HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume 9, Issue 4, 26 February 1873, Page 23

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Kaikohe (Bay of Islands), Hurae 15, 1872. E Hoa. Kua tae mai te Waka Maori, ote22 o Mei, kua pahure nei ki au. Eki ake ana kia hoatu eau taku te kau herengi ki a Te Wiremu Kai Whakawa Tuturu o Te "Waimate ara, o Pewhairangi katoa, mana e tuku kite Kai Tuhi ote Walca Maori. Na. no tenei ra pu ka hoatu taku te kau herengi ki a ia, mete mohio ano i runga ite awangawanga tera pea e whai ritenga tona putanga mai. Na konei ka maia kite tuhi iho i enei nga korero hei utanga mo te " "Waka " nei. I taua Waka, o te 22 o Mei, ka kite ahau i tetahi wahi e whakamarama ana kite hunga e whaltahe ana i nga Ture. E tino whakatika ana ahau ki a koe mo tenei. Engari pea mei penei ta ratou whakahe, tera © ahua tika tetahi wahi—(otira e tino tika ano ki taku mohio) —Ko nga Ture e tika tonu ana, erangi ko te hunga hei whakahaere i aua Ture, me ratou hoki hei whakarite i aua Ture, ehe tonu ana. Na ko tetahi wahi o taua korero tenei:— " No reira au ka tono ki a koe kia uru mai koe ki roto kite Ture hei matua mou kia tika ai koe. Kaore hoki matou e hanga ana i te Ture hei mate mo te tangata —i hangaia hei oranga mo te tangata. Kite kore e orate tangata ite Ture, ehara ite mea ata whakaaro no te ngakau kia mate i mate ai ia erangi pea he kore kaore i ata tika taua Ture ki ta te ngakau i whakaaro ai." ]STa, me tuhi iho te peheatanga o tenei wahi o te Ture kei runga pea i enei korero kua korerotia i

runga ake nei. Tenei atio tetahi tangata kei runga tonu i nga Tare tona whakamanawatanga i nga tau katoa kua pahure nei tae noa mai ki naianei, a e haere ake nei hoki. I tona matauranga hoki kaore atu he Ture i te ao katoa e rite ana ki nga Ture o Ingarangi te tino pai, marama hoki, e ora ai e whiwhi ai hoki kite tika te pani, te tutua, -te pononga hoki. Hei te hunga ngakau marama ia hei whakahaere i aua Ture. I te 12 o nga ra o Pepuere, 1569, ka puta te Eaihana Euri " mo nga Wheuua Maori, 1865," ki taua tangata; a, i te 13 o Hanuere, 1872, ka tuhituhi nga Kai Whakawa o tona takiwa kite Kawanatanga kia tangohia tona Eaihana. Tena o ratou pukapuka katoa kci te Minita mo nga mea Maori e purauga ana—a nga Kai "Whakawa, me a taua tangata. Heoi, na te aroha noa o te Minita mo nga mea Maori, whakawerewerea ana (Suspended) tona Eaihana mo tetahi takiwa. Kia mohio tatou katoa e kore te tangata nei e noho kite hunga e whakahe ana i nga Ture. Inahoki e tino hiahia ana ia me hanga ano he Ture mo nga mea penei. Kaua e tangohia noatia te Eaihana Euri a te Maori no te mea he Maori ia; engari me ata kawe kite Ture i whakaritea mo nga mea penei, ma te Ture e kite e tika ana te hara e tangohia ai tona Eaihana hei reira ka tika kia tangohia. He maha ano enei korero ki muri mo tenei; heoi me kati. Mo to muri atu taima me timata mo te Eori Poata, mo te Kura, me etahi atu ritenga hei painga mo tatou katoa. Ka nui toku tohe tonu ki nga hapu o toku takiwa kia mahi matou i enei ritenga pai a te pakeha, mete tini atu hoki o a te pakeha ritenga kaore nei ano matou i mohio noa i whiwhi ai ia kite matauranga mete whairawa katoa hoki. Kaore atu hoki he ritenga ke atu ki taku matauranga e hohoro ai te maori te whiwhi kite matauranga kite whairawa hoki. Ma nga Eori kia pai ka whai utu te whenua ; ma te nuinga o te utu o nga whenua ka whai moni hei ako i nga tamariki; ma te whai moni (kia kawa e kainga titaritia) ka whiwhi nga tamariki kite matauranga. * * * * Na to hoa, IST a Hikest Eawiri Taiwhakga. [Ko tenei reta kua tae noa mai. Ko nga kupu whakamutunga kua whakarerea atu e matou. E hara hoki i te korero tikanga i whakarerea ai. He korero whakatiriwa i nga iwi e rua, he whakakore i te kotahitanga e tika ai taua rua. E ki ana ia kia motu ke nga tikanga katoa a te maori i te iwi pakeha; man a ma te maori ake ana Kai-whakaako, ana whakahaere tikanga, ana aha noa atu. Me he mea ka wehea mai te pakeha i a koe me ana ritenga me ana taonga me ana aha noa, e tika ranei koe ? Ko nga tangata whakaaro tika o te iwi maori e kite ana i te he o taua whakaaro. He hanga noaiho ; hei aha i korerotia ai ? Kua kotahi tenei te kohanga, e kore hoki e taea te wehe ke. I kore ai e taia wawetia tenei reta he kapi no te nupepa i etahi korero atu ; tetahi, kaore matou i mohio kite tangata Ka.i Euri i ki ra a Taiwhanga, me he mea ko wai ranei. No to matou uinga i muri nei ka rongo matou ko ia ano ko Hirini Taiwhanga taua tangata. Na, e kore matou e tahuri kite utu i ona korero ; engari me whakaatu noaiho te tikanga i tangohia ai tona Eaihana Euri—a ma nga tangata e titiro te tika, te he ranei. Tana mahi, ta taua tangata, he whakahau noa atu ki nga maori e kuare ana kia ruritia tuaruatia, tuatorutia atu, nga whenua kua oti ano te whakawa. Ahakoa he tangata ke nana te whenua, kua oti ke atu ranei te Karaati, kua riro i te Kawanatanga i te pakeha noa atu ranei te hoko, te reti ranei, hei aha mana tena —he kai anake nana. Te mea i pena ai e hara i te mea he mohiotanga nona he tika tana mahi pera, e tika ranei ki roto kite Kooti; engari he

patipati moni mana. Ka riro mai he moni utu mo tona mahi i nga tangata i tawaretia e ia, koia tena, Beoi tana e hiahia ai—hei aha mana te mate o te tangata i moumoutia ona moni kite utu kau P He mea ano ahakoa kaore i whakaae nga tangata nana te whenua kia ruritia e ia, ka tohe tonu ano ia kite mahi poka noa atu. I peratia ano eia etahi whenua i te Kawakawa, i Whangaruru, i Waikare, i te takiwa ki Hokianga. Kua korerotia hoki i roto ite Kooti i matau rawa ano taua tangata he whenua kua oti te Karaati etahi o nga whenua i ruritia e ia—a e kite ano ia i te Karaati me he mea i hiahia ia kia kite. Kotahi te Paamu nui kua 30 rawa tau e nohoia ana e te pakeha i huia e ia ki roto ki tetahi o ana ruritanga 2iei tahae mana ki roto kite Kooti. E whakaatu 110 a ana te Karaati ki a ia e te tangata nana te paamu, kaore i tahuritia atu e ia—hei aha hoki mana? Tetahi—E hara ia ite tangata tino mohio kite ruri whenua. !Na te mea he tangata maori ia i whakaaetia ai he Raihana mana—me he mea he pakeha pera me ia te kuare kite mahi kua kore e whakaaetia he Raihana. Te tikanga o te Ture mo nga Kai Ruri e mau Raihana ana, ko a ratou mapi me matua whakaaetia e te tangata i whakaritea e te Kawanatanga hei titiro ki ta ratou mahi, te tika te lie ranei; kia tuhia rawatia e taua tangata tona ingoa me tona whakaaetanga ki runga ki aua mapi, katahi ka tika aua mapi mo roto i te whakawakanga. Na, ko Taiwhanga nei e kore e kawea ona mapi ki taua tangata, he mea hoki kei kore e whakaaetia ; no te henga ki roto kite Kooti ka korero ia ki nga tangata kuare no te Kooti te he—kahore, nona ano. He tangata whakararuraru nui tena tangata i nga mahi ate Kooti; he tangata whakawai i nga tangata maori kuare ki nga tikanga kia riro mai ai a ratou moni mana mo tona mahi he ; he tangata ia e whakahengia ana tona ingoa e nga maori ano o tona kainga. Na, koia tenei nga take i whakakorea ai tona Raihana.]

JCi a te Kai Tuhi o te WaJca Maori. Arikihanara, Hanuere 20, 1573. Tenjl eoe. Ka nui to kaha kite uta i to "Waka. Koia kei a lcoe. Tenei hoki etahi utauta mo to waka. Me uta atu hoki i konei. Ahakoa kino, lie kino na te auripo ; he iti, he iti wlianaatu—kaua e whiua kite wai, tukua kia u ki uta. Here ! E hoa katahi au nei ka utu i nga taunu a te motu katoa nei moku, a te pakeha a te maori, e kiia nei ko au anake te iwi kino o te motu nei, ko "Waikato. E tika ana ; otiia e kino tahi ana. Kaore au e ki he tangata pai au. Heoi ano taku he titiro tonu ki to mahi taunu tae noa mai ki tenei ra ka ki taku kete. Katahi ka utaina atu nei hei titiro hoki ma te motu nei. Eere ! E hoa ma, whakarongo mai! I te 11 o nga ra o Hepetema, 1872, ka tae mai te korero o te hui a Ngatiporou. Ka whakaarahia tana kara ; ka takoto nga hoari na te Kuini, he mea tono atu na te minita o te taha maori kiahomai ma taua iwi; whai korero ana mo to ratou kaha kite hapai i te pai, to ratou piri ki a te Kuini me ana Ture; me tana whakamoemiti ki a ia ano; tatau rawa i nga oko manu i kainga e ratou—nui atu to ratou koa ki a ratou ano. Haana a ratou kupu taunu i roto. Katahi ka hapamga taua ivri e te minita o te taha maori o te Kawanatanga i roto i te Paremete, ara nga iwi o te pito ki runga. Ki hai hoki i po rua ka rangona rawatia atu, rere! e patu ana i a ia ano ki taua hoari! Ka hua i homai ai e tona ariki hei patu inoku, e ahu mai ki au anake; kitea rawatia atu kua u ki a ia ano! Koia nei pea te kupu i te Karaipiture nei, " Ko ia e mau ana i te hoari ka maru ano i to hoari." Tahuri rawa iho ki ana Ture me ana korero hapai i a ia ano kua oti te paruparu kite parli. Te waiho maku anake te kino. Otiia i konei

ano hoki koe e Ngatiporou, me era atu iwi o te pito ki runga, haere ana koe ki kona taunu mai ai. E mea ma, he poaka te take ! Ki ran ote iwi nei lie kai na te kuri te poaka. Engari hoki tera i Horowhenua, he whenua; akuanei na aua tangata i hoatu he hoari te poauau. Here! tahuna ake nga whare oNgatiraukawa kite ahi! A, na te ngawari ote iwi kaore nei he hoari i a ia, totahi kua paruparu ano ana Ture kite paru. Rere! e nga iwi nei, kati ta taunu ki au. E mahi koe ite Paremete ; au paruparu iho kite paru nau ano. Kati to mohio ngutu ki au, me to. mahi taunu i roto i nga tau nei. Ka pehea ra to kupu e Anaru i roto i te Paremete i ki nei koe ko au anake te iwi Hau Hau ? A, kua ahu ke katoa o hoa e hanga na koe i te Ture, kua tahuri kite patu i naia nei. Koia au i mea ai kaua e taunu. E mahi koe i tau, maku au e mahi. Tenei ano hoki nga rangatira o Waikato i tu tonu i to taha o mua iho tae noatia ki naia nei. He rangatira nui, he uri tuku iho, kaore ano i kitea tona maminga; e hara ia i te tangata parapararua penei me etahi i te motu nei e taunu mai nei ki au. Kua rangona hoki tona ingoa e te motu katoa nei, whiti atu ki tawahi nei, o te timatanga mai ra ano. Tenei ano hoki pea ia te titiro whakatau nei ki to mahi. Kaore hoki te Kawanatanga e whakahua i a ia, no te mea he uri no te aitanga a Tiki. E kore koe e patai mai, kowai ? Here! e koutou—kati to taunu tonu ki au. Ka rawe koe ; mete ngutu ruruhi o ngutu e tuahangata —he ngako kau ki a koe ! Waihoki ka utua ano e au te kupu a "Wi Parata e ki mai nei kia tirohia atu ana kupu " e hara ia i te mea tawai ete Makarini kite hiriwa kite korero, engari he kitenga nona i te maminga a te Tapeta." E hoa, hei aha i peneitia ai te kupu ? Kowai te he nei ? He aha te ki tonu mai ai, "ae " —na te hiriwa na te koura koe i tango, na te kore turanga hiriwa koura a te Tapeta. Homai ana ko tena turanga e tuna koe, e hara koia tena i te hiriwa i te koura P Kia aha ai kite whakawai, hei pewhea koia nau ? Heoi ano. Kei mumura o koutou taringa ka tahuri ka maka i tenei pukapuka. Na to koutou pononga he Hau Hau i mua. Na Hihiona Noa watt a.

Ki a te Kai TicJti o te Walca JKaori. Matapihi, Tauranga, Hanuere, 27, 1573. E hoa, teria koe. Ka nui te whakamoemiti o toku ngakau kite pai o tau mahi e mahi nei koe i nga mahi o te rangimarie ; ara koia tena e tau mai nei i Po Neke te Waka Maori hei uta i nga taonga o ia iwi o ia iwi o Niu Tirani. E hoa, he kupu tenei mo to matou inaiatanga kite ahu whenua. No te tau 1872 ka mahi matou ite witi e wha rau eka. I tenei tau 1873 kua riro mai i a matou te mihini tapahi witi. Ko te utu o taua taonga nui e wha te kau pauna moni, £4o—e rua te kau ma rima matou nana i utu. He mihini patu tetahi i riro mai i a matou. Ka nui rawa atu to matou hiahia kia riro mai i a matou nga taonga nunui o te pakeha, kia whai atu ai matou i muri i te ahu whenua o te iwi pakeha. He whakamana ano hoki.na matou i nga whakahaunga mai a te Makarini i enei tau kua hori ake nei, i kiia ai e ia kia ahu whenua te iwi maori kite mahi taro, harakeke. Kua whakamana e matou taua kupu; kua tupu ano he taro i a matou, e rua te kau eka kei tenei wahi. E hiahia ana hoki matou ki era atu kai a te pakeha kia whakawhiwhia ki a matou; ara te raihi me etahi atu kai e tupu ana i te whenua. Heoi nga kupu. E hoa tena koe. Kia ora tonu koe hei mahi mai ito tatou waka. Ma te Atua koe e tiaki. Na to hoa aroha, Na Hamioea Ttjpaea.

£Ka tika rawa te mahi a te iwi e noho mai i Tauranga. Ko te mea tena e ora ai te iwi lie mahi ite kainga—e kore e orate tangata ite hanga e haereere ana ki nga tangihanga me nga huinga noatanga atu o temotu korero haere ai i ana tikanga hei whakanui i a ia, hei whakapehea ranei. Ko te raihi nei e kore e tupu i tenei motu.]

Ki a te JBjzi Tuhi o te WaJca JbTaori. Wairau, Hanuere, 1873. koe. Mail 6 tuku atu ta matou rsta ki ■te WaTca Maori mo nga ritenga poti tangata mo to matou takiwa; kia waiho ma matou anake e poti, ma nga tangata o tenei takiwa. Kaua nga tangata o era atu takiwa e poti mai—timata i Wairau, W aikawa, te Hoiere Eangitoto, Whangarae, Whakapuaka, Motueka, te Mataau, Takapau, Motupipi, Takaka, PareTvhakaoho, Tukurua, Aorere, Te Whanga Nui. Ko nga kainga tenei poti tangata mo to matou takiwa. .Ko te take i penei ai matou he tito no etahi takiwa o nga maori me nga mema hoki. Kua kotahi hoki nga ritenga i nga ra o era mema kua tu nei. A, kua kite matou i a ratou ritenga—mo to ratou takiwa anake, kaore e ahu mai a ratou mahi ki to matou takiwa hoki. Koia matou i whai Ture ai mo to matou takiwa. Tetahi, he tito no aua mema, he ki ka mate te !Rori Poata i a ia. Ka whano matou te mau kite whare herehere mo nga tito o ana mema. Kua utu noa atu matou i a matou Karauna Karaati, (mo nga Eori) na tana pukapuka M mai kia kaua matou e utu atu. Tenei ano te mau nei taua pukapuka i a matou. Tetahi hoki, he he no a ratou poti tangata, he mauahara ki nga ritenga patunga a o matou matua i nga tangata o Ugaitahu i nga ra o te Eauparaha ma. Ka mea ratou; —" Kaua tatou e poti ki nga tamariki a te Eauparaha ma." Tetahi, he whakakake no taua iwi no Ngaitahu kite poti noa mai kia riro nga ritenga oto matou takiwa i a ratou. Kua tika nei ite Ture ma tona porowini ake ma tona porowini ake ano e kimi tikanga mo tona rohe mo tona rohe. E kore hoki e mohio te tauhou ki nga wahi kino o te whenua tangata ke. Kia roa ano e noho ana te tauhou katahi ka mohio kite whenua, ki nga wahi kino. Ko taua iwi e kore ratou e mohio mai ki nga tangata ahua pai, ki nga tangata ahua mohio o etahi kainga atu. E hoa ma he ki tuturu tenei na matou. Kite tae atu tenei reta me tarawa kite perehi. Kaua e hawhetia. E rua aku reta, a Kereama Herangi, i tae atu kotahi i hawhetia kotahi kaore au i kite ki roto ki nga nupepa i tae mai nei ki a matou. Na te Eunanga o Ngatirarua o Ngatitoa ki Wairau, Na te Eobe Pukekohatu. „ Kereama Hebangi. „ Meihana te Weta.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Mataahu, Hanuere 24, 1873. E hoa, tena koe. Ko te reta i raro nei he mea homai na nga tangata o konei kia iaia e koe kite "Waka Maori kite paingia e koe. Na Kapene Poata.

Ki a te Kai tuhi o te Waka Maori. Mataahu, Hanuere 24, 1873. E hoa. Ka nui te tika o nga kupu a Hunia te Iki i tuhia mai nei i Matatera "wahi o Wangaehu i roto i nga ra o Nowema, 1872 ; e ki mai nei e whakaatu ana ia i ana whakaaro hei tirohanga ma te iwi maori. Ara kia whakamutua rawatia nga mahi kuare, te kaihaukai, te tangihanga, te urunga tapu, te pokapoka i nga taringa, te mangere, te noho i roto i te paru, te moenga huihui ki roto kite whare, me etahi

atu mea e whakama ai te tangata e raw at ore ai hoki. Engari tahuri kite ahu whenua kia puta mai ai te hua kite ringaringa hei whangai ite tinana. Kia tukua hoki kite Kura a tatou tamariki kia whakaakona. Kaua e koroukore ; kei penei me tatou © noho kuare nei, e whakaako mai nei o tatou hoa pakeha, kore ake e mohio i te mea kua titongatia te ngakau. lieoi ena kupu. He kupu whakatau atu texiei naku mo nga kupu a Hoani Nahe o te Kirikiri, Hauraki, i tuhia mai i Hotereni Taone i te 22 o nga ra o Oketopa, 1872. Ara mo nga kupu whakahe mo Meiha Rapata mo te korero tipua i korero tia e ia i roto i nga ra o Hurae, 1872—i whakaatu nei ite haerenga o Kahukura ki Hawaiki kite tiki i te kumara. Na, e hoa, e Hoani Nahe. Ko au tenei ko te tangata nana i tuhituhi nga korero katoa a Meiha. Rapata ratou ko nga iwi i huihui mai ki Mataahu i reira ai. He tokomalia nga tangata i tae mai nei ki te whakarongo ki nga take o taua hui i panuitia atu na kite "Waka Maori. I tae kite toru mano (3000) nga tangata kite whakaaro iho. Kei te ~W"airoa hoki te rohe mai o nga iwi i tae mai ki konei Me nga rangatira ano hoki o te Urewera tae noa ki enei iwi o te taha tika—atu i Whangaparaoa, te Kabanui a Tiki, Torere, Opotiki. I tae mai hoki no te iwi e noho ana ki Heretaunga e 40 ratou —na te Runa tima o te Kawanatanga ratou i mau mai ki konei. Ko enei tangata no tua tata mai o Hauraki o to kainga. I rongo katoa hoki ratou ki nga korero i whakapuakina e Meiha Hap at a tae noa kite korero mo te haerenga o Kahukura ki Hawaiki, a kaore rawa i puta he kupu whakahe a ratou mo aua korero. Na, e tama. Na nga kaumatua tonu o tenei takiwa enei korero. Ko nga mea tonu enei i kitea e nga kaumatua o mua atu i a ratou; na era i korero iho ki etahi tae noa iho nei ki enei whakatupuranga. E hara i te mea i kite a Meiha Rapata i te haerenga o taua waka; kaore, engari i rongo korero ki nga kaumatua e korero ana—na, kei te korerotia ano i naia nei. E takoto marama noa nei hei tirohanga mai mau. E kore rawa e tika te ki no Rapata noa ake tenei mohiotanga. E hara nei hoki i a ia, no nga kaumatua ke—e hara ano hoki i te roro o tona whare noa. Mo au kupu tawai enei kupu. E ki ana koe e he ana te whakahe a Iraia—te titiro kite kurupae i tona kanohi katahi ka kape i te otaota i roto i te kanohi o tetahi tangata. Na e hoa, kiamahara hoki koe, kei waiho e koe ko nga korero a ou tupuna hei mea e pono ana, a kia waiho ko nga korero a enei tupuna hei mea tito—kei tahuri atu tau kupu whakarite ka whakawa i a koe. Kei whakapono koe ki nga mea i rongo ai koe a kaore i kite, a ka uaua noa kite whakatikatika—kei kitea e wairangi ana hoki koe. Eki mai nei koe ki a matou kaua hei noho noa ka ahuareka noa iho, ka tuku i etahi korero titotito noa ma matou kite Waka Maori kei kitea to matou wairangitanga; ato pouri kei kiia te nupepa nei, te Waka Maori, ko "te Pono ko te Tika ko te Aroha " tona ingoa, kei kiia he kai mau i nga korero titotito noa. Taku kupu mo enei kupu au, he aha koe te mohio ai he titotito ano hoki nga korero o Tainui, te Arawa, Matatua, Kuruhaupo, me Tokomaru ? Ka kape hoki koe i - ena ki waho kia atea mai ai te ara mo nga korero pono anake e hara nei ite wairangi. Na kua kite nei au kaore ou pouri, no te mea kei te korero tonu koe i nga korero aou tupuna! Kati ra, he aha koe i whakahe ai ki a Meiha Rapata e korero ana hoki ia i nga korero a enei tupuna ? Ko au te tangata e whakahe katoa ana ki nga korero a nga tupuna o tenei takiwa e noho nei au ; no te mea ko ratou noa i ngakau mahara, a kore ake e mohiotia te tau te marama te ra ranei i tae ai a Kahukura ki Hawaiki—engari pea e hoa ena tupuna i a koe na ? Eta, kaore ano he karangatanga

huihui mo te motu katoa nei hei whakaputaputanga i enei korero ; e puta wawe ai i mua, e rongo wavve ai nga tangata o tena tai o tenei tai, o era atu tai Tanei, e whakariterite tahi ai i nga korero a nga tupuna e kitea ai ko ehea tupuna nga korero e pono rawa ana i a etahl tupuna. Mo tau kupu eki mai nei kaore i rongona e koe i mua te ingoa o tenei waka, i maheu i roto i te tapui waka i rongo ai koe. Heoi ano. Na Tamati Tautuhi o Mataa'hu.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Shortland, Town, 10 Pepuere, 1873. Tena koe. E hoa me tuku e koe taku panui kia uru kite Waka Maori hei utu mo te panui a Hohepa te Poke Tawhitupou. E hoa, kua kite ano au ito kupu i raro i te panui a Hohepa e mea nei "me kati pea "ta korua tuhituhi kei tautohe a riri kau noa iho." !Na reira a hau ka mahara kua whakaparako koutou ki era tu korero, a e kore taku panui e taia kite nupepa. Na reira ahau e hoa ka hoatu i tenei Noti ° te Peeke o Niu Tirani i Akarana (No. 037717). Ko te hawhe o tenei noti, ara te 10s., hei utu mo nga nupepa o te Waka Maori o te tau ka mahue nei, ara 1872, me tuku katoa mai ki au era nupepa. Ko te hawhe i toe, mo taku panui kei mahuetia. He panui lioki naku kua hiahia nui toku ngakau kia uru kite WaJca Maori kia kite ai taku hoa a Hohepa, no te mea he reta tonu naku ki a ia; otira e kore e pai kia tukua retatia, engari me Waka Maori. Kite nui rawa to koutou hoha ki taua panui aku, a ka whakaparahakotia, me tuku katoa tena noti mo te tainga atu. Hoha pea, he hoha ia ki nga tangata; he mea ngakau nui naku—a penei kua kore pea nga nupepa e tonoa atu kia homai. Na Hoani NAHE. [Kua taia atu ki raro nei te reta a Hoani Nahe i runga ite nui o tona hiahia. Engari kua hoha rawa matou me nga tangata katoa ki taua tu korero—me whakamutu inaianei. Ko raua anake ko tona hoa e ahuareka ana ki a raua korero, e hara i te korero hei painga mo te katoa. E pai ana ano nga reta tuatahi; ko tenei kua roa ke e mahi ana me kati. Ko tetahi 10s. a Hoani Nahe kua puritia mo nga nupepa o te tau 1872, kua riro atu na ki a ia ; ko tetahi te 10s. mo nga nupepa o tenei tau e haere nei IS73—kaore matou e pai kia utua mai te panuitanga. Kite kore e paiDgia e matou tetahi reta kia taia atu, he kore ano —ma te utu e aha ai ?]

Ki a te Kai Tiihi o te Waka Maori. Te Kirikiri, Hauraki, 10 Pepuere, 1873. E hoa. e Hohepa, tena koe. Kua kite au ito reta o te T\Taka o te 22 o Hanuere, me to kupu e ki nei kaua ahau e pouri. H"a, e hoa. Kaore au e pouri mo to reta. Ka nui ranei te pai o tau panui. I kitea ai tou mohio mete tika oau korero; i mohiotia ai ©te motu nei ko koe anake te tangata korero tika, korua tahi ano ia ko to loa ko Iraia Whakarewa. Ko to kupu mo taku uinga ki a Aotea raua ko Horouta, ka tika to whakahe ki au mo runga i tena. Otira kia marama mai i a koe te take iuiai e au. E rua anake ena waka ko Aotea ko Horouta i nga panui a Hapata raua ko Iraia. E ki ana a Eapata na Horouta anake te kumara katoa ote motu nei, eki ana a Iraia na Aotea anake. A, kei whea ra era atu waka ote motu nei ? He kore 210 a iho pea enei waka kite whakaaro a enei tangata ? He kore ranei pea kaore rawa e motiio ana ki enei waka. Ki ta raua nei whakaaro pea, ki ta koutou "tahi ranei, ko Aotea anake pea raua ko Horouta nga waka i u mai ki tenei motu; a no runga anake ano pea i ena waka nga tangata katoa me nga utanga mo te motu nei. Koia ra tena te take i uia ai e au

ena waka. E hoa ete Poke, ki hai pea koe i kite i nga nupepa o nga korero a Rapata raua ko Iraia. Taku kupu ki a koe me tono e koe kite Kai Tuhi o te "Waka Maori kia tukua mai ki a koe aua nupepa, e man na nga nama o aua nupepa i taku panui kua tae noa atu na ki a koe, kia kite ai koe i a raua korero i haere atu ai taku whakahe mo raua. Mehemea kei a koe ano aua nupepa me tomo koe ki to whare ka ata korero ai i aua nupepa. Ko ta Eapata ki mua, muri iho ko ta Iraia, muri mai ko taku, hei muri atu ko tau—kei kona pea ata marama ai i a koe. Ki taku mohio hoki i kite tonu iho koe i taku whakahe mo ta riri tonu iho koe, tuhia mai nei e koe te nanakia waiata nei, mete mea nei ano e whaiti ana—engari kaore ana kaha. Na, e hoa, e ki nei koe i haere mai ano au i Hawaiki me taku waka me nga utanga ano o runga, eki ana ano koe e rite tahi ana taua. Ha ! e hoa ! He aha hoki koe te whakahe ai i te panui a te tama a Whakarewa i whakahe nei ki a Meiha Eapata me nga tangata katoa o tera tai ? I mea ai ki a Ngatiporou nolio e mea no runga i a Horouta te kumara ; kei hua nga tamariki a Ngatiporou he tika, kei noho i runga ite kuaretanga—ko a korua kupu ra ena ko to hoa. E hoa, naku koe i whakaako i ki ai koe he utanga ano to toku waka ; a e rite tahi ana taua. Taku kupu mo to panui, kaore he ritenga. Engari ko nga tikanga kaha o to panui e ki ana na to tupuna anake, na Turi, te kumara o te motu nei. Engari kaore i puta i a koe tenei kupu, he wehi nou. He mea titiro hoki ra naku ki to panui. Whakaatu marire e koe te ingoa o to Atua, to hoe, to tataa, me te ingoa o to kumara, me to patai mai ano kia whakina atu e au te matua o taku kumara. He mahara pea nau kei te korenga e whakina atu e au hei reira pea koe ka ki ai na Aotea anake ano raua ko Turi te kumara katoa ote motu nei. E hoa ki to mohio pea he Kahutoto anake ano te kumara o te motu nei ne ? E hoa, ki hai toku panui tuatahi i mea na Tainui anake te kumara katoa o te motu nei. Engari katahi nei ano koe nga tangata o tena waka o Aotea ka mea he utanga ano to Tainui. Ki tonu mai koia kaore he kumara o runga i era atu waka o te motu nei, na to tupuna anake na Turi. Penei ka mutu te mea atu ki a koutou ko o hoa. Hei aha hoki i whakina atu ai te matua o taku kumara ? E kore hoki pea koe e whakapono mai. Na Hoani JSTAHE. [Me mutu i konei tenei korero. He kumara anake.]

li-i a te Kai TuTii o te TValcci JSlaovi. Tamahere, Waikato, Pepuere 6, 1873. Tenei ka tukua atu e au tetahi kupu hei titiro ma nga tangata e mohio ana. He Ture i whakatakotoria ki to matou takivva mo te waipiro kia kaua e kainga ki Tamahere. No te marama o Hnne ka whakaturia taua Ture. Nga tangata nana i whakatu ko te Hakiriwhi, ko te Raihi, ko Piripi, ko Hoani, ko Reone, ko Kihia. "Whakaturia ana e ratou taua Ture, i muri iho ka haere ratou ki nga taone kai waipiro ai, ka waihotia te ture kite kainga kaore he kai tiaki. Katahi ahau ka tnahara he ahua pohehe te whakaturanga i tenei ture. Ko te taenga ma.i o te Hau Hau ki to matou kainga ka nui te haurangi, ki hai aua tangata i namumu. I muri mai ko te taenga mai ote Kopara ma ka kai i te rama; i kite a te Eaihi kaore i hamumu tona waha. _ Tetahi, ka kite au i ona hoa e kai ana i te rama i Maungakawa. Katahi au ka mahara he haere kau mai ta enei tangata ki to matou kainga whakatu ai te ture, ka mutu ka hoki ki to ratou nei kainga kai rama ai. Heoi, ka timata taku whakapehapeha ki taua Ture. I muri o era ka tae mai a Maihi Tarawaru raua ko Paora Tuhaere ki

-fcaku kainga, ka hokona eau e rima karana pia. I kite ano ratou katoa e kainga ana. No te katahi ka tuhia mai te reta ki au, koia tenei; & " Kua hara koe mo to liaringa mai i te ke'ke pia ki konei. Me utu koe kia £1 10." No tenei katahi an ka moliio i whakaturia tenei ture moku anake. He maha hoki nga i tae mai ki konei ki hai i hamumu nga waha. Ko te whenua i whakaturia nei taua tnre na te Baihi e 70 eka, na te Hakiriwhi 100 eka, na maua ko taku matua e 400 eka, Ko mau'a ki liai ano i whakaae ki taua ture. Heoi ano koa e hoa ma nga mea i whakaritea te ture nei ko etahi o n°- a kai whakatu i taua ture no Maungakawa ke. Ko ta ratou tino mahi i muri o taua ture he kai rama. He patai tenei, tena ka pai ranei tenei whakatu ture P Whakaturia atu te ture kite kainga, haere ana n°*a tangata kite kai rama! E koa ma he hopu tutua tenei ki taku mohio. Heoi ano taku whakatu tika i "te Ture kai rama kia kawa ratou e haurangi, katahi ka tika ka pai hoki. Ki taku mohio ma te iwi katoa e whakatu te ture katahi ka tika; ko tenei tokoono tonu nga tangata nana tenei tare, kanui taku whakakuare kia a ratou. E hoa ma, he maminga koa mo matou. Na Tuhakaraina.

.27 a ite Kai Tuhi o te TPaJcu J&aori. Pipiriki, "Whanganui, Pepuere, 1873. E hoa tena koe. Man e tuku atu tenei reta hei whakahoki i nga koreroa Hoani Tiwini o Rangitikei mo te mahinga ote hapi. E hoa tenei kua kite au i tan reta e tohutohu nei koe i nga iwi kia mohio kite mahinga o tenei taru ingoa nui o te hapi. Mo to kupu iki mai nei e rua tau ka hua ai; na no tenei Hurae ka mahue atu nei ka toua aku, inaianei kua hua, ka nui te hua, ngaro ana nga rau i nga hua. Penei ano nga hua mete hua Poakaaka i runga i nga rakau nunui nei, muri iho ka penei mete hua Pohuehue nei te nunui. Katahi ano te taonga hei mahi kia hohoro te hua. Ko te teitei ka 26 puta. ISTa Bnri Pakakaiato.

Ki a te Kai JEloe o te WaJca Maori. Rangitikei, Hanuere 17, 1871. IS hoa mau e tuku atu ena taonga ki rutiga ki ton waka hei tuku atu mau ki o taua hoa pakeha me o taua hoa maori. Ara, e whakahe ana au kite nui noaiho o nga korero o roto o nga nupepa e tuhi mai ana ki a matou whaka-maori. Ko te he, ki taku titiro, ko te toliutohu mai ki a matou whaka-maori. Ko tetahi he, ko te kore tikanga o roto o nga korero. Ki taku mahara me waiho nga iwi maori ma te pakeha e tohutohu mai; no te mea ko te iwi tena kei runga atu te matauranga i to nga iwi maori ki taku mohio. I mua, i toku taitamarikitanga, kaore ano nga Ture pakeha i tae noa mai ki tenei motu; kaore au i kite pai o tera takiwa. No taku pakeketanga ake ka tae mai te pakeha me nga Ture ki tenei motu; ka kite ail i nga Ture pai, i nga Ture e ora ai te tangata mete iwi. Ko toku iwi ko Isfgatiapa kua tango i etahi o nga Ture pakeha—ara kua whakatupu i te kau i te hipi i te hoiho. He whare paraki hoki o ratou, me to ratou kai pai, me to ratou moe pai. He mea mahi ki o matou ringaringa enei mea. Mea ake hoki ka tu he "Whare Kura mo nga tamariki ki Parewanui. Ko te take i kore ai e kitea he Kura mo nga tamariki i mua ki konei he kore no toku iwi e tahuri kite pinono moni kite Kawanatanga. He xnea whakama hoki ki a ratou tera. Inaianei katahi ratou ka hopu ki taua mea, no te mea na te Kawanatanga te aroha ki a matou. Ko tetahi take i kore ai

toku iwi e hohoro kite whai i nga Ture pakeha kia pau katoa mai i a matou kaore e pukatia te whai, engari ka ata haere marire te haere. No muri hoki matou. i nga iwi katoa i whai atu ai i nga Ture pakeha. Na Hona te Ahtjkaramu.

Ki a te J£ai Tuhi o te Waha Maori. Rakaranga, Whaingaroa, Hanuere 17, 1873. E hoa, tena koe i roto ite atawhai ote Atua. He kupu atu taku ki a koe kia taia iho e koe aku kupu poroporoaki mo to taua papa mo Kawana Poene ka ngaro atu nei i o taua kanohi—koia tenei; —" Taku papa e, haere atu ra, haere atu ra, haere atu I Kawhakina atu nga nui, kawhakina atu nga whakaaro pai, kawhakina atu te pai, kawhakina atu te aroha. I te nohoanga o te tama o Kiripuai he Kura te tangata.' Ka riro na koe ka whekiki nga tamariki nei i muri i a koe ka riro na. E hara, ite mea e noho ana koe i tenei motu e marama ana nga ritenga, e pai ana te noho. No te mea ito timatanga taenga mai ki a matou i Ngaruawahia, ara i Waikato, ka huihui matou nga hapu o Waikato kite urupa ote Wherowhero; ka tae mai koe kite urupa ka maunu tou potae, ko tau whakahonore tenei; ' E hoa e te Wherowhero tena koe, he tangata manaaki nui koe na nga Kawana kua tae mai i mua i au. Aka manaaki ano hold au i a koe.' E hoa tena koe. Ko te tuarua o kupu, ko te kino ote maori me nehu kite urupa o Potatau, ko te kino ote pakeha me nehu kite urupa o Potatau. Ko au kupu tenei ito pito taenga mai ki a matou. Koia hoki te aha. Ki hai i kino, hoki noa koe. Koia ahau e poroporoaki atu nei i taku rongonga ka hoki koe. E koro haere atu ra ne. Heoi ena kupu mihi aku; he waiata tangi atu tenei naku:— Ivaorc tc arolia e kai mornotu nei, Ko te rere a tc ao na runga tonu mai te ilia ki Po Neke. Kia tangi atu au, ka riro Poene Te tai ki Ingarani kite watutata, Kite makau awhe rangi— Nana nei te tinana i ako raw eke iho. E Kuini i Tawhiti Whakarongo mai ra, au ne ka haurangi Te maru ra i a Poene ; Nana i hara mai hoe ana i te tinana. E koro, haere atu ra." Na Haearaia te Hfakx