Te Waka Maori. PO NEKE, TUREI, AKUHATA 11, 1874. TE PAREMETE.

Waka Maori, Volume 10, Issue 16, 11 August 1874, Page 194

Te Waka Maori. PO NEKE, TUREI, AKUHATA 11, 1874. TE PAREMETE.

Wenerei, Hurae 15, 1874. I tonoa e Te Katene, "Kia whakaturia tetahi Komiti Whiriwhiri marire, kia te kau ma wha nga mema, hei hunga whakaaroaro ki nga pukapuka inoi, nga pukapuka whakaaturanga, nga pukapuka tauanga, me era atu tu pukapuka katoa, e tau ana ki runga ki nga tikanga ote iwi Maori, e mauria mai ana kite aroaro o te Runanga i tenei nohoanga o te Paremete, a i etahi taima ma taua Komiti e whakaatu kite Runanga i a ratou i kite ai i mohio ai ki runga ki aua pukapuka: ama taua Komiti e tono noa atu kite tangata hei whaki korero ki a ratou, kia homai ranei nga pukapuka hei titiro ma ratou; kia kaua hoki e tika kia iti iho ite tokotoru taua Komiti me, ka mahi. Nga tangata, ko te Tumuaki, ko te Makarini, ko Meiha Atikihana, te Pani, te Karingitana, te Pokiha, Meiha Tiakitana, W. Kere, te Wiremu, Wi Parata, Taka.moana, te Wiremutana, Taiaroa, me Katene ano." Ko te Meawint i whakaaro e kore e tika kia tangohia i tenei motu anake ki raro nei nga mema mo taua Komiti, engari me whakarite hoki etahi o nga tangata, o te Waipounamu kia uru ki taua Komiti, no te mea hoki tera pea etahi tikanga e pa ana ki tera motu kite tonga nei e tukua mai ki taua Komiti. Ko Ta J. C. Wibihafa i ki, kotahi te tikanga o taua tono i he rawa, ara ko te ki kia kaua e tika kia iti iho taua Komiti i te tokotoru me ka mahi ratou. Kua tokowha nga mema o te iwi Maori kei taua Komiti; na ki tana whakaaro kaore i tika te kupu kia kaua e iti iho i te tokotoru. Ko C. Paaea i mea, ki tana whakaaro e kore e tika kia whiriwhiria nga mema i te wahi kotahi o te koroni mo enei tu tikanga, he tikanga hoki e pa ana ki nga wahi katoa o te motu. Mea ana a¥i Katene e kore rawa ia e whakahe kite tangata kia whakanuia mo te Komiti, ara kia homai etahi ote "Waipounamu. I mea hoki ia kia whakaaetia e te Bunanga kia whakarerea e ia tona kupu tuatahi mo te tokotoru, engari me ki kia kaua e iti iho te Komiti i te tokorima me ka mahi. Heoi, whakaaetia ana tenei, mete tono Komiti hoki. Taitei, Hueae 16. lui te Hihana kite Kawanatanga i tenei rangi, mehemea kua tae mai ki a ratou etahi pukapuka whakaatu a nga Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori mo nga tikanga, mete whakahaeretanga hoki, o" Te Ture Whenua Maori, 1873 a, kite mea kua tae mai ano, mehemea ka whakatakototia ranei e ratou ki runga kite tepa ote whare ? Te kupu whakahoki a te kua nui nga korero me nga whakaaturanga a nga Kai-whakawa o te Kooti ki runga ki taua Ture kua tae mai, otira kaore ratou e mea ana kia whakatakototia kite tepa aua kupu. Engari e hanga Pire ana ratou mo taua Ture i runga i te ara o aua whakaaturanga, a mea ake tukua ai kite Bunanga. "Wekeeei, Hueae 22. Ka tonoa e Taiaeoa, " Mehemea kua tae mai he pukapuka whakaaturanga a Arikihanara Make mo te tikanga o te wehewehenga o nga wahi rahui Maori i te taha tonga o te Waipounamu, etahi whenua ranei i tuwhaia houtia i taua takiwa, me whakatakoto kite tepa aua pukapuka." Iki ia kua nui te pouri o nga Maori kite wehewehenga whenua aTe Make ite Waipounamu. Ko

ia, me etalii atu mema hoki, i hiahia kia kite i te pukapuka whakaaturanga kia mohiotia e ratou whenua kua tukua. & Ki ana te Pokeba, kaore ano kia kitea e te Mmita mo te taha Maori taua pukapuka whakaatu hei tera wiki pea aia te tae mai ai. Ka tono ia ki te Kunanga kia whakaaetia taua tono kia nekehia atu ki tetahi rangi. A, nekehia atu ana.

TE RUNANGA. O RUNGA. TUKEI, Htjkae 28. Ka mea a a. R. Teonetafa kia whakaaetia tana kupu nei na, "Kite whakaaro o tenei Hunan o-a he mea tika J<ia rehitatia (kia tuhia) nga whanautanga tamariki Maori, a he tika kia whakaritea he tikanga inaianei ano e taea ai te pera." Ki tana whakaaro he maha nga tikanga e pai ai taua ritenga. Inahoki, he mea tika pea ia hei whakatupu i te matauranga mete i roto i nga Maori. Inaianei kua mohiotia ete tokomaha kaore e tino tupato ana nga wahine Maori ki te whakatupu i a ratou tamariki i runga i n<*a tikanga atawhai e ora ai te tamariki; he mea ano kaore rawa e whai ngakau ana kite whakatupu. Ki te mea ka whakamanaia tana tikanga, katahi pea ka tupato aua wahine ki o ratou tamariki. Tetahi, ma taua tikanga e ata tika ai pea te mahi tatau i nga tangata ote iwi Maori; kia kitea ai hoki he tika, he he ranei, te ki e heke ana te tupu o te iwi Maori. Tera hoki tetahi tikanga nui atu ki tona whakaaro i era kua whakahuatia nei e ia. Kua mohio ratou katoa he_ nui nga pukapuka hoko whenua, reti whenua, i whakahetia i runga i te whakaaro kaore ano nga tau o te tangata nana i tuhituhi kia tae noa kite rua te kau ma tahi. Ikiia i whakahetia i runga "i te whakaaro," no te mea kaore hoki he tuturutanga o taua mea, he mea kimi kau noa na te whakaaro. Ko te tikanga tenei i whakaaro ai ia he tikanga nui, i ara ai hoki tana kupu. Kua mohio ano ia e kore ano e kitea inaianei nga painga o taua tikanga e tonoa nei e ia; ahakoa, e kore e tika kia whiua ki tahaki mo tena. He mahi ano ta te tangata mo nga uri o muri i a ia. Ko te RopiTna i ki me whakauru he kupu ki roto ki taua tono kia rehitatia ano hoki nga mea mate. Ko te Mateea i ki me whakauru he kupu mo nga marenatanga. Ka mea a Takuta Porena (o te Kawanatanga) ka pai ia kia rangona te whakaaro o Wi Tako JSTgatata ki runga ki taua tikanga. Ko ratou, nga tangata o te iwi Pakeha, kua mohio kite whakahonore i taua ture, kua mohio ki ona painga ; engari e kore pea e pera nga Maori. E kore e matauria e ratou, kia roa hoki pea ratou e akona ana ka mohio ai ratou ki nga tika kei roto i taua ritenga, a ka whakaatu mai ai i nga matenga me nga whanautanga, kia ata tika ai te rehitatanga. He mea ata mahi marire ano te pukapuka tauanga o nga tangata Maori katoa o te motu kua oti nei te whakatakoto kite tepa. Ko nga tangata matau kite ahua ote iwi Maori kua mohio ratou he iwi ia e tupato tonu ana i nga wahi katoa, e owhiti tonu ana ki nga mahi a te Kawanatanga me a nga Pakeha noa atu ki a ratou. Ko taua mea noa iho nei, te tatau tangata o te motu, he mea noa nei ki te Pakeha, he hanga owhiti ia kite iwi Maori, tera te mahara mai he tikanga pehea ranei kei muri e huna ana, hei mate mo ratou. Ki tana whakaaro, akuanei ko te mea tena mana e whakararuraru i taua tikanga e korero nei tona hoa, a te Teonetana, e kore ai e taea te whakatuturu i roto i nga Maori, ahakoa

ia lie tikanga pai. Otira lie tikanga nui ia hei whakaarotanga mo te ngakau; a, kite whakaaetia tana tono, e te Eunanga, me uini e te Kawanatanga me i kore e taea taua ritenga te whakatu. Heoi ana kupu. _ Ka ki a ~Wi Tako Ngat ata i te tononga ki a ia kia rehitatia e ia nga tamariki Maori, me nga tangata matua ano, rongo tonu ia. Ko taua pukapuka i waiho ki a te Make ; a i tona hokinga mai (to Wi Tako) i tuhituhia e ia nga ingoa o nga tangata o "Werengitana, nga tamariki me nga pakeke, a waihotia ana taua pukapuka ia te Karaka. E whakapai ana a'ia ki taua tikanga. Tera pea nga tangata e kuare ana, engari he porangi ratou. Ko nga tangata matau e kore e whakahe. Ka whakahokia mai e te Teonetana. E kore ia e ki me tino whakarite te whakahaeretanga o taua tikanga i roto i nga Maori ki to te mea e whakahaerea nei i roto ite iwi Pakeha. Heoi tana i mea ai ma nga kai-rehita e uiui ki nga Maori aua whanautanga me aua matenga. Katahi ka whakatikaia taua tono ana kia penei, ara, " Kite whakaaro o tenei Eunanga lie mea tika kia rehitatia nga whanautanga me nga matenga o nga tangata o jbe iwi Maori, a he tika kia whakaritea he tikanga inaianei ano e taea ai te pera." Heoi, whakaaetia ana e te Eunanga.