HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI.
He moni kua tae mai: Na Rihari Wunu, o Whanganui, Kai-whakawa, i tuku mai mo: £ s. d. 1874. —Reihana Terekuku o Kai Iwi me Anaru Patapu o Koriniti (he nama 8 taua rua)i Poari Wharehuia, Harihona, Te Koroneho, Iliaka Te Iringa, Hakaraia Korako, Tahana Turoa, Topia Turoa, me Wirihana Puna, no Whanganui katoa ... ... 5 0 0 ~ Na H. W. Pihopa, o te Tari Maori, i tuku mai mo Wiremu Kingi Tutepakihirangi o "Wairarapa (No. 8).... 0 10 0 „ Tamihana Aperahama o Kaipara, Akarana ... ... 0 10 0 £6 0 0
He whakaatu tenei ki nga tangata o te talia ki Whanganui, kua tuhia nei o ratou ingoa ki raro iho, kia rongo ratou kua horoia ematouoratou ingoa iterarangi ingoa o nga tangata tangonupepa, he mea kaore i mana i a ratou ta ratou whakaaetanga kite utu nupepa ma ratou, ara: —Ko Te Watene o Ngatiapa, Paurini Te Rangiwhakaruru, Riliari Wunu o Ngarauru, Hohepa Poke, Puketehe Te Raeke, me MaMrini o Tapapa, i te taha ki runga o Whanganui. I roto i nga kai tango nupepa tokomaha ote taha ki "Whanganui ko aua tangata anake i kore e whakarite i a ratou nupepa; ko etahi katoa atu i tika katoa ta ratou utunga mai, rite tonu ratou kite Pakeha e utu nei i a ratou nupepa. Tera ano hoki etahi atu tangata kei etahi atu wahi o te motu e peratia ano e matou o ratou ingoa apopo ake nei kite kore ratou e whakaaro mai. E whakapai atu ana matou ki a Rihari "Wunu, Kai-whakawa i "Whanganui, mo tona kaha kite hapai i tenei hanga te nupepa i roto i nga Maori o tona takiwa. Ko Te Wehi, he tangata Maori kai hanga waati, enoho ana'i "Waikouaiti, Otakou, e mea ana kite nui o nga whenua momona e waiho ana kia takoto kau ana, e maumautia ana i Niu Tirani, e tupuria kautia ana ete rakau ete otaota, mete noho noa mai te Pakeha, te iwi kaha kite mahi i aua whenua kia tupuria ete kai hei oranga mo te tangata me nga kuri katoa. Ki tana whakaaro me tuku pai atu e nga Maori te nuinga o te whenua takoto kau kite Pakeha, te iwi kaha kite mahi, te iwi e whai moni ana hei whakaputa tikanga e taea ai te whakapai i te whenua. Tana kupu tenei, ta te Wehi :—" He aha te mahi nui e pahure i te tangata Maori ? Kaore pea. Heoi ano tana he pupuri i te whenua, he korero," he whakararuraru noa iho, iaore he mahi e pahure. Te marama hoki ena ritenga, ahe noa iho. Kaore hoki e kaha te mahi i nga whenua e whakaho-
kia mai ana e te Kawanatanga. Ko te -wahi whenua e mahia ana e te tangata Maori he iti nei i roto i te tau kotahi ; e tore e kaha te mahi, pera me ta te Pakeha." E ki ana kia ata whakaaro ona iwi i Taranaki ki enei tikanga, ara a Ngatiruanui me etahi atu. Tana kupu tenei :—" Heoi nga iwi nui te taonga 3 mua ai ko nga iwi o Taranaki; he nui te kau, te hoiho, te poaka; he kaata a ratou, he parau, he aha noa atu; he maara witiaratou.hemirahuri paraoa, kua nui haere te moni a te tangata. Ki hai 1 ngata, na te mahi whakararu kite pakanga kua hoki ratou kite timatanga whakatuputupu mai ai ite taonga. Ka tupu ranei; e kore ranei e tupu ? No te mea kei te hoki haere te tangata kite kore i naianei." Heoi tena. Katahi ka korero aTe Wehi kite pai mete rangatiratanga o Ana kupu :—Ka nui te kaha ki nga mahi katoa, ka nui te hipi, te kau, te hoiho ;ka nui te witi, te oti, te paare; ka nui te mohio o taua iwi kite kokoti hipi, ka taea te 120 hipi ma te tangata ite ra kotahi; Tcaore Tiohi ratou e Tcai ana ite rama; he iwi pai rawa ratou, me nga wahine, pai katoa, ataahua ana, me nga tamariki ka nui te ora. Kia penei tonu te pai i roto i nga tau katoa me nga tau kua pahure ake nei, heoi, ka tupu tenei iwi hei iwi nui, hei hoa mo nga Pakeha." Ko Hare Takerei Kapara e whakaatu mai ana i te taenga atu ate Kerehi ki nga hoia Maori i te Niho-o-te-Kiore karakia ai. He nui tona whakapai ki tenei, a e mea ana ia ki nga Minita o te Rongo Pai kia kaua e mutu te haere ki reira, kaua ratou e whakarerea a mua ake nei, no te mea kua kore noa atu e kauwhautia ki a ratou nga Kupu o te Atua, i te takiwa i mua atu o te Kerehi na. Tenei kua tae mai te reta a Hamiora, he whakapai ki te taenga o te Kawana ki Tauranga, me ana kupu whakaarohaki nga iwi Maori e noho ana i taua takiwa. E ki mai ana a Henare Kingi Tipuaki o Torere, Opotiki, ka toru nga wahine i mate i taua kainga i te rangi kotahi, i a Maehe kua tahanei ; ahe ana te manawa i te nui o te tangata haere mai kite uhunga, afa kite tangi, he ra hewhakaeke he ra he whakaeke, nawai a mimiti ana te kai, mimiti ana te poaka, me nga kai katoa. Noho nui ana nga ingoa o nga tangata whenua i roto i nga pukapuka nama a nga Pakeha mo te waipiro ma nga tangihanga; ano te mutunga o nga tangihanga, no te haerenga o nga tangata, katahi ka rapu nga whakaaro kite o ana kai, kite mea hoki hei whakarite i nga waipiro ate Pakeha. E mea ana a Henare he tika kia whakamutua rawatia tenei hanga te haere nui mai ote tangata kite tangihanga, ko nga tangata tino whanaunga ote tupapaku anake e haere mai; a e mea ana iakia puta i rotoite WaTca he kupu whakahe ma matou ki taua tikanga. Kua korero ano matou i mua kite he o taua mea, a kia pehea atu he kupu ma matou inaianei ? He ritenga tawhito ia na nga Maori, mea ake ka mahue, pera me etahi atu ritenga tawhito kua mahue. Atewa e tino marama ai nga iwi ki nga tikanga, e mohio ai ki nga tikanga nui o te moni raua ko te kai, hei reira ratou te kore ai e pai kia maumautia a ratou mea ki nga tangata whakaaro nui kite kai mo a ratou puku, nui atu i te aroha kite tupapaku. Te whakatauki a aua tu tangata, koia tenei; —" He nui tupapaku, he nui kai." Tana pai hoki tena. Ko nga moni kua homai e Apiata Te Hame raua ko Kerehona Piwaka, o "Whangara, Turanga, mo a raua nupepa, kua panuitia i te Walca o te 7 o Aperira, a ko nga nupepa ki a raua, timata i te Nama 5, kua tukua mariretia kite kainga i whakaatu mai ai e te Warahi. Ko Hare Takerei Kapara o te Niho-o-te-Kiore, Taupo, e ■whakahe ana kite tikanga e moe nei nga wahine Maori ite Pakeha. E whakaaroaro ana ia na nga matua, na o ratou tamahine ranei, te he; otira ki tana i mohio ai na nga matua te tino he. E ki ana ia e hara ta te Pakeha ite tohe hai wahine tuturu mana; he mau noa tana i te wahine a he mahue te mutunga. Ahakoa kua whanau he tamariki, ka mahue ano ratou tahi ko te whaea. Tana e tino whakahe ana ko te tikanga e tuku nei i nga wahine kaore ano kia pakeke kia moea ana e te Pakeha, e ki ana he mahi he rawa tenei na nga matua mete Pakeha ano hoki.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18740505.2.2
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 10, Issue 9, 5 May 1874, Page 105
Word Count
1,288HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI. Waka Maori, Volume 10, Issue 9, 5 May 1874, Page 105
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.