te tangata, penei kua iti haere te kino o nga waipuke, kua kore e mimiti nga puna wai; kua tuturu tonu te heke o te wai i roto i nga awa, ko nga apu hau ka ngawari iho, e kore hoki e nui rawa te mate 0 te hua rakau i te tupuhi. Kua tini noa hoki te manu hei whakaahuareka i a tatou ki tona reo pai kite tangi, hei hoa awhina hoki i a tatou kite whawhai kite hanga ngarara pakupaku e kai nei i nga' kai; ka nui noa te' tupu o te pititi ma tatou, ote tiere, o era atu hua pai hoki, ka tata nei te ngaro rawa inaianei i te tupuhi, i te hanga ngarara pakupaku hoki, te kai. Tetahi, kua nui atu he kau ma tatou, kua nui ata he waiu o runga o te whenua patiti iti iho i to te whenua katoa e whakatupuria ana kite patiti inaianei." He nui nga korero o ia wahi o ia wahi i panuitia e te Pokera, he mea, whakaatu katoa i te he e puta mai ana i runga i te mahi whakapau ngaherehere—ara, te he o te tupu o te kai, te iti haere o te ua, te mimiti o nga awa, mete he ote rangi, ara he raki. Otira kia kotahi hoki ta matou e korero, ka mutu. No roto ia i tetahi pukapuka mo nga tikanga " Whakahaeretanga Ngaherehere ; " he mea tuhituhi na Takuta Paraone. Eki ana taua tangata:— " Pera ano nga he e kitea ana ki Nota Amerika 1 runga i te whakawateatanga o nga ngaherehere, ara kei nga wahi kua roa e mahia ana e te tangata. Kua kitea e au ano ki reira nga awa wai tawhito kua parautia, a heoi te mea i mohiotia ai he awa ko tona ahua hapua e takoto haere atu ana i nga paamu. I korero mai nga tangata noho ki reira, ito ratou taenga tuatahitanga mai kite ngaherehere he wai katoa i roto i aua ara wai e heke tonu ana ; a j no te hinganga o te ngaherehere, ka takoto watea hoki te whenua, ka whitiugia e te ra, ka parautia hoki, katahi ka mimiti haere, nawai a, ka maroke rawa. He nui nga rau tangata me o ratou whanaunga i toroa e au, i nga wahi o Not a Amerika kei te Ingarihi e noho ana, i ki mai ki au kua mahue i a ratou nga wahi i nohoia e ratou i te tuatahi. Te take, ko nga awa i nohoia e ratou nga tahataha, mahara noa e mau tonu te wai, i mimiti rawa, pakihi rawa, i te ngaronga ote ngaherehere i tuaia e ratou. Otira e kore ano e haere ki etahi whenua ke atu i Ingarani nei ano te kite ai i te he o te oneone i te ngaronga o te ngaherehere—ara te maroke, te raki. Ko au tonu kua kite i etahi wahi nui i te taha hiwi e nui tonu ana te wai o nga puna i te wa e tupungia ana te whenua e te rakau ; a no te korenga o te rakau kua kore hoki, kua pakihi. Tera atu hoki etahi wahi whenua i kite au he whenua maroke ia i mua ai, no te whakatokanga kite rakau, a kate tekau ma rua tau e tupungia ana, katahi ka wai te whenua mete nui haere o te wai i roto i nga tau katoa, ka -timata hoki te toto haere etahi awa pakupaku nei. Na, kei raro i te marumaru o te rakau ka mau tonu te makuku o te whenua, a i etahi wahi ka humenetia hei puna, hei awa, kei te ahua o te oneone te tikanga."