TE TAENGA O MEIHA ROPATA KI WAIHOU, HAURAKI.

Waka Maori, Volume 10, Issue 7, 7 April 1874, Page 86

TE TAENGA O MEIHA ROPATA KI WAIHOU, HAURAKI.

(He mea tuku mai na te Maori.) Kg nga korero enei o te taenga o Meiha Ropata kia kite ia i a Te Hira te Tuiri raua ko Te Moananui i Waihou, Hauraki, i te 4 o Pepuere, 1874. Ko te take i haere ai ia, lie mea kia kite i a raua mete iwi katoa hoki o Hauraki, mo te korero i rangona e ia, me lie ahua whakapae nei te alma, e kiia ana tera a ISTgatiporou e haere kite whakarite i nga nama o mua, ara i nga patunga o te taha ki raro nei i nga iwi o runga. Koia rate take i haere ai ia ki reira, kia whakahangaitia mai ki tona kanohi aua

torero mete tangata, te iwi ranei, nana i torero i rongo ai ratou. Te Hira te Totri, e korero ana ki a Meiha, Eopata, ka mea: " Haere mai! e Eopata "Wahawaha. Ko nga tangata ano ena hei arahi mai i a koe, ko Karepe, ko RopO;ta]N"gatcM s lvi tenei "wahi. Kue tika to haere mai. Hahaua mai te tangata, no te meae tauira tonu ana kite korero, kaore ano kia mohio noa. Haere mai! e Eopata. Haere mai kia kite 1 a jSTgatiporou. Tera ke nga tangata nana ito te waka ki utu—e hara tenei, he iti rawa no ratou." Meiha Eopata : "Karanga mai, e taku hoa. Tenei te haere nei kia kite i a koe, mete iwi hoki. I tika ai koa te haere # mai, kua Haurakitia nei hoki a hau. E hara koa lana, e kapi katoa nei Hauraki i a Ngatiporou ? Ko wai ianei hei whakalie ? Kaore ra pea. E noho nei hoki ito aroaro. Koia hoki te take o taku haere mai kia kitekite i a ratou. Na te raru ka hangai mai kite aroaro, na koia ra tenei e noho nei e korero nei taua, I hiahia ano hoki aukia kite i a koe i era haramaitanga oku kia kite i a ratou, i te puta auau tonu ake hoki o te rongo raruraru o ratou ki nga takiwa o runga ra; na reira te take i haere mai ai kite hoatu noa i tetahi kupu ki a ratou, kia ngawari ai ta ratou noho i tou aroaro. IS"a, e noho pai nei hoki ratou." Te Moakanui : " Haere mai! c Nga.tiporou, e Marutuahu. Kawea mai te tauhou, eki nei ia he matakitaki whenua tana haere mai. Haere mai, kawea mai to rahi, me to iti. Ka pai to haere mai. Whai mai i runga i te iwi kua marenatia nei hoki maua. Kaua au e whakawakia. Engari te take tika, ka tika; ko tenei kaore au e mohio. Ka marenatia taua e au ; ka takoto tahi au ki akoe,katakoto tahi koe ki au. Haere mai ki Hauraki! He kainga wairangi, he tutua anake nga tangata." Meiha Eopata : " Karanga mai e taku hoa. Tenei te haere nei kia kite i a koe mete iwi katoa. Tenei ra to iwi a Ngatiporou, a Marutuahu hoki, te haere nei. Kua pai to huanga ite ingoa mo te iwi, koia ra tena e huaina mai na e koe ko Marutuahu, e ki ra hoki au kua Haurakitia to iwi. Mo tena kupu au, kaua koe e whakawakia. Ae. E kore au e whakawa i a koe. He aha tau kia whakawa au i a koe ? Heoi taku i haere mai ai he patai, no te mea i ahu ake i runga i a koe taku rongonga i tenei korero. E pa ra he urutuwhenua, Ka papatu kite rae Rangataua; Ko te wai whero ki hai ra i ara, i maruatata. Kia tau e Pango te mau mai to patu, Whakaki nui ai, he wai kai aku kamo. He whatinga rakau, tohu ake ai au ko Hanganui. Ki hai au i kite, i poka waenga noa i te ara. Nga urutawairiki o nga tamahine — He mea nei e Mau, nana nei i hoatu, Puta rawa i tawhaiti, Nga rae toka o Moehau, Kau ana i te wai o Hauraki ra, o "Waihou. Kia tutakitia te rangi o te korero e tarawaua nei— Tenei roto kai te wareware e. Otira e kore e whakapono wawe taua ki nga ritenga o tenei waiata. Engari me ata kimi marie ano e taua ki nga take mai o tenei korero, ahakoa kei hea, kei hea ranei; no te mea he tangata tonu te utu o tenei korero. Tenei te tangata te haere noa nei, tera te ngakau mauahara, aha ranei, te whakahe i tetahi

tangata. Koia ra tenei, mei kore he ture ka pehea ra tenei pakeke ? ka lie noa iho, inalioki he haere anake ta tenei pakeke tana mahi i roto o Hauraki. E haere noa ana i te takutai one ki Hauraki ra ia, Tera aku hoa e tirohura noa rate mahinga ate ngutu. E hara i a koe, na te reo i homai. He hii koe e i te hoe, Hokotahi te pounga Waiho nei i au ki manuka nui ana e. Te Hiba. te Tuiei ; —"Hanga mai ana to waho, ka oti; ka hanga ko to roto, ka oti; ka tuhonohono, ko te tino otinga tena. Na reira ka kiia te ki, — 4 He taura tau, ko te teo naku.' Kati ano te tika mo te tangata ko te korero, ma te he e peke ki runga. Kaore he ritenga inaianei. Ko Marutuahu anake tatou ; kua ngaro ki roto kite ruma kotahi. Ma te he e tiki mai. Ma te hau e pupuhi atu ; hei aha ma wai? —e hau atu ana ki waho. Ko taku tenei, ma te he tonu e peke." Meka jßopata;—"Ka tika,to kupu, eTe Tuiri. Kua oti i a taua to waho te hanga, koia tena ko nga kupu taurangi ki runga ki a taua a etahi atu iwi—koia ra tena e mea nei tatou kia rukea atu kite hau. Na, ka hanga ano taua ito roto; koia ra tenei e whakakotahitia nei ki roto kite ruma kotahi, ara ki a Marutuahu. Ka pai to korero. E kore e taea e au te whakakore atu, i te mea ka tika." Te Moanantji : Haere mai! e hoa. E waiata kau ana koe, nau au waiata ; ko te taringa anake e parekareka atu. E hara tau ite haere matakitaki whenua; eki na hoki koe " kite puta te nganga o • te whewhe ki waho ka ora; kite kore e puta, e kore e ora." Haere mai e hoa, kia kite koe ite hauareatanga o tenei moana, o Hauraki. E hara ite mea no naianei, no mua iho ano, e haere tonu nei. Kite hui koe i taku kakahu, e kore e mahue i au. Ma toku he tonu katahi ka riro atu. Ko te korero i haere mai na koe, hei aha ma taua; engari te korero ma taua ko te whakakotahi i a taua. Mehemea ko tenei ta taua e korero nei ka pai. He teo ano to te waka; ka tu te teo, herea atu te waka, ka mau te waka. He take ano hoki to taua e noho nei i Hauraki, koia tenei ko Marutuahu. Haere mai ki Hauraki! kia kitekife taua i a taua. Meiha Ropata Karanga mai. Tenei te haere nei kite matakitaki whenua, kite matakitaki tangata, kite whakarongo hoki ki nga ritenga o tenei whenua, o Hauraki; na, e whakarongo nei te taringa, e titiro nei te kanohi, e korero nei te waha. E mea mai ana koe kia rukea atu enei korero kite hau. Me ata whakatau marire ra e taua ki raro tenei korero. Nau hoki i whakarongo noa atu ki nga korero parau a enei iwi, a tuhi rawa koe ite reta ki a Ngapuhi. E kore ano e mutu te waiata : E Meha ma, korerotia mai kia whakarongo atu e ; Kaore ra ia i whakatuwheratia kite rau, e pae e ; Naliau rawa i titiro, whakaaro rawa iho hei taura mau e, E ai au i te ika te kawea noatia ra waenga tahuna e. Tara noa atu ai oku nei kino e hau mai ra i runga e. Ka kitea nei ra nga hangarau e maha a nga iwi katoa e. Ka mutu te waiata katah'i ka patai a Meiha Bopata

ki a te Moananui ki nga tino take o aua korero i rongo ai ratou. Te Moabtantji Na Ngatiwhakaue aua korero. Ko te Hira te Tuiri kua riro ki Tokangamutu i taua taima. No mnri ka tae mai ate Tokitoki ma ki konei. Ka whakatika mai ate Tokitoki kite whai korero, ka mutu, katahi ka ki mai s—"5 —" ICa riro koe i au, ara i a Ngatiporou ; te take, mo nga nama o mua.' Katalii au ka whakatika ki runga patai atu ai i aua korero. Taku patai tenei, "na wai ena korero." Katahi a Tokitoki ka ki mai ki au, nau ;ka whakahua ia ito ingoa, i a Eopata. Tuarua o taua korero ; na nga wahine ano oto matou kainga i haere atu ki Opotiki; ka rongo raua i reira i aua korero ; ko koe ano tetahi i roto i taua whare. Te take he whakawa whenua. Erangi kaore i kuihi to waha, ko te "Whakatohea ano i korero; no rcira ka tuhia mai te pukapuka a Tiwai, he whakaatu mai i taua korero. I konei ano te pukapuka; ingaro pea i a Ngatiporou taua pukapuka. I muri mai, na Ngaiterangi. Eki ana, i to taenga ki Tauranga katahi koe ka tu ki runga, ka pakia e koe to hooro, ka whitiki koe i to hamanu, ka mau koe kite patiti, ka whakahau koe, kamea; —"Apoponga nama takoto roa te ara ai i auara, i a koe. No reira au i mohio ai he tika aua korero, kua tokomaha lioki nga kai korero ; no reira au i whakaatu atu ai ki a Hongi, ara ki a Ngapuhi katoa. Ka ki mai a Hongi,—" Taria atu ra e taua." Ko taua pukapuka a Tiwai nei, i ngaro pea i a Ngatiporou. Ko tenei, e taku hoa, haere mai. Ka tika to haere mai kite Avhakataki haere mai i anei korero, kia mohiotia ai e koe te tino tuturutanga 0 tetika, o tehe ranei. Meiha Eopata : " Ka whakahoki atu au i etahi o ena korero, ara i ta nga wahine na, e mea na raua he whakawa te take i tapoko ai matou ko raua ki roto o te whare. He patai tenei naku ki a koe, he aha te take o tena whakawa ki ta raua korero P Te Moastantti: Kaore raua i korero i te take 0 taua whakawa. Meiha Ropata : Kaore ano hoki au i tapoko noa ki nga whakawa o tena whenua. Kotahi te whakawa 1 hiahia ai au kia tapoko ki roto, ko te Kootitanga tuatahi o taua whenua, he take tipuna ano noku i roto. o taua whenua. Na te raruraru ate Kawanatanga i kore ai au e uru ki taua whakawa; akuanei ko nga piihi i au riro atu ana i runga i nga he o etahi tangata, ko te raru waiho ana i a matou nei. Te rua 0 nga whakawa e uru ai au ki roto, ko tena i a te Uokena ka taha ake nei; ka mutu nga whakawa e mohio ana i au. Mo ta Tiwai pukapuka tenei, i whakaatu mai na ki a koe. Inahoki te tohu ote korero tika, he uru pango, he moko, he kaumatua. Otira, tera ano au e tae ki Opotiki ina hoki atu au. Mo ta te Tokitoki korero. Kaore aku kupu whakahoki ; kaore hoki au i mohio ki tena tangata. Mohio rawa atu i au, ko te Tokitoki rakau; puta ana ona huali.ua pai, he hinu kakara. Mo ta Ngaiterangi o Tauranga. Kei te tika oku taenga ki tena whenua; ko te Makarini anake hei kawc i ail ki tena wahi. Ka he atu au kite korero a tena iwi, e mea na ka paki au i taku kooro, ka whitiki i taku h?manu, ka mau kite patiti, ka whakahau a hau, ka mea, apopo nga nama o mua ka whakaritea. "Whakarongo mai, he tarau toku i haere atu ai maua ko te Makarini i konei i Akarana nei. Mo te mahi pea e whawhai nei 1 mohiotia ai he mau pena taku mahi. Whakarongo mai. Kaore e kitea eau te mau pu, ranei, patiti ranei, toki ranei, oka ranei, kawenga pihikete ranei, kawenga kakahu ranei. He rakau Maori taku rakau, hei tokotoko. ina haere i ena haere. Ka whai atu ano au ki tetahi putake o tenei korero, me kore koe i rongo ki a Ngatiporou i hoki mai nei i runga, e uoho nei ki Mataora, ki Harataunga ?

Te Moanaittji :™Kaore au. i rongo ki a ratou i enei korero. Erangi ko matou katoa, ko ratou, i rongo anake ki ana tangata ka mutu ake ra o ratou ingoa. Meiha. Ropata : I timata mai ena korero i Opotiki, Maketu, me Tauranga; kaore ano i nga takiwa ki a •Ngatiporon. Eei te pai ano. Ka moliio au kite putake o enei korero. Te take, e noho mauahara ana ena walii; inahoki te moliio kite whakatakoto tikanga hei mea ehe ai tetahi iwi. Mete mea tonu na Tamatekapua, na te tangata i hira ake ana tnahi i nga iwi ote motu nei. E taku hoa—kaore ano aku mea pokanoa o roto oto taua ture e noho nei. Na te Kawanatanga anake aku whakatikanga i whakatika ai au, ara na te lie ano o te tangata. IST a reira ka puta lie kupu a te Kawanatanga kia whakatika, ka whakatika; kia kore; ka kore. Te Moanaihti : Kei maharahara koe ki ta taua korero. Heoi ano, kua korerotia nei te korero i haere mai ai koe ki konei; kati, rukea rawsitia atu, whiua atu kia ngaro. No te mea ka mohio atu ahau kite ritenga o tenei korero e whakapaea ana ena hamumu ki a koe; kaore ia, na ou hoa whawhai ano, he whakatakoto riri mo to ratou matenga i a koe. E penatia ana ano hoki matou nei, i enei rangi i mua ake nei. Te pai, ko to taenga mai ki konei ; katahi ka rukea enei mea, kua mahue inaianei, e kore hoki e taruatia. Erangi, e koe, ko nga ritenga moku ihe ki to aroaro, nana tana he ; e hara hoki i te mea no te whakatupuranga i a taua, no mua tonu iho. Ite whawhai ano au ki a Ngatiporou o Mataora mo te kakahu o Paora te Putu i kakahuria ai ki runga ki a ratou, kia kaati ano ki a ratou ko taua kakahu. TCi hai ratou i whakarongo, mahue iho i a ratou, katahi ka whaia e ratou ko te kakahu ote Kooti. He mea naku me kati he kakahu i to Paora, kia tika ai ta ratou noho i roto o Hauraki.