NGA MOTU O HAMOA.
Ko Hamoa, ko Nawikeeta Aerani tetahi ingoa, e takoto ana kite taha whakarua o Niu Tirani, e ahua rite ana kite 2,000 maero te pamamaotanga atu iPo Neke nei. E wha ia nga tino motu, e rima nga motu iti iho, hui ki Rohi Aerani, kei te taha rawhiti o aua motu. Te kitenga tuatahitanga i enei motu, na Pukeeniwira i kite i te tau 1765, muri mai ko Ha Peruhi i te tau 1787, he toa haere i te moana raua tahi, no te iwi "Wi Wi. Ite tau 1539 ka taea ano aua motu e tetahi hunga no Amerika, i huaina ko te " Hunga Rapu Haere ite Moana." I taua tau ano ka u ki reira a te Peeworaiti, kaipuke na te Kuini, e kawea mai ana te tinana o te "Wiremu, he mihinere kaha rawa i kohurutia ki Eromanga e nga tangata Maori o reira, ko tetahi ia o etahi motu kei te taha mauru o ISTiu Tirani e takoto ana, ISOO maero te pamamao atu i Po Neke nei. Te putake mai o aua motu e mohiotia ana he mea pana ake na te puia; e kitea ana hold nga waro o etahi puia maha o mua, kua matemate nei inaianei. Te nuinga rawatanga o te puia tawhito kei runga rawa i te taupae o Oporu, te teitei ake o taua taupae i te moana ka 2,570 putu. He tupuhi tonu tana hanga kei reira i roto i nga marama e wha o te timatanga o te tau ; he mate nui kei aua tupuhi, he tahi haere i nga mea katoa, he turaki i nga rakau whai hua e kainga ana e te tangata, a mate ana nga tangata ite kai kore. Kotahi te tupuhi pera ipa ki Mangia i a Maehe, ite tau 1546. Ko tetahi ia o nga motu i huaina ko nga motu ate Kuki. Ko enei motu kei te taha whakarua o Niu Tirani; te pamamao atu iPo Neke ka 2,200 maero. Kei nga marama o te hotoke he nui rawa te ua, he kaha te hau, he tupuhi marangai: he alma whitiwhiti ke te alma ote rangi ki reira, he mea ano he nui rawa te pumaahu mete haumaku ano ote rangi. He nui ki reira o nga hua rakau e tupu ana i nga whenua ra, he kaha rawa te tupu ki reira : hei matua atawhai rawa tc tupu
noa o te kai ma nga tangata o reira, e whiwhi ai ratou kite oranga nui mo ratou. Te ratio aua motu, hui katoa, ka 2,650 maero tapawha, ko nga tangata e tae ana kite torn te kau mano. He tokomaha nga Pakeha kei reira e mahi ana kite whakatupu kawhi, kite tahu huka, me etahi atu mea ; ko te tino taonga tupu noa ki reira he kokonaiti, e mahia nnitia ana hei hinu. Ko te utu kite kai mahi e rua pauna kite tangata ite marama kotahi, lie mea -atu ia kite taonga, ko te moni he hanga kore ia ki reira. Ko te tangata haere noa ki reira kite matakitaki noa i runga ite ahuarekatanga noatanga atu, ka kite ia i te whenua purotu, ko tetahi hoki ia o nga whenua ataahua rawa o te ao katoa atu; engari ko te tangata haere ki reira he •whakaaro ma tona mahi maori ake ano ia e ora ai, akuanei kua raru, hua hoki pouri mai. Me tangata moni rawa ano te tangata haere ki nga motu o te Moana kite Tonga, no te mea . e kore e orate kai mahi i to reira utu, e ora nei nga tangata Maori o reira. Ko te ahua kanohi o taua iwi Maori nei ahua rite ana ki to te iwi Maori nei o Niu Tirani, mete reo ka nui ano te rite, me ona tikanga karakia maori, me ana ritenga me ana tikanga katoa atu, e ahua rite tonu ana ki to te Aitanga a Tiki e noho nei i Niu Tirani. Ko Oporu kei te taha whakarua o Katawau (i Piitii) e takoto ana, te mataratanga atu e 650 maero.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18740728.2.9
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 10, Issue 15, 28 July 1874, Page 187
Word Count
683NGA MOTU O HAMOA. Waka Maori, Volume 10, Issue 15, 28 July 1874, Page 187
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.