HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 10, Issue 13, 30 June 1874, Page 163

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua—te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Hirini, Poihakena, 26th Mei, 1874. E Hoa, —Tenakoe. Tukua lie kupu maku ki runga kite Waka Maori ki aku hoa Pakeha me aku hoa Maori o Niu Tirani. E hoa ma. I rongo au ki etahi kupu a etahi tangata o Hirini nei mo te rawakore o to tatou nei motu i nga mea katoa —i te moni, ite koura, ite waro, i te hinu, i te rakau, i te tarutaru, i te tangata, me ara atu mea katoa i tika nei ta ratou whakahe. Ki taku whakaaro kei te he ta ratou whakahe kite rawakoretanga o to tatou nei motu. He aha a Ingarani, te whenua mamao, i mohio ai kite nui o nga raruraru o Niu Tirani, nana nei i whakararuraru i kore ai te whairawatanga mete whaitangatatanga ki Niu Tirani, a ko tenei whenua tutata tonu nei, kotahi nei ano mano maero e rua rau te mataratanga i to tatou, i kore ai e rongo ki enei mea? E wha ano pea maero te mataratanga atu o Pewhairangi i to ratou whenua —no reira nei a Hone Heke nana nei i timata te raruraru ki Niu Tirani. Na te

Rangihaeata raua ko te Rauparaha kite taha ki Po Neke; me ta te Rangitake ki "Waitara; me ta Titokowaru ki Patea; me tetahi tangata porangi no Taranaki, ko te Ua tona ingoa, nana te putake ote karakia Hau Han. Me ta Waikato whawhai ano kite Pakeha, me tana whakatunga tangata ano hei tino rangatira mo te whenua. Puta mai ana i roto i ena mea e rua, a te whakaaro porangi mete whakatu tangata, ko nga mahi kohuru me nga whawhai katoa ki Niu Tirani. Me ta te Kooti Rikirangi, nana nei te patu-kinotanga i nga wahine me nga tamariki, aka anga ka parau noa kite korero na tona atua te tikanga kia whakamatea. Ko nga putake ra enei, e whakaaturia atu nei kia rongo koutou, o nga raruraru i kore ai te whaitaongatanga ki Niu Tirani. Na te puku tohe hoki ote iwi Maori i roa ai aua raruraru. Te ika o Niu Tirani he mango, a i whakatauakitia, " Me mate mango a Niu Tirani." Na te Ingirihi ra i tautaua ai a Niu Tirani. Kaore hoki he whenua o te ao katoa e tu nei i te kaha ote Ingirihi, mete mana tonu o tona kingitanga. Ko te ika hoki i whakanohoia ki tenei motu he wheke; a ko tona whakatauki tenei, "mate wheke." Na reira nga mahi pai me nga mahi tika e mahia nei ki enei whenua, me nga whaitaongatanga katoa. Na te ngawari, ngohengohe, nakunaku, pepe, tangongo, o nga tangata nana tenei whenua kite whakatupu raruraru, na reira te take; te whai raruraru, te aha. Na reira te pikinga haeretanga o tenei whenua, me te whairawatanga, mete hohoro ote nui haere ano hoki o nga tangata o tenei whenua. ' Tetahi, ki hai pea a Kapene Kuku i po rua atu ki Ingarani i tona hokinga atu i kitea ai e ia enei motu; kaore ano pea kia ata mutu noa tana korero. No koutou tonu nga motu tawhiti kua maanu kite moana i aua ra ano o Kapene Kuku. Inahoki, kua kotahi tino rau tau kua pahure nei i muri mai o te taenga mai o Kapene Kuku ki enei whenua; no reira mai ra ano te whakanohoanga o te Pakeha ki tenei whenua. Ka kore ai ianei e pukauri te rua o nga pi ?—kua taea ona tau kotahi rau. Tena ko Niu Tirani, he rua whakanoho hou; kaore ano kia pukauritia te rua e mohiotia ai ka nui te kai o roto—e toru te kau ma toru tonu ona tau. Heoi te kupu mo te kupu whakahe mo Niu Tirani. I te 25 o Mei ka haere maua ko Kanara Hinia kia kite ite whakaharinga a nga "Waranatia kite ra whanautanga oto ratou rangatira, ote Kuini. Ka tae ki reira ka matakitaki kite mahi a te Pakeha ki te whakatutu! Tahuna tonutia runga te rangi e nga kakahu o tera! E hara ite hanga! Mau ana te whakamiharo ! Ka mahi i ona mahi tutu waewae me te mahi whakatangitangi. Turi ana te hoi o taringa, oku ote Maori. Tera pea ko te Pakeha kei te rongo i nga kupu o taua mahi nei; he turiturinoa iho . ranei—aua ake ra. Ta te kuare pai hoki iau nei, ko te whatu kia kite, ko nga taringa kia He mahi nui tonu rate whakarongo mete matakitaki; aua rawa ano —kia whai kupu rawa ano rapea e rangona ana. Aua iho, i nga paparinga tonu e memenge ana kite kata, mete ngakau kite rekareka; ka watea ai hoki tera ko au anake! E hara ite hanga! Ka mutu te whakatutu katahi ka wehea tetahi hei Kawanatanga, ko tetahi hei hoa riri—ara hei Hau Hau ki ta tatou eki ai. Katahi ka pupuhi raua ki a

raua; he pu nunui a tetahi, a tetahi. Nana noa i kore e wera nga kanohi i te nui o te paura o tetahi o tetahi. Engari ko te hoa riri, ara ko te Han Hau, te mea i kaha i taua ra. I poto katoa nga Minita ote Kawanatanga ki reira, mete Kawana hoki. ISTo-a tangata i hui ki tana ra e rima mano mete hawhe. & I te 27 o nga ra o Mei ka haere maua ko "W. K. Makarini kia kite i a Paraikete, he Maori no Niu Tirani taua tangata—no Ngatiraukawa, I whakahua hoki a,u i etahi rangatira o reira, i a Matene te "WhiTvhi, i a Tamihana te Rauparaha, whakaae mai ana, Hie tana whakahua mai i etahi tangata o reira. He tangata e manaakitia ana e te Pakeha. Ko taua tangata ka toru te kau ona tau ki tenei whenua. Kua Pakehatia tona waha; engari ko tona reo Maori kei te rnau tonu. Ko te tangata tenei i haere kite moana, me ona hoa Pakeha tokotoru, kite hi ika. !No to ratou tahuritanga ka karanga mai ona hoa Pakeha ko nga hoe ote poti hei a ia; ko ia kia kaha kite kau ki uta kia ora ko ia, no te mea he kaumatua ia, ko ratou he tamariki, me kau noa atu ratou, te mate noa ai. Katahi ia ka mea atu ki a ratou : " Ko koutou kia kaha te kau ki uta, he taitamariki hoki koutou; he w'ahine a koutou kei uta, he tamariki. Te mate noa ake ai au, he kaumatua; kaore aku -wahine me aku tamariki." Katahi ka whakamaua e ia nga hoe o te poti ki ona hoa, hei huarahi mo raua ki uta. Ka kau karapiti tetahi tokorua, ka kau ke ko tetahi. Ko tera i mate, ka ora ko tera tokorua, iu ki uta me ia hoki. I whakaaturia ai tenei, ko te mohio o taua tangata kite whakahoki i nga kupu a ona hoa Pakeha ki a ia. He kai tiaki taua tangata no te Paerata o Poihakena. He nui tona hiahia kite haere ki Niu Tirani; me aha ite pupuri tonu o nga Pakeha i runga i ana mahi pai, a taua tangata, i tona piri ano ki nga ture Pakeha. Heoi ra enei kupu, hei whakatau noa mo te noho e noho nei. jS"a to koutou hoa Meiha Eopata o Ngatiporou.