HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 10, Issue 16, 11 August 1874, Page 199

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua—te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Te Kohekohe, Waikato, _ Hurae 18th, 1874. ±j hoa. —Tena koe. Iwi kotahitia ana nga iwi e rua e nolio nei i tenei motu no runga i tou uaua tonu ki te whakatakoto i te matauranga, i te rangimarie, kia uakaha tonu i waenganui i a raua. Na, he tein'a he tuakana raua i roto ite ture kotahi. I tenei wa kua tino tiaho te matauranga ki tenei raotu. Waihoki, e miharo ake ana te ngakau ki nga kupu a Ta Hemi Pakiuhana i whakapuakina nei e ia mo te akoranga tarnariki i Akarana, i puta mai nei i tera putanga o te Waka. Hari ana, miharo ana te ngakau, ote iti ote rahi; rarawe noa nga ngutu o te kai-korero i taua nupepa. Hei tino rama ia e tiaho mai ana i roto ite rangimarietanga. Maharatia ana hei roto pea ite pakaritanga o tenei whakaputanga kupu eketia ai te upoko ote nanakia niho koi nei, o " AVaipiro." Ko reira ia menemene ai nga iwi i waho o te matauranga, hei mea e hari te Puriri maro nei ki tona maioiotanga, e kata ai hoki te Rata uaua nei ki ona puawai papai.

Na, e aku hoa aroha, kua tini riga matauranga e akiritia ana e tatou i nga ra o mua i o tatou matua e ora ana. I tenei wa kua motuhakc ko tatou anake, me enei ture e purutia nei e tatou, e pohane tonu nei te ngakau kite matauranga—ana ano he alia ? Tera te pungawerewere i piki noa kia eke ia kite patu ote whare, a kaore ia i eke ; heoi, tohe punoke tonu ana, katahi ka eketia tana wahi i tohe ai. Waihoki, hei tino mea whakamiharo ki a tatou ina what tatou kite tohe punoke kia eketia e tatou te turanga matauranga o nga iwi matau o te ao nei. Koia ia ko te Kura ko te "Whakapono, ko te turanga ia e huaina ai tatou, a enei whakatupuranga e haere ake nei, hei iwi hari. Tera hoki tetahi huarahi horipu mo tatou kite matauranga; ko te whakanui i to tatou taonga e tukua mai ana ki a tatou, ara ko te WaJca Maori. E hara tenei kupu aku mo era hoa atu o te motu e ahu nui ana ki taua taonga, kite Waka Maori. Engari mo oku iwi tonu o tenei takiwa taku kupu; he ruarua nei hoki o ratou e whakanui ana i te taonga. Ko te ara tonu ia kite painga e wawatatia ana mo tenei ao. E hara ianei nga ra ote rangimarie mete matauranga i te mea whakahari kite ngakau P Titiro hoki ki tera hoa o tatou, ki a Meiha B-opata, e kata mai ra i tera motu i Hirini i runga i te " autaia rerewe" nei, e ai ki tana. Nga mahi ra ote rangimarie mete matauranga, rangona ana te kuui mete tiorotanga o nga manu whai tohu o te tau whai hua mo ia wahi mo ia wahi. Kite pai te hoa, a Meiha Ropata, kia whakapaua mai ana mea i kite ai, me ona haerenga katoatanga i tera motu e pai ana, hei mowhiti koura ia kite ringa, hei wawatatanga hoki ma te ngakau i nga mahi miharo o tera whenua ke. Korawa hoki i poapoaina mai ai ki nga me ruarua nei ? Kei te nui te whakamiharo ote ngakau kite mahi rangatira a te Kingi o Whitii, me ona iwi, kua tukua nei ki a Wikitoria, te Kuini o Ingarani, to ratou rangatiratanga. Ko reira nei eketia ai e ratou nga turanga matau o nga iwi tohunga o te ao nei. Kotahi ano te mea e tumanako ana i roto i toku ngakau, ko oku iwi o tenei takiwa kaore ano i pupuri pono ki nga ture. Otiia, i roto i era tau kua pahemo ake he nui te pai o nga ture e purutia ana e oku iwi. "Whai iikanga rawa, pooti rawa kia tu tetahi Ru-

nanga ki to matou takiwa hei whakahaere hei pehi hoki i nga tikanga taua a te Maori whakahahake tangata nei, kia kaua rawa taua mahi puta noa i roto i oku rohe. Heoi, i taua wa puta rawa te mananga o nga ture atawhai tangata o Ingarani, takahia rawatia ana nga tikanga Maori, kore rawa i ara ake te upoko i taua wa. Tokorua nga tumuaki i tu mo taua Eunanga, ko Ngawharau, ko H. P. Korongoi. E nuku atu ana i te rau kotahi te huinga o taua Eunanga katoa. He mea tino pai kia tino kaha taua Eunanga ki tana mahi pai; inahoki kite whakaaro kua ahua ngoikore taua Eunanga, kua koni haere ano nga mahi Maori i konei. Otira kaore e tino kaha te tikanga Maori ite ture o taua Eunanga; kaore he kotiti ke o te whakaaro, heoi tonu ko te ture kia puta. I te 22 o Mei kua hori nei ka huihui etahi o nga hapu o "Waikato ka hui ki Panehakua, i te takiwa ki Eangiaowhia, kia whakaritea he purei kiriketi ma ratou, hei whakaharinga kite ra whanautanga ote Kuini, ara ko te 24 o Mei. Ao ake te ra, ite Eahoroi, i te 23 o nga ra, he Eatapu hoki te 24, ka huihui taua hunga kite raorao pureitanga, rupeke rawa ake ka tata.ki te kotahi rau, haunga nga wahine me nga tamariki. Kaore he Pakeha i kite ite takaro j i rupeke ratou ki nga taonehipi purei whakahari ai. Tokorua nga taitamariki i whakaritea hei kai-tuhituhi, ko Ihaka Takiekie, no "Wiremu Tamapo. Heoi, tohitia ana e nga Kapene o tetahi o tetahi, riro ana te tapoko tuatahi i te tekau ma tahi o Te Kohekohe, ka riro te tekau ma tahi o Eangiriri ki waho kite hopuhopu pooro. Nui rawa te whakamoemiti ate hunga matakitaki kite kakama ote taitamariki kite hop a rere ite pooro—etia ano he inokopeke na te rapeti. He nui te haringa i hari ai i taua ra; kaore e taea te whakatepe atu i nga koa, i nga wiketi, i nga aha atu o ia hanga. Te koa a tera o te Kohekohe i 118, e toru nga wiketi i toe. Te koa a tera o Bangiriri i 85 ; a ruihi ana ratou, riro ana ma ratou e utu nga moni £22 i ata whakaritea e katoa kia pau i te kai hakari a taua ra. Nga tangata matau o tera o te Kohekohe, ko Te Eatu, Herewini, Karepe, Makiwhara, "Waka, Harawira, Wetere, me Te Eaiwhanake. He nui rawa to ratou mohio, he hunga uru ano ratou ki nga purei Pakeha. Nga tangata matau o tera o Eangiriri, ko Hunia Maki, Emanuera, Te Aohau, Te Whatu, Hiriweteri, me Taniora Te Au. Kati i konei, kei hoha koe. Na to hoa Na Man ah i o Te Kohekohe, "Waikato.

Ki a te Kai Tiihi o te Waka Maori. Werengitana, Akuhata 4, 1874. E hoa.,—-Kua rongo au ki nga tangata e korero ana i te Waka Maori i ahuareka ratou ki era reta i tuhia mai e au i Hirini mo aku mea i kite ai ki reira, no konei, kite pai mai koe, ka timata atu ano eau he korero whakaatu i era atu mea i kitea e au i Merepana. •No te otinga o nga raruraru o te Makarini ki Poihakena katalii ano ka puta tana kupu kia haere mai matou whaka te hau tonga, kia kite i nga whenua o "Wikitoria, me ona taone hoki o tera whenua. Ite 6 o nga ra o Hune ka whakaritea e ia ko maua ko te Makarini iti e haere wawe i mua i a ia; aite 4 ka-ra-ka o te ahiahi ka eke maua ko te Makarini iti ki runga kite tima, a rere tonu mai te tima i taua taima, apo rioa e rere ana to matou tima. ,Ka mutu te takiwa e nohoia ana ete tangata o Poihakena; ka korc he nui tangata katoa tenei whenua nui o taua whenua ka haerea nei eto matou tima. Te ingoa oto matou

tima ko W ikitoria. He tima nui. E haere ana rapea taua tima, anana! M!e te aba ? Mete matakarapa. Otira ko te haere tonu ano ate tima liei; me W aiho te matakarapa mo te rerewe. TTa. tangata kore katoa rapea tenei whenua ka haerea nei, noa matou kite wahapu ote moana o Wikitoria. Ko nga maero o te akau o taua whenua tangata kore nei e ono ran maero. Kei Akarana ki Po Neke, e ahua pera ana ano te roa ; engari taua whenua e kapi ana i te tangata te whakahongihongi, tokorua ki tenei wahi, tokotoru ki tena wahi. Na, ko te nui ia o nga tangata o era taone kaore nei i tuhatuhaina ki aua wahi tangata kore nei. E waru ran mano, e rua ano enei taone nona nei enei tangata ; kaore ana e kapi taua whenua i tahaki. E toru atu nga tino taone nunui kei etahi wehenga o taua whenua, kaore nei matou i tae atu ki reira. Tera atu te nui o nga tangata o era taone. E kore e taea te whai te nui o nga tangata o Niu Hauta Weera e te nui o nga tangata o nga Niu Tirani e rua; inahoki ko te nui o nga tangata o aua ISTiu Tirani, ara o nga Pakeha anake, e ahua rite ana kite toru rau mano ; ko te nui o nga Maori kaore pea i tae kite wha te kau ma ono mano. E kore e kapi ite Pakeha tera whenua te noho, i te nui ano hoki o taua moutere. Ko taua moutere hoki te moutere nui atu o nga moutere o te ao katoa—he moutere iti a Ingarani, me Niu Tirani, me etahi atu moutere ano hoki. Ka tae to matou tima kite whenua i haerea ai e matou katahi ka matakitaki lei te moana o Wikitoria. Ana! kei hea te moana i Niu Tirani hei rite mo taua moana te nui! Kia nuku mai a Nepia kia nuku atu hoki a Waikawa; aua he pae maunga e kitea atu o tetahi taha o tetahi taha. E rere ana te tima e matakitaki haere ana i roto o taua moana. E 35 maero ote wahapu kite taone, kaore he ngaru, kaore he roma. A, ka tae atu to matou tima kite tauranga kaipuke o te taone o Hanareti. Etu ana rapea te hanga nei a te kaipuke—anana ! Me he tawera kaanga ona rewa 11a te ahi; ana tima, ana manuwao ana rakau rua, ana rakau tahi. Kotahi manuwao maitai anake, e rima putu i puta ki runga ote moana te tiketike. He maitai katoa; nui atu nga pu nunui kai runga. Ko taua tima eki ana e kore e pakaru i nga repo ate hoa riri. I homai taua tima hei aroha ma te Kuini kite Kawanatanga o taua whenua. He pera ano hoki te manuwao rakau toru. I homai ano eia tera hei wliakaako mo nga tamariki o taua whenua nei kite mahi heramana manuwao. a te mahi nei nga tamariki Pakeha i taua mahi. No te piringa ote tima kite wapu ka eke atu hoki matou tahi ko nga Pakeha ki runga o te rerewe, kia tere ai te tae atu kite taone nui, ki Merepana. No te taenga atu ki taua taone katahi ka matakitaki. Ana !la te paparite pai hoki! He pai ano a Hirini 1 Poihakena, ko tera pai ano tera ; no te mea he nui nga ritenga o tenei mea ote pai. Ka nunui nga tiriti o taua taone, o Merepana ; ka nunui hoki nga whare pohatu, kaore he whare rakau, he pohatu anake. I te Turei, te 9 o nga ra o Hune, katahi ano ka manu mai te waka i a te Makarini, raua ko Kanara Hinia, i te tauranga o Poihakena, a i te 12 o nga ra ka tae mai kite tauranga ote taone iti o Wikitoria, ki Hanareti. Ka tae atu hoki maua ko te Makarini iti ki reira kite whakatau atu i a raua. Heoi, kua kite atu, kua kite mai, kua orate ngakau mokemoke o te aroaro. I te 13 o nga ra ka tonoa mai e te Kawana Powene tana karere kia haere atu matou ki tona whare tina

£ti ite ahiahi te 7 karaka ; a haere ana matou. Ka tae ki tona wliare ka kite i a ia, ka tangi ia ki a matou, me matou ano hoki ki a ia. Pono atu matou kua huihui atu nga rangatira o te taorie ki reira, me nga upoko o te Kawanatanga, me nga Minita. E Ivai ana e korero ana te Pakeha i ana korero, whakarongo kau ana te taringa Maori. He tokomaha nga tangata ote iwio te Makarini i tapokomai ki taua tina. Koia rangaupokoo te Kawanatangao taua whenua nei. I te Manei, te 15 o nga ra, ka haere a te Makarini raua ko te Makarini iti i ■ runga i te rerewe ki nga taone tuawhenua. He mate noku i kore ai matou tahi e haere. Kotahi rau e rima te kau maero te mamao o taua whenua i haerea nei e raua. A tae ana raua ki taua whenua, kite ana raua i te pai o era wahi ; he parae katoa, kaore he pukepuke, kaore he maunga. He repo nui kei taua whenua, e9O maero te nui. Ko.tahi wild ote Makarini ki reira katahi ka hoki mai. I tae maua ko te Kawana kite whare whakatangitangi o te Kawanatanga; mete whare matakitaki ahua. Kei roto kei tera o aua whare nga tipua e noho ana, he whakapakoko. Taukiri koe, tena iwi, te Pakeha, e! E kore e makere te patene noa ote kaki o te hate, kua mataku ia kua mea:—" Ha ! Ha! te patene o tou hate, ka makere! Ka kitea ete wahine Pakeha to kaki! " Kaore, tena ano ia kai te hanga marire kite pohatu he tangata Iciri tahanga hei whakaatu mana kite tangata haere ! Ko wai ka mohio ki ana tikanga! He whare nui te whare mo te Kawana e mahia ana, mea ake oti ai. Kaore i taea e matou te nui o nga matakitaki ki taua whenua, mete nui hoki o nga manaaki a nga hoa Pakeha o Merepana, i te tata tonu o te raruraru o te Paremete o Niu Tirani. Na, he kupu whakaatu ano tenei ki a koutou. E aku hoa ote inotu, ahakoa nui noa nga tikanga a te Pakeha, kotahi ano tikanga i nui ake, ko te mahi anake. Ma te mahitonu ka whiwhi; ma te mangere, he aha mana? E mohio ana koutou kite whakatauaki Maori nei "Ko mahi ko kai; ko noho ko iri." I tae ano au kia kite i nga ngarara e korerotia mai nei ki a tatou—i te raiona, ite pea, ite neke. Ki hai i u aku kanohi kite titiro atu, ite wehi mai. Ki taku mahara me kore era mea e homai ki tenei motu, hei reira ano ka mutu atu. Me kaha rawa te kupu whakakore i era mea kia kaua e maua mai ki tenei motu. I tae ano maua ko te Makarini kite whare mahinga ote moni. I kite au ite whakarewanga, wehewehenga, whakatapawhatanga, whakaparaharahatanga, whakaporotititanga, whakaahuatanga. E mahia ana i roto o te mineti kotahi te whakaahua•e £64 i; puta noa i roto o ±e ra kotahi, ka te' kau ma ono mano pauna e oti. Erangi tera, i tino u rawa aku kanohi kite titiro atu. Ko te rite ote tere ote mahinga ote koura, i pena mete tere ote tangata tere rawa kite tiira kaari. Na, e hoa ma, tera ano pea tatou e kite tahi i te mahinga o era mea ki to tatou motu me i kawa tatou te raruraru, te hoki whakamuri, a tae rawa atu to tatou hokinga kite henga o Tainui raua ko te Arawa ito raua manutanga mai i Hawaiki. Ka maua mai « raua i reira ko te " Kuraa, te taenga mai ki Whangaparaoa i tenei motu, i raro atu o Waiapu, ka kite mai i te Uata o uta e whero atu ana, ara i ona pua. Katahi nga tangata o aua waka ka mea : " E hoa ma, e hara tenei i te Kura e haria nei e. tatou ! Tenei ke te tino Kura te whero mai nei i uta." Katahi ka mea etahi:—" Ae ra! Me wliiu atu tenei Kura e haria nei e tatou." ]S T a, whiua ana ki te wai. Katahi ratou ka mau ki nga pua whero o nga Rata. Ki hai i roa e whitikia ana ete ra, ka ngahoro, ka mate. Ka mea ratou: —" E! E hara enei ite Kura. Koia ano tera te tino Kura kua -whiua nei." Hoki rawa ake nga mahara ki ta ratou

taonga ; kei hea te waihotanga ? ISTo muri ka pae ki uta, ka kitea e Mahinaiterangi. Ka rongo te tino tangata nana te Kura, a Tauninihi, katahi ka liaere ■kite tiki, ki hai i homai. !Ko te kupu men tenei a Mahinaiterangi:— "He mea pae taku." No reira ne i te^wliakatauaki: —"He Kura pae na Mahinaiterangi. Koia tona he o tera, ko te tino mea whiua ake, hopu ke kite ata. E pera ana hoki tatou inaianei. Tetahi. Muri rawa iho ka tae mai a Kapene Kuku ki tenei motu. Ka tu tona kaipuke ki Tu-ranganui-o-Kiwa. Katahi ka hoe tona poti ki uta, he liaere nana kite hoko kai ma ratou ko ona heramana. Katahi ka whakatika mainga tangata o tana whenua lie patu i a ratou ko ana heramana ki a ratou ta'iaha, meremere, tokotoko, huata. Katahi ia ka mea ki ona tangata:—"Me hoki tatou kite kaipuke, kei mate tatou." Ka mea a Kapene Kuku, he kainga kai kore taua kainga, he tangata tonu pea to kaf a nga tangata o tena whenua. (Nana ano tenei i whakaatu mai ki nga tangata i etahi kainga i muri iho.) Na reira i huaina ai e ia te ingoa o tera whenua ko " Ivokorutanga Kai-kore." Katahi ka rere tona kaipuke, tu rawa atu i TJawa, ka kite ia i a te "Whakatatareoterangi. Katahi ia ka mea atu : *' Tatare ! Tatare ! Hornai he kai." Katahi ka tukua te tahua kai ki a ia. No reira te ki a Kapene Kuku : —"Tatare! Tatare to rangitere." Katahi kahoatu « Kapene Kuku lei a te Whakatatareoterangi ko te kakahu hanara, ko te pu whakatangi mai tawhiti, ko te kaho paura, mete mata kahupapa. Ka mea atu a Kapene Kuku kia taraitia te pupuhi i te pu. Katahi ka purua, ka whakapiria ki to paparinga, katahi ka puhia. No te pakunga he oliomauri anake; taia £'-na te pu ra ki runga kite kohatu, whati tonu atu, whiua atu hoki kite wai. Katahi ka wahia te kaho paura. ka kitea nga paura o roto kiia ana he.pua korau. Katahi ka taraia te waerenga, ka oti ;ka maroke ka tahuna kite ahi, katahi ka ruia. Katahi ka hari, ka whakatauki te tangata i reira : "'Katahi ano ka ora nga wahine me nga tamariki, ka ngaro hoki te kopura-kai kite whenua." Ka mea etahi: —" Anao ! £ tama, he aha koa i kiia ai. He rawe ake nei." Katahi ka ua te ua •ka mea te tangata : —" Katahi ano te puiaki mo te pua i ruia nei." Ko te mata ka hangaia hei toki hangai, whakakoi rawa te mata, whakanoho rawa ki runga kite kakau pai. Katahi ka haere te rongo o te.toki ote "Whakatatareoterangi ki nga iwi katoa. Katahi ka huihui kite matakitaki. Ka whakamatauria taua toki ki tana kai, ate rakau. No te whiunga atu kite rakau, anana ! ka humene mai te wahi i whakakoia! Katahi ka mea te iwi nui tonu:—" E! he kore kaore i tahuna kite ahi! Me i tahuna kite ahi katahi ka pakeke." Ka mea te nuinga:—" He tika! Mahia mai he wahie. Hei te waliie mata, kia roa ai te kaanga, kia pakeke ai te toki nei." Katahi ka tahuna te ahi, ka ka, ka toroa ki runga kite ahi; anana! ki hai i roa ka tere! Katahi ka karanga te tangata: — " Kapea ki tahaki! Me ata whiriwhiri marie he tikanga mo te toki nei." He tokomaha nga tangata i whakatika kite kape ki tahaki; he nui hoki a ratou rakau kite kape. No te kapenga mai, motu ke, motu ke. Katahi ano ka pae ki tahataha kite mahue, kite whakarere. Ka tutuki hoki ki tona tutukitanga ate kuare.

!N"a, e hoa ma, i timata tena be o tatou i runga i te taha Pakeha. Ka tatai haere tonu mai nga tikanga Pakeha i tena takiwa a tae noa mai nei kite takiwa 0 te Whakapono; a ora ana tatou i tena ture o Ingarani. Ko te ture tuatahi lioki tena ate Kuini i tuku mai ai ki tenei motu, hei whakaora i a tatou, hei pehi hoki i o tatou hara, mauahara, ara tukino a tetahi iwi ki tetahi iwi. Na taua Ture i mohiotia ai te tutukitanga o nga whakapapa tupuna, a mohiotia ana kua whanaunga tatou ki a tatou —na taua Ture, ate Whakapono. I- muri iho ka kuare ano tatou ; ka pera ano me era kuare e korerotia i runga ake nei. Ko te "Whakapono, ko te tino mea, kua whiua kua takahia e tatou, aru ke ana tatou he tikanga ke ; na reira te nuinga haeretanga o nga raru kite iwi katoa. Ko tera iwi Pakeha o era wahi i haerea nei e au, kotahi tonu te tikanga, kotahi te whakaaro. I kotahi te nohoanga, kotahi te mahi. Ahakoa Ingarihi, Wiwi ranei, Hainamana ranei, Kotarani ranei, me era atu iwi, e noho tahi mai ana i era wahi i haerea nei e au; a kaore au i kite i tetahi raruraru o aua iwi whakauruuru e noho mai nei. Heoi te mea 1 kite au, he takaahuareka anake, mete whakarongo ano ki nga ture e mahia ana i roto o nga Paremete o reira, penei mete Paremete o ISTiu Tirani e hanga nei i nga ture mo tatou, hei mea kia tika ai tatou, a e peke ana ano tatou ki runga ki aua ture whakahe ai, takahi ai. He tika ano te whakahe. Ko te mea i he i a tatou tahi te titiro iho, me whakahe. Ko te ture e tika ana, me whakatika. E kore hoki e tino mana to whakahe rawa ite ture. Kite mea ka tino whakahe rawa koe kite ture ka tino whakahetia rawatia koe e te ture. Kite mohio iho i a koe tau rarangi i pai ai o tenei reta, mau e tapuhi hei taonga mau. I te Wenerei, te 15 o Hurae, ka eke mai maua ko te Makarini ki runga kite tima i Hanareti, ko te " Otakou" te ingoa, mo te rere mai ki Niu Tirani nei. Ko te Rangatira te tima kua rere mai i mua, kua hakahaka kite titiro mai. Katahi ano to matou ka rere mai i muri; a, ki hai i roa e haere ana ka mahue a te Rangatira, katahi ka mohiotia te porori o tera tima. Ko te tima hoki tera i eke atu ai matou i Akarana ki Poihakena. Katahi ka rere mai itepo ; ao ake te ra ka kitea tetahi wahi o te motu o Tahimeenia. Ka timata te pa ote hau, po noa, ao noa te ra, mete pa tonu te hau ra. Ite toru o nga po ka tino nui te hau, ka taka katoa nga mea ki tetahi taha ote kaipuke. Ka puta tetahi ngaru nui, murua iho ai i nga maahi, tukua ai ki roto o te kapene, ki tonu te kapene i te wai, tere haere ana nga mea katoa a nga Pakeha —nga pouaka, nga puutu, me nga kakahu katoa. Eke ana te wai ki runga ki nga moenga. TCa. Jiinga katoa nga hoiho i te nui o taua marangai. Heoi, na te mohio tonu o Kapene Hone Makarini i marama ai nga Pakeha, a ora noa ake te ngakau. E wha nga tino ra i rere mai ai to matou tima, mete hawhe, ka tu ki tetahi awa pai i te taha Hauauru o tera Motu o Niu Tirani i te taha Tonga, i raro mai o te Parawhe. Ka haere rapea ki roto o nga maunga, kei te rua maero te mataratanga i te moana nui, tu ana i roto i nga rakau. Kaore i o te hau ki roto. Ao ake, ka ahu atu ano kite taha tonga, po rawa ake ka tae ki waho ote Parawhe. Ite ata ka tapoko atu ki roto, rere tonu atu-matou i runga i te rerewe kia kite ite taone tuawhenua o reira. Ka mutu te matakitaki katahi ka hoki mai kite tima, rere tonu mai Ite ahiahi ite 4 karaka. Ite ata ka tae mai matou ki Otakou; ka eke atu ki runga kite rerewe, ka haere kite tino taone i uta. Ka tomo matou i raro o maunga haere ai i te wahi pouri, ka puta atu kite wahi marama haere ai, aka tae kite

taopie.;/ Nui atp:; te .pai p taua taone; engari ko te huka o tena whenua, nui atu. Ka nui te kaha o nga tangata o tera whenua kite mahi. I moe matou ki rciia; ao ake te ra i tc ah i alii ka lioki mai matou kite tuna, rero toim mai matou 1 taua ahiahi ano ao ake te ra _ka,..tu„ ; ki..P : oti Kupa. I konei hoki ka eke matou kite r ere we ka ahu ki tc taone ki Ivatapere. I toinp. . ; ma raro i te whenua, e rua maei otc 3va plita ki walio. He taone nui a Katapere._ Ka tupono'an i rcira ki oku whanaunga e.-ffi'ahi ana i nga,jriahi--whakairo a nga tangata matua 0 mua o te.riei" motu. He whare ia. he mea whakahau ria te Kawanatanga. kia mahia, kia kitea nga malii mohiotanga a nga tupuna o tenci wlicnua o Niu Tirani. E rua nga pou popoto kua tukua etc Ivawanatanga ki Ingarani ki a te Ivuini liei koha ki a ia mo taua mahi. Tokorua tonu nga tangata e mahi ana, otira tokorua rnohio anake ki tera mahi. Ko Hone Taahu raua ko Tamati Ngakaho o Xgatiporou. Heoi, ka mahue'a Katapere ka hoki mai matou ma te rerewc. kite lima, a tae raw a mai kvAVerengitana 1 te 26 o Hurae kua tali a nei. Hcoi, kua roa ak-u /korero whakaatu ki nga hoa i aku haorcnga, ofira kia malm rapea he rera te taca ai te'whakaat-u i'nga:mea katoa i kitea e au i nga whcnua i haerea nei e au.< jNa Metha Korat a. O Ngatiporou.