MANAWATU.

Waka Maori, Volume 8, Issue 23, 12 December 1872, Page 150

MANAWATU.

He korero tenei o te hui o nga iwi o te taha ki Kapiti kia kite i te Kawana i tona taenga atu ki Manawatu. Kua rongo noa atu nga iwi o te motu nei kite raruraru o Ngatiraukawa raua ko Muaupoko mo Horowhenua, ratou ko Rangitane, ko Ngatiapa, ko Whanganui—totahi ra ka riri i mua i te werenga o te whare o Ngatiraukawa i a Ngatiapa. Na, ko taua raruraru kua whakaaetia e aua iwi katoa kia tiikuaki te Kooti "Whakawa Whenua Maori mana e whakaoti; a e noho ana taua Kooti i Manawatu e mahi ana i

taua raruraru i te taenga atu o Kawana Powene ki reira—ko te Mete raua ko te Rokena nga Kai Whakawa, ko Hemi Tautari te Ateha Maori. Kua tae mai te rongo ki Manawatu hei te Wenerei, te 27 0 nga ra o Nowema, ka hoki mai te Kawana kite taone kite Awahou—kua taha ke atu hoki ia ki Eangitikei i tetahi rangi atu. I taua rangi (te 27) ka huihui nga pakeha o te taone me nga iwi Maori katoa kite whakahonore i a te Kawana, he whakaaro hoki ka mutu te kitenga i a ia no te mea e haere ana ia hei Kawana mo tetahi whenua. Ka kitea i taua rangi nga haki o te iwi pakeha i runga i nga whare katoa e kapakapa ana i te hau—purotu ana ! Ko nga iwi Maori i taua hui ko Ngatiraukawa, ko Ngatitoa, ko Ngatiawa, ko Muaupoko, ko Rangitane, ko Ngatikahungunu, ko Ngatiapa, ko Whanganui—hui katoa ki nga tane ki nga wahine ka kotahi pea mano. Ka tutungarehu nga iwi nei, ko Ngatiraukawa i tetahi taha ko nga iwi a Meiha Keepa i tetahi taha—ara Muaupoko, ko Ngatiapa, ko AVhanganui. Kua oti nga korero whakarite i te tuatahi, katahi ka takoto atu te matua o Ngatiraukawa i tawhiti i tua i te pukepuke i te wahi ngaro ; ka takoto te matua o te Keepa i te taone tonu i te wahi kua whakaritea hei korerotanga ki a te Kawana. I reira te haki a te Keepa e tu ana e werewere ana i te hau—mau ana te kanapatanga kite whenua mete haeata o te rangi. No te rima o nga haora ka kaere nga turupa pakeha, mete paana whakatangi putorino hei whakahei i a te Kawaiia kite whare i noho ai tera. Katahi ka takina mai. Te taenga mai kite wahi i takoto ai te matua a te Keepa katahi ka rere te tangata kite ki atu kite matua a Ngatiraukawa,—" kua tae mai a te Kawana." Katahi ka kokiri te matua a Ngatiraukawa.; ka motu mai kite ara ka haere te kai whakatakoto i te manuka, i muri e whana atu ana te hai wero—ko Kemene Piharau o Wairarapa. Ka pakia nga ringa ka ngangahu ka werohia te manuka, ka tipu te whana a Ngatiraukawa kite whai—anana! ngatari ana te whenua, mete ru! Kaore i mau taua tangata tae noa kite matua a te Kepa. E tu ana te Keepa me tona huata e whakau ana i tona matua kei pakaru. Na, ka takoto te matua o tetahi kite taha o tetahi—kaita ana nga mho o tetahi ki tetahi. Muri iho ka tu te peruperu —pai ana! Muri iho ka tu te haka. Katahi ka korero. Kai runga ko Ihattara Tukumahtj ka mea:— " Haere mai e te Kawana Powene! Haere ma kia kite i to iwi i a Ngatiraukawa! Tenei ano kei te mahi i nga mahi pai, ara i te Whakapono. Nau hoki 1 tuku mai i mua ko nga minita hei kawe mai i te Kongo Pai, hei kauhau kia whakamutua te whawhai kia tahuri kite "Whakapono. Koia ka tahuri au a Ngatiraukawa kite "Whakapono a tae noa mai ki tenei ra. E hoa e te Kawana kei mahara mai koe no tenei ao toku Kawantanga. Kaore, engari ko taku Kawanatanga he mea heke iho i te rangi. Koia ka tae mai au a Ngatiraukawa ki tenei wa e ora ana, a ki kite nei koe i nga tino rangatira kaumatua me nga tini rangatira taitamarikio Ngatiraukawa kuawhakamine mai nei ki tau aroaro e to matou matua aroha e te Kawana. Kia rongo mai koe e te Kawana, na roto i tenei mahi a Ngatiraukawa (ara i te mahi pai) ka whakapakia etehi tangata hei minita i roto i te mea kua kapi katoa tenei motu i te kino. Mehemea i pera hoki au me nga iwi o te motu nei penei e kore koe e korero ki a matpu inaianei. E hoa e te Kawana, kaore kau he korero ki a koe. Heoi ano te korero he tangi anake ki a koe, kite matua aroha nana nei matou i atawhai i roto i nga mahi kino o te ao. E hoa e te Kawana ; haere ki Ingarangi i runga i te aroha, i te pai, i te rangimarie, i te maungarongo. *E te Kawana, kai rongo mai koe, i muri i a koe ko taku mahi ko te pai anake. Ahakoa taa

inai he Kawana hou ka malii tonu au ito pai. E hoa e te Kawana haere ra. Tera te pukohu mau tonu mai i Pukeliika, Ko te ara tonu ia i haere ai taku torere. Tahuri inai ki muri ra kia ringia atu hei tvai kei aku kamo. E liara i au, nana i tuatahi, Nau rawa i tuapeka kite iti iau ; No reira te ngakau i whakawairangi ai, He kanohi aroha noko ki a koe ra. Ka mutu te waiata a Ihakara ratou ko tona iwi k a tu ko Meiha Keepa, ka mea:— " liaere mai e te Kawana ka hoki ki runga ki ou moutere ; no te mea kua tau iho tc rangimarietanga ki runga ki tenei motu. Kua rite hoki tau kupif i kiia e koe i Poneke i to matou haerenga atu kite kawe atu i a Mete Kingi. I puta hoki tau kupu i reira, e rua nga Ingarangi, ' ko Hikurangi ko Whakaari.' Heoi, ana e ahau. e to pononga, ete kai hapai iou ringaringa. lieoi ra, pehia ana o au te kino. Inaianei kua huihui nga tangata ki Hikurangi; kua watea atu nga pokeke ao i runga i nga maunga, kua whiti iho te ra ki nga raorao nei; kuatauwharewhare iho te pai kite takiwa ; kua puta hoki ou arohatanga ki au ki a Meiha Keepa, ki a Hapata, ki a te Mokena, ki a te Pokiha o te Arawa ; ki a Henare Tomoana me etahi atu rangatira nana i hapai ou ringaringa. Ko niatou hoki ko enei iwi kua takoto atu ki roto kite turc e kore ai e tika tenei ki kei a matou ko oku iwi to kino. No te mea kaore ano oku tupuna i haere noa kite patu i etahi atu iwi. He mea tiki mai au e enei iwi ka haere atu ahau ki te awhina i a ratou. Ko nga iwi anake i haere mai kite patu iau kite roro o toku whare. Me taku kino, kino iho ano au ki taku whenua ake. Ko te take i tae ai au kite hapai ite hoari ki runga ki nga iwi nau, na te Kawana. Na ko tc kupu a Ihakara e ki nei he tangata pai ia, i heke iho tona Whakapono me tona Kawanatanga i te rangi, kaore au i kite i tona pai. Ehara hoki te mate o Taranaki, o Waikato, 0 Ngatiporou, ite mea na ratou ake te he. Engari na te upoko ote ika. Ko Wairau te tuatahi,koHeretaunga te tuarua, ko Whanganui te tuatoru, te tuawlia ko te pakanga nui ote motu nei. Na Matene, na Wi Tako ratou ko ona iwi aua kino i hoatu hei mate mo era iwi. Koia tenei matenui e mate nei te tangata mete whenua. Ko tenei, e te Kawana, ko aua iwi ano e hanga nei i te mate moku ki runga ake ano ki toku whenua ano. E mea ana kia pau i a ia toku whenua ka hoki ki Maungatautari. No te mea kua tae a Tapa, a Ihakara, kia whakahokia mai o ratou lcainga. Na, kua whakaaetia mai o ratou kainga ki a ratou. Ko tenei e Kawana ka poropiti ahau i tetahi kupu ki a koe hei pupuri mau. Taihoa ate Atiawa ka hoki ki tona kainga me Ngatiraukawa ki tona kainga, ka tae ki reira ka tahuri mai kite whakamate i te Whakapono, i te Kawanatanga, ka tahuri mai hei hoa riri mo taua. E hoa kite rapu koe ite he iau me oku iwi e kore koe e kite. Ehara oku tupuna me oku matua me oku iwi ite mea mohio kite rnahi i nga mahi kino penei me enei iwi e tango nei i to matou kainga. Ko tenei, e te Kawana, haere e hoki ki runga aou mahi. E kore e puta atu he kino iau me oku iwi, no te mea he rangatira ahau, he iwi rangatira hoki oku. Kua paku te rongo o tenei raruraru kite motu katoa; kua tae mai koe i tenei ra kia kite 1 a matou, ito matou kino, kite poroporoaki iho hoki ki enei iwi; heoi, kua kite koe kua hoatu e matou kite Ture —ara kite Kooti Whakawa "Whenua Maori. Heoi ra, haere atu me to hoa i runga i nga mahi pai o to tatou Ariki i runga:— Oku rongo e liau atu ana kite Taitokerau, Piki ana au nga. pikitanga ki Puketeitei ki maunga Tihore; Ko au tamoea ra e te Anikoliu te malieatanga kowairere; Okioki ana i te paepae o te -whare Matamunu,

Kia liomai te hopi, te karaihe, te kaone, Hei whakakohiko iioa i te taha rangi, Hei titiro ilio ki to taha e pai ana, E huro ana, e rawe ana, o topia ana, e koiri ana— Ka tae ano kite talia o te "Wliaiti Kia horahia te pukapuka, Kia tuliituliia kite rcta, kia ringitia ko au. Ko wai koia te At aa o te Rangi ka tino kite ? Ka rongo ra e hari korero, ka tarara e te bgutu iti; Katararae te ngutu'rahi, ko te whakatauki°au a te tangata. He tawhito au. he uri matua, e ai haere ki TVTiangaroa. Ko wai te kai torohu kite rakau ? I tupu te rau otaota o te ngahere. Na te rau rakau i toliitohia kite tolii o Uenuku— I tu ana te wairua i te ao. Ka mutu te Avaiata o te Keepa ka tu ko ¥i Waka o TVairarapa;— " Haere ra e Kawana, korua ko to wahine, me o tamariki ki tou kainga! Mauria to pai! Ko n"a Kawana tuatahi ki tenei motu be kino to ratou mahi. Ko koo kaore ou kino, ko te pai anake tau. Mauria atu to taua pai. E haere mai tetahi Kawana i muri i a koe tohutohutia e koe, kai haere mai ki konei hanga kino ai i o tamariki. Eliara ahau, nga tangata o te upoko o te motu nei, i te tangata kino. Kawana ka tupu koe hei tangata, Ka ruru e koe i te kete tuauri Hei amonga mau ki tc putake o nga korero e. Whakarewaia ki runga te Pakiliiwi; He liikitanga, he liapainga, he amonga, he arewa ; He tauira tukunga o kai, lieketanga o kai. Ka heke nga kai ka lieke kite pukenga ; Ka lieke nga kai ka lieke kite wananga. Haruru te ika kite pumatekaliu; Kai te ara tiatia, kai te ara tongakingaki. Uru o Tangavoa kite karapinopine i uta ra c. Manawanui koki te whatu korongata, Au nei kia nencwha, nenewha. Ka taia tc matau a Tonganui, ko Pikitua, ko Pikiaro— Ka vliiwhia karawea ka aea te whenua nui, ka aca! He aha te maim c, he titi te manu; He aha te manu e he rakorakoa tc manu ; He aha te manu c, lie takalii karcrangi te manu— Ka tau ki Xahunalapu. Tapikitia e koe te mahanga kite kawai o te kete. Ko Tara i nolio ki a Kori, ko Tara i nolio ki Arotea. Te liuki totoc, te talie totoe, te tara e, Kai enei nga amoamolianga. Ka mutu tana ka tu ko Tamiuaxa te Raupakaiia ka mea; "Whakarongo mai e nga iwi katoa nei. He koanga ngakau tenei noku ka kite nei tatou i a te Kawana i tenei ra. He ra haringa tenei no tatou no enei iwi. Haere mai e to Kawana kia kite koe i a matou katoa; kia mihi atu matou ki a koe i mua i tou holcinga atu hei Kawana mo etahi wahi atu o era motu. Ehara i te taonga haute pai ,e puritia nei e matou e Ngatitoa, e Ngatiraukawa, e Ngatiawa. lvua maha nga tau e nolio ana i runga i te whalcapono, e pupuri ana i te rangimarie. Me whakapuaki ano e au te pai o te Atua kite pupuri i nga tangata w r hakapono kia noho tonu i runga i te pai i te aroha tetehi ki tetehi: Kaore rawa he whakaaro kino e puta ake i tenei waki. Kua warewaretia nga whakaaro kino ; kua mahue noa atii ki muri, kua ngaro noa atu. Kei te Ture anaka te mahinga inaianei mo nga hara o te tangata, o te whenua hoki. Na, koia tenei ko te Kooti Whakawa "VYhenua Maori e mahi nei e whakahaere nei i nga tikanga raruraru o te whenua, o nga iwi lioki e noho ana i runga. Kua puta mai te kupu nui a Meiha Keepa, i runga i tana whai korero kite taha ki a matou, kia hoki matou enei iwi ki Kawhia, ki Maugatautari, ki Taranaki hoki. E kore rawa matou e haere. Kua maha rawa o matou tau ki tenei whenua noh.o ai; kua mate katoa hoki o matou matua ki tenei whenua, kei roto i nga urupa e takoto ana nga wheua. No te mahuetanga o a ratou whakaaro kino o o ratou tupuna ka tae mai te Rongo Pai ka tahuri ratou kite whakapono kite Atua, ka mate pai ratou. Ko matou ko nga uri o aua rangatira tenei te ora nei te korero

atu nei i tenei ra ; te pupuri tonu nei ite rangimarietanga hei painga mo enei iwi katoa e noho nei i tenei pito oto tatou motu.. Ko te mahi hei mahinga ma matou, ma nga iwi o aua rangitira kua mate atu ra, lie hapai ite pai mete ture ine te rangimarietanga. Ahakoa maori, pakeha, kotahi tonu lie tuakana he teina; a ka tupu pai o tatou uri i tenei pito o to tatou motu. Ka mutu aku whai korero ki a tatou katoa. Kai runga ko Nebi Puratahi ; " Haere mai ete Kawana ! Kei mahara mai koe, ahakoa mate enei rangatira e korero nei ki a koe, ka mutu te pai o tenei iwi o Ngatiraukawa. E hoa, kaore, ko ta te maori kupu mo tena; ' Ahakoa mate he Tetekura, e ora ana he Tetekura.' Me he mea ka tae koe ki Ingarani, whakarangona mai te pai a oku matua i oati ai kia mau kite pai—a koia ra ano he mahi maku, ma nga iwi i muri i a koe. E hoa ete Kawana, haere ra mete hoki mai ano te aroha ki to iwi ka a Ngatiraukawa." Katahi ka tu ko Kaeakama Te Kapukaiottj o Ngatiraukawa ano, ka mea; " E hoa ete Kawana, tena koe—te tangata i tukua mai i tou kainga i runga ite pai ki tenei motu. He mea pena ano hoki te taenga mai o nga Kawana katoa; te hokinga atu ka ki iho, —' I muri nei kia mau kite pai.' Koia tenei; ete Kawana, e noho nei a Ngatiraukawa i runga i te pai. Ahakoa, e ki nei ate Keepa kia hoki au ki raro, kaore e tika; no te mea hoki kua oti te whakarite he Kooti hei whakawa i o maua take. E hoa ete Kawana, tena koe. Haere ra i runga i te rangimarie, a ma te Atua koe e tiaki. Ma te Atua hoki au e tiaki i muri i a koe, ki te pai te Atua kite tiaki i toku tinana kia roa e ora ana a tae noa mai tetahi atu Kawana. Ko tenei ete Kawana kite tika ate Keepa ki Tararua kaore aku riri. ' Engari pea kite tika ko au ka mau mai ate Keepa ite hoari moku i muri i a koe. E hoa, ko taku kupu e kore rawa te pai o Ngatiraukawa e taea te whakangaueue i muri i a koe; no te mea hoki ko toku pai ehara i tenei ao, engari he mea heke iho i te rangi. Mehemea no tenei ao taku pai kua pera au me nga iwi ote motu nei: nei ra ko toku pai he mea heke iho i te rangi, koia ka tae mai au ki eneira e ora ana. Kei mahara koe ito taenga ki Ingarani ka hanga tikanga ke au maku. E hoa e kore rawa au e takahi i nga kupu a o matou matua tupuna; ara kia tahuri kite Whakapono, kia inahia ko te Pai. E hoa e te Kawana, e hari ana toku wairua ki to taenga mai kia kite i a matou." Katahi ka tu ko Kawana Htjnia, rangatira o Ngatiapa, ka whai ki ; " Tena koe. Haere ra ki nga iwi maha ote moana —ki era moutere katoa. Hoki noa atu koe ko nga wa,hi ururua o tenei motu kua oti katoa te tahu kite ahi, E mohio ana koe ki nga iwi nana to ringaringa i hapai ake—na Whanganui, na Ngatiapa, na te Arawa, na Ngatikahungunu ki Ahuriri, na Ngatiporou. Eki nei a Ngatiraukawa he mea tuku iho tona whakapono i te rangi me tona Kawanatanga. Kaore, kaore ia i mau kite whakapono ; kaore ratou ikonei. I roto ratou i nga ohonga katoa ote kino ki tenei motu. Na te mea ka whiua katahi ano ratou ka kupapa ka hoki mai ki konei noho ai. Na, whakarongo mai ina ete Kawana. Ko te Kawana Kerei te Kawana o mua ote motu nei; whakatipu ana e te Rangihaeata ite raruraru. Whakatika tonu a te Kawana Kerei me Wi Tako ka pa te whiu. Ko te Rauparaha he ngakau rua, ka hereherea ki runga ki te tima. Ko Turoa, ka tipu ano te he ki Whanganui, ka whiua. No muri ko te Kawana Paraone. Na itera Kawana ka whakatipu ano nga iwi Maori i tp raruraru ki Waitara, ka whiua ano. Na, ko koe ko Kawana Powene te Kawana 1 roto i enei tau ki

nga wahi katoa ; mete piri tonu nga iwi kua oti nei e au te whakahua atu kite hapai i ou ritenga, koia i puta ai te pai. E ki nei a Ngatiraukawa i te noho pai ia; kaore i roto ano ia i nga kino katoa. Na ratou hoki tetahi take o nga lie. Heoi tena kupu, lie kupu ke tenei. Ko to tinana ka ngaro atu i a matou, ko te Paremete e raruraru ana nga mema. Engari me whakauru ano etaM atu mema o nga iwi, kia marama ai nga mahi. Te tuarua. Ko te Kooti Whakawa Whenua Maori; kia tokomaha nga tangata o roto o taua Kooti hei ata titiro i te tika i te he. E tata ana hoki te oho o nga iwi nei i runga i tenei tu mahi. Heoi, e te Kawana, haere ra koe. Ma te ngakau te whakaaro i muri i a koe mo te kino mo te pai. Heoi ra, haere atu ra i runga i tou pai." Katahi ka tu ko te Peeti Te A we awe o Rangitane, ka mea:— " Haere ra e te Kawana Powene. E hoki ki tou kainga ki Ingarani ki to tatou Kuini ki a Wikitoria. Heoi taku kupu atu he poroporoaki atu ki a koe, kua tae mai nei koe kua kite i te huihuinga o iwi ki tou aroaro. Kaore aku tikanga e rere ke i muri i a koe. Heoi taku whakaaro nui ko te arahi tonu i nga tikanga mo nga whenua ki runga kite ture. He tika ano to rongongo mai i te kino o Meiha Keepa mo to matou whenua e noho noa iho nei a i runga. He aha koa, ehara taua tangata i te poriro ; he matua ano tona ko te Kawana Powene. Taku aroha ki a Kawana, I te aliialii ka uruki nei! He waka iara kia toia Nga whakarae ki rautalii omanga waka te rua a wai, Kd hokai au, koi marua tataia." Ka mutu te Peeti kai runga ko te Poihipi Tukairangi o Taupo, ka maunu tona potae. Ka pakipaki a te Kawana ka maunu hoki tona potae. Ka mea a te Poihipi:— " E hoa e te Kawana tena ra koe, te mana nui i tukua mai nei e te Kuini hei whakaputa i te pai ki Niu Tireni. Ko te pai taku ka manaaki. Kua homai hoki te Kooti Whakawa Whenua mo nga hara o te whenua—mana e mahi. Haere ra & e Kawana." Heoi, mutu ana nga korero a nga tangata Maori i konei. Katahi ka tu te te Kawana ka korero. Koia ene ona kupu : Te Kawana, —Tena koutou, E aku hoa rangatira me nga tangata katoa o nga iwi kua rupeke nei ki taku aroaro, e whakapai atu ana au ki a koutou mo to koutou ngakau- tahi kite haere mai kia kite i au i tenei ra, mete tika ano hoki o nga korero whakapiri kite Kuini mete aroha ano hoki ki au tana Kawana me tana kanohi ano hoki. E hara tenei i taku kitenga tuatahi i te pai mete atawhai o te iwi Maori ki au ka rima aku tau e noho nei a/u hei Kawana mo Niu Tireni a ahakoa i ahua awangawanga ahau i etahi wa, ka titiro whakamuri au ki enei tau i noho nei au i roto i a koutou i haerere au kia kite i nga rangatira i o ratou nei kainga, ko tahi tonu taku whakaaro mo roto i aku mahi i enei tau ko te pai ko te atawhai o te iwi Maori ki a au, a e kore rawa e wareware i au a koroheke noa. Kua rongo koutou kua rite te taima e noho ai ahau ki tenei Kawanatanga, a kua pai te Kuini i runga i tana aroha kite whakatu i a au hei Kawana mo Wikitoria, kei runga aki pea taua Kawanatanga i nga Kawanatanga katoa o enei Koroni; ko tenei Koroni kei tawahi tata nei kei Otereira (ara e patata ana ki Poihakena). A e hoki hoki tonu ana nga kaipuke o tenei Koroni ki reira hoko taonga ai, me to ratou tango ano hoki i nga rawa o tenei whenua e arohaina nei e au, ko reira hoki au whakarongo mai ai ki nga

torero o aku hoa pakeha, hoa maori hoki; ka iiui te koa o taku ngakau mo to kouton kupu kia hufhui i tenei ra kia kite i au,kia whai kupumihitatou tetahi ki tehahi. E hoa ma, ko tenei huinga o koutou o nga rangatira me nga iwi katoa o tenei pito o te motu he tohu tenei kua pai haere o koutou whakaaro. IST ate mea i huihui koutou kite aha ? I haere ake koutou kite Kooti Whakawa Whenua, ma te Kooti hoki e •whakarite ki runga ka ta te Ture nga ritenga katoa 0 te whenua, e mohio ana ano hoki koutou mehemea 1 whakaritea kite Ture Maori, he whawhai, he mate, nga kai whakawa. E tika ana kia hapai nga iwi Maori i nga Ture kua kotahi nei hoki Ture mo nga tangata katoa e noho ana ite motu nei; no te mea kua whai mana te iwi Maori ki roto ki nga runanga katoa o te Koroni nei ki nga "Whare e rua o te Paremete e hanga nei i nga Ture, mete Runanga "Whiriwhiri o te Kawana hei whakahaere aua Ture. Ko te kupu o Hunia e whakahe nei ia i te mahi o etahi o nga mema Maori, he whakaatu kau taku a tera pootitanga Mema e ahei ana ano hoki nga Maori, me nga Pakeha, kite kimi i tetahi atu tangata hei mema mo ratou, mehemea ka hiahia pera raton. Ko tenei ano hoki kua uru te Ateha Maori ki roto kite Kooti Whakawa "Whenua Maori, hei whakamarama ki ana hoa pakeha i nga ritenga me nga tikanga o te iwi Maori. E aku hoa, ko te whakaaro tenei a to tatou Ivuini, me toku hiahia mete hiahia ano hoki o nga pakeha katoa, kia noho tahi nga iwi e rua te pakeha mete Maori kia tupu tahi hei iwi kotahi i raro i te ritenga o te rangimarietanga mo te Ture kotahi. Ko tenei e hoa ma, hei konei ra. E mohio ana ahau ka penci ano te whakaaro o Te Kawana hou ki a koutou me taku. Na, ko taku kupu whakamutunga tenei, kia maliara tonu koutou ki aku kupu. Kia noho tahi koutou i runga i te rangimarietanga ki a koutou ano me o koutou hoa pakeha ano hoki; mete inoi ano kite Atua, te Ivai-Homai i te pai kia tukua iho e ia nga whakapainga katoa ki runga ki a koutou me o koutou tamariki. No te nmtunga o nga korero a te Kawana ka rere mai nga tangata katoa kite ru ki a ia. Ka mutu, katahi ka whakataki haere nga turupa me nga maori ia ia tae noa ki tona whare. Hcoi, no te aonga ake o te ra i te Taite ka haere ia ki Otaki i te Parairei ka tae mai ki Poneke.

Manawatu, Nowema 30, 1872. Ki a. Kawaita Powene, — Ten ara koe. He mihi atu tenei naku ki a koe mo to haerenga atu i Poxton ; he pouri hoki 110 toku ngakau i te korenga kahore ahau i whai-korero ki a koe i te hui i te Wenerei te 27 o iNowema i te mea kahore he taima. E haere atu ana koe i Niu Tireni e whakaaro aroha ana nga Maori katoa ki a koe mo to kaha kite hapai i te rangimarie i te pai ki runga ki o iwi e rua. Ka nui te mihi a nga Maori katoa i tae ki taua hui ki o korero. Haere atu ra e pa ki to whenua hou engari kaua koe e wareware ki o taraariki Maori i konei. Heoi ano, No to hoa pono, JSTa Ihaia "Whakamaibtt, o Mahitaone, "Wairarapa.

Maaawatu, Tihema 1. 1872. Kite Jccci tuTii ote WaJca J&aorir E Boa he niri no toku. mate i kore ai an e tae atu kite hui ki ate Kawana. Engari mau eta atu kite 2

nupepa aku kupu aroha ki a ia, ka tukua kia haere atu i muri. Na Te Manieera Bangitakawaho. Ki a Katvana, — Haere. ra e taku mihi aroha ki a Kawana Powene. Tena ra koe me tou hoa wahine. Tenei ano au te mohio riei tera nga rangatira maori me nga iwi maori katoa te whai atu na i a koe a ratou mihi aroha, penei me ahau nei e whai nei taku aroha i a koe. Mou hoki i waiho iho nei i te tika me au mahi pai katoa ki runga o tenei motu i waenganui i ou iwi e rua, i te Maori i te Pakeha. X rokohanga mai hoki e koe te motu nei e taupoki ana i raro i te pouri. Nau nei i wehe te pouri tangohia ake ana ko te maramatanga mo iwi e rua. I roto i tenei ra ka whiti te ra, no reira ka mohio nga iwi e rua he raumati tenei; ka liari te whenua ka tipu nga rakau, ka whakatipu nga tarutaru i o ratou puawai; ka korikori nga manu i runga i nga manga o nga rakau i nga wahi mokemoke. Mo enei i nui ai taku aroha atu ki a koe. E nui ana toku hari mehemea kia penei tonu ake ake tae nou atu ki ta te Atua whakaoranga. E hoa ete Kawana, haere atu ra i runga i tou aroha nui. Me i kite au i tou mata kua maha atu aku kupu enei. E nui ana ano hoki toku hari mehemea ka tuhonoa e te Atua era atu painga ki a koe. E Kawana hacrc atu ra. Ete Atua tohungia te Kuini. Na te Maxiiiera Eakgitakaiwaiio.

Ki a te Kai Tuhi o te Walca Maori. Ngaruawahia, Waikato, Nowema, 1572. E iioa, —Tena koe. Ka nui taku whakamoemiti ki nga korero o to tatou VVaka mo te ngahau o nga iwi maori o te motu nei kite whakatu i nga Ivura maori, mete aroha ano hoki o te Kawanatanga kite whakanui i taua ture mo nga Kura. Me i penei te ngahau o nga iwi maori i mua kite tuku i nga tamariki maori ki nga Kura, penei kua rite talii kite pakeha. I ahua lie ano te kupu a Karaitiana Takamoana i tera tunga o te Eunanga i te tau kua liori nei. Ikiiana te Kawanatanga i puru te matauranga ki nga iwi maori, kaore i whakatu i nga Kura hei ako i nga tamariki maori, na nga mihinare anake te akoranga i taua takiwa. Ehe ana taua whakaaro—kua tuna nga iwi maori ano te he. I whakaturia ano e te Kawanatanga nga Kura mo nga maori e rua tahi ki Akarana ite tau 184 S. Ko te Kareti a Pihopa tefcehi, mo nga tamariki ote Hahi o Ingarangi. Ko Tiri Kingi tetehi, mo nga tamariki maori o te Hahi Weteriana. E rua rau (200) nga tamariki Weteriana 0 Waikato i tae ki taua Kura ki Tiri Kingi, i whakaakona ki reira i whiwhi ano kite matauranga ki reira. 1 whakaakona ano hoki ki Tiri Kingi a Maata Patene e noho nei hei Kai-whakaako mo te Kura i Waipa—e2s nga tamariki o taua Kura inaianei. Ko tenei Kura no te tau 1559 itu ai ki "Waipa; kaore rawa i mutu i te taima o te whawhai ki "Waikato a taea noatia tenei ra. He mea tuku te whenua na nga maori e 25 eka ; kua oti hoki te Karauna Karaati ki te Kura. ISTa nga maori mo te hanganga ote whare kura e rima te kau pauna (£SO), na te Kawanatanga i apiti e ono te kau pauna (£6O). I a Hune kua hori ake nei ka homai ano e Te Makarini e rua te kau pauna (£2O) hei whakanui atu i te whare kura. E mohio ana hoki a Te Makarini kite nui o nga tamariki o Waikato i noho ki taua Kura ki Tiri Kingi. I tae ano ia kia kite i taua Kura, i kite ano au iaia i reira. Ko au ano hoki tetahi i whakaakona ki taua kura i riro mai ai i au tetahi wahi iti o te matauranga. Kua tino kite au ite pai o tenei mea, ote matauranga. Me whakarongo e nga iwi ote motu nei ki nga kupu katoa a te Kawanatanga e to nei i nga iwi maori ki r.unga kite matauranga kia

manaakitia te kura maori—hei oranga hoki tenei mo tatou mo nga mabri. Kua kite au kua tu te kura a Karaitiana Takamoana ki Pakohai, me nga kura hoki o Ngapuhi i ruiiga ite mahi aWi Katene. Ka nui te whakamoemiti o toku ngakau mo te kaha o aua znema kite hapai i nga Kura, kite awhina hoki ite Kawanatanga kia tu nga Kura maori. E nga iwi o te motu nei, hapainga to tatou taonga nga kura me te whakapono—ma reira tatou e rite tahi ai kite pakeha. He tangata maori tuturu ahau, engari kua whiwhi au kite hua o toku whakaakoranga. E hoa me kati pea i konei aku kupu kei hoha koe i te roa rawa. Tukua tena reta ato hoa ki runga ki to tatou waka hei matakitaki ma nga hoa aroha. Na Te Kahth Mobehtj, o Waikato.

Tari Maori, Whanganui, 15th November, 1872. Ki a Te Kai tuhi o Te WaTca Maori. He whakaatu tenei ki nga kai korero o tenei nupepa i nga mahi pai o enei iwi nui o te motu nei i enei ra ; ara o Whanganni me Ngatiapa. Kua tahuri enei iwi inaianei kite whakatu Kura mo ona tamariki i runga 1 te mahi whakaatuatu o Kanara Rahera i nga tikanga e puta ai taua mahi. Ko nga kura e tu ki Whanganui e ono, ki ona takiwa ano, e toru hoki nga takiwa ke era o ISTgatiapa me ona whare kura ano. Ko nga kainga e tu ai nga whare kura ki roto kite awa o Whanganui koia enei, ko Raorikia, ko Parekino, ko Koriniti, ko Ranana, ko Iruharama, ko Pipiriki. Ko a Ngatiapa whare kura ka tu ki Matatera, ki Tiniwaitara, ki Parewanui. I tu to matou nei komiti ko nga rangatara o Whanganui o Ngatiapa, kite whare o Meiha Keepa i Putiki ite 2 o nga ra o Nowema, i te taenga atu o Kanara Rahera me Te Wunu ki reira. Ko Te Keepa, ko Mete Kingi, ko Kawana Hunia, ko Hakaraia, ko Kawana Paipai, ko Aperabama Tamanuiarangi, ko Pehira Turei, ko te Poari Kuramato, i tae mai kite whakarongo ki nga korero o te Kanara, mo te mahi whakatu kura, whakapai ana ratou ki nga ritenga korero o te Rahera a ko te tahuri katoa enei rangatira Maori me o ratou iwi kite whakaputa i tenei mahi i enei ra! No muri nei ka tae ate Wunu ki Tuhua o Whanganui, a ka panui haere ia i tenei korero ki nga kainga katoa mete whakaae o nga iwi katoa o tenei awa nui o Whanganui, kia tahuri ratou kite •whakatu kura mo a ratou tamariki, a e kore e roa ka tu nga whare kura e ono i roto i te awa nei, kua rite hoki etahi wahi inainei hei tunga mo nga whare kura, a kua puta te korero mo te hoko paraki, whakarite kamura mo aua whare kura: kia wawe ai te tu. E hoa ma, ko te mahi nui rawa atu tenei i mahi katoa, a kia kaha koutou kite hapai, liia whiwhi ai koutou kite matauranga, mana e puta ai a koutou mohio a ko ake nei, kei hoki koutou ki muri, ta te mea ma te mahi ako anake ka whiwhi te tangata ki nga matauranga katoa o te ao ; otira me haere tahi tenei mahi mete karakia kia tau ai nga atawhai °. jAtua ki runga ki a koutou a mana koutou e tiaki i nga ra e takoto ake nei. E hoa ma, me tahuri katoa tatou nga iwi e rua o te motu nei, te Pakeha mete Maori, kite hapai i enei tikanga ote pai, ote ora e tau ai te rangimarietanga ki a tatou katoa. Naku Na, Te Wttntt (Kaiwhakawa.)

Matatera, Wahi o VV angaehu, Nowema 15, 1872. JEt a te Kai Tuhi o te Waka Maori Kei Poneke. He whakaatu. tenei i aku malaara hei titiro ma te iwi Maori. Ko nga mahi enei o a matou tupuna e mea ana abau, me whakamutu i enei ra, he mahi kuare, whakarawakore hoki! ara te mahi hakari, me

te kai taonga; tenei nga ritenga pai hei mahi ma tatou, ko nga ritenga o te Pakeha, i kake haere ai ia, whai rawa ai ona iwi! Ko nga mahi tika mo tatou i enei ra, koia enei, ko te mahi witi, ko te whakatu mira, ko te tiaki hipi, kau, hoiho, me nga mahi katoa o te paamu. Ko tetahi mahi nui hoki he tuku i nga tamariki kite kura, kia puta ai he matauranga ma tatou. Naktt, ISTa Hunia te Iki.

"Whanganui, Nowema 15, 1872. Ki a Te Kirinera, te Kai tuhi o te Waka Maori, nupepa. E koro, he whakaatu tenei naku ki a koe i te tahuritanga o aku iwi o o Ngatiapa, o Ngarauru, kite tango nupepa mo ratou. Ko nga kai tango o taua nupepa i konei kua tae kite waru te kau tangata! a meake ka rite kite kotahi rau. Titiro koutou nga iwi ke ote motu nei, kite kaha o enei iwi kite hapai i nga mahi ote pai, ote ora! Waihoki ko koe e Ngapuhi, te iwi o taku papa o Te Wunu, te hoa aroha o Tamati "Waaka, kia penei tou kaha ke te hapai i tenei mahi, ko koe hoki te iwi tuturu o Te Kuini, a ma korua ko Whanganui e ako tikanga ki era nga iwi katoa ote motu nei! Ki taku titiro taonga tenei te nupepa mo koutou ; a me hapai e koutou ki runga rawa, hei ara atu mo a koutou tini korero ki a kouton Waka Maori, kite Pakeha hoki! Naku, IS"a Te Wuisru.

Wanganui, 15 JSowema, 1872. Ki a te kai tuhi o te Waha Maori, — E koro, me panui marire e koe tenei korero aku ki o taua hoa Maori, otira ki nga kai tango katoa o tenei nupepa, kia kite ratou; ama ratou e tango hei mahi ma ratou. Ko te tikanga o te korero liei lie whakaatu i tetehi purei itu kite kainga o Kapene Wirihana ara ki Aramoho, Wanganui, no te 25 o ngara o Oketopai tu ai taua purei a nga Maori o konei, engari ehara i te purei hoiho, otira he purei parau he mahi whakataetae a nga tangata Maori o konei kite parau whenua a tango ana te tangata i te utu mo tena mahi ina atu i ona hoa purei. E ono nga tangata Maori i hapai parau i taua ra, kotahi hoki te tamaiti ko Nahina te ingoa he iramutu na Te Wirihana, a miharo rawa nga pakeha me nga Maori i te inatakitakitanga ite kaha o taua tamaiti toa, kite parau i tona piwhi whenua. Ko nga moni i whakaaetia e Te Makarini mo runga i tenei purei e £3O a na Tete a Aram oho i tango te utu nui mo te mahi parau, ara te £lO. E £4 i riro i a Wiremu Te Tauri o Putiki, e £2 hoki i Te Wirihana o Ngarauru. Tokorua nga pakeha nana i titiro te ritenga o te mahi a nga kai parau whenua a nui iawa atu te whalcapai o nga pakeha katoa ki tenei ahua purei, ko tona ritenga hoki he hapai, he whakakaha i nga tangata katoa ki runga ki nga mahi katoa o te ngaki whenua kia ahu whenua ai te tangata ki runga ki enei tu mahi o te rangimarietanga e puta ai te ora kite tangata. Kei tera tau ka tu ano tenei purei ki Turakina a mo reira ka whakataetae enei iwi e rua o konei ara a Wanganui me Ngatiapa. Ki taku whakaaro me kohikohi moni tatou mo tenei purei kia uru katoa ai nga tangata mohio kite parau whenua ki roto ki tenei purei pai, amo reira ka tino ngahau ai; ki taku whakaaro hoki. pai rawa atu tenei tu purei i te purei hoiho, no te mea he pai he tika he ora anake mo te tangata kei roto. Naku, IST a. Rihaei Wtjntt, Kaiwhakawa o W^anganui.

Tari Maori Wanganui, 29 Novrema, 1872. He "whakaatu tenei ki nga hoa Maori, mo te taenga mai o tetahi pouaka paipera ki ahau, he mea tuhi atu na Te Tauati minita o te hahi o "Wetere, ki Akaraua. E rua-te-kau nga paipera i roto i taua pouaka, ko te utu mo te pukapuka kotahi, e rima hereni mete hikipene. Ko tenei e hoa ma, kia tere ta kouton tango moni mai hei utu paipera ma koutou, kahore hoki he taonga e rite ana ki tenei pukapuka tapu, ma ona ture hoki ka marama ai te tangata, ka mohio ai kite whai ite huarah'i kite ora. E hoa ma, e nga tangata e hiahia ana kite hoko i tenei pukapuka, ka nui taku wliakapai atu ki tenei whakaaro a koutou, ta te mea ma enei tu whakaaro ka tau ai te maramatanga ki runga ki a koutou, ka tika ai ta koutou tu. Naku na, TE Wttntt.

Ki a Te JTai-tuJii o te Wa7ca 2Tao?'i. Whanganui, Nowema 15, 1572. E iioa, —Kua tae au ki uta o Whanganui; a kua kiteahau i te pai o te tupu o enei taru e torn, ki nga kainga Maori o Tuhua o tenei awa, ara nga taru i homai e Te Makarini hei ngaki ma Whanganui te mapere, te hapi, mete tupeka. Tenei hoki tetehi rakau meake ka kawea mai ki konei, ara nga waina pai rawa atu o Tiamenc, me nga pakeha mohio kite ngaki kei te haere mai Id konei; na Takuta Petatone i whakarite; a meake ka kitea nga lcaari o enei taru katoa e tupu ana ki tenei awa ki "Wlianganui, e mea ana aliau me tahuri katoa nga tangata o te motu nei, kite ngaki i enei taru, kia Tvhiwhi ai ratou ki tetehi rawa mo ratou, i nga \va e hoki ana te utu o te witi, o te taewa, o te liuruhuru hipi. E hoa, Ko tetahi whakaaro hoki aku, koia tenei; ko te toutou haere i roto i Whanganui i etahi o nga rakau o nga whenua ke, ara nga totara, nga kauri, nga aha ranei o nga tini whenua o te ao, hei whakapaipai mo tenei awa hei tirotiro ma nga Avhakapaparanga i muri i a tatou taea noatia te inutunga o tenei ao. Naku !N"a, Etiiaki Wuntj.

No te Hoko, ISTowema 25, 1572. Ki a Rjiiart "u r trjru, Kaiwhakawa Tuturu o "Whanganui,— E lioa, tena koe, mau e tuku atu cnei kupu kia taia mai kite liupepa hei titiro ma o rnatou Lea Maori, me o matou hoa pakeha. Na, e hoa, e to tangata nana tenei korero i roto i te liupepa kua tukua mai nei kia matou mo tenei manu liui mo te Hokioi, e ki nei te tangata nana enei kupu i kite ano o ratou tupuna i te Hokioi, e ni nei ia mehemea he korero tuku iho na o matou kaumatua me tuku atu ki a ia, e hoa, kaore kau o matou tupuna i kite, mehemea i kite o matou tupuna, ko te rongo ano matou i nga korero, ko te kite ano pea tatou i nga uri o taua manu, engari 1 rongo kau nga taringa o o matou tupuna kaore i kite, otira e tika ana auo tau korero ko tou rongo ano tena, ko taku rongo ano tenei, kotahi te manu i kite ai o matou tupuna, ko te riroriro anake, a tae mai nei kia matou ki nga uri nei, ko taua manu hoki he Kingi ia no ia tau, no ia tau, koia hoki te karere tuatahi mai a te tau ki nga tauiwi katoa o te ao, koia te whakatauki mona i whakataukitia ai ka rongo hoki nga tangata ki tana tangi, ko tona tangi tenei: —" Mo te tau riiro-riro, ka riiro te tau." Heoi, ko te whakatauki tenei a o matou tupuna mo te mahi kai, " iwhea koia

toe i te tangihanga o te riroriro, ka mahi kai mau ?" ko te whakatauki tonu tenei a o matou nei tupuna; kotahi te manu nui i kite ai o matou tupuna he Rauhamoa ko te ingoa o te tangata nana te huruhuru. ko Pamaahua, ko te huruhuru anake i kite ai, ko te tinana kaore i kite, ka rongo taku tupuna a Taukaituroa katahi ka haere kite Ihupuku kite tiki i taua taonga a ka riro mai i a ia taua taonga kawea atu ana e ia ki Ngatikahungungu, riro mai ana ko Whakatau Kohumu, he papa pounamu, ko te utu tenei o te huruhuru o taku manu o te Rauhamoa ka tae mai ka tanumia taua pounamu ki runga ki taku whenua ki Murimotu, ko taua manu he pena hoki me te Hokiwai, he manu whakangaro i tona tinana, otira he manu kitea ano tenei, i kai ano toku tupuna a Morohiu o mua i nga whakapaparanga 13 nei. E hoa ma, e nga tangata he aha rate take o nga korero a tenei tangata iki mai nei kite nupepa kaore nei tona ingoa i roto i te nupepa, kia mohiotia ai ia mo te whakahokinga atu kite nupepa maori, mete nupepa pakeha, kaore kau he utu o nga huruhuru o tau manu i tuhia nei ki tc nupepa ; e hoa, kaore pea koe i hopu i nga whakaaro a te kawanatanga, ko taku hopu tenei o to kupu. Heoi ano, Na TE Koeti TE TJEUiioTu. Na Tuwhawhakia.

JlI a te Kai Tithi o te Walca Maori. Hotereni Taone, Oketopa 22nd, 1872. E Hoa, —Tena koe, e hoa mau c tuku taku rcta ki te Walca Maori, hei titiro ma nga tangata katoa o to inotu nei. E hoa ma, c nga iwi katoa, tena koutou, rero! whakarongo mai! i tac mai aiio te Walca Maori ote 11 o nga ra o Hepetema, 1872 (No. 17), e panui nei i te liuinga o Ngatiporou ki Mataahu i puta ki kona te Icorero a Meiha Rapata AVahawaha rangatira o Ngatiporou mo Kahukura nana i tiki te kumara ki Hawaiki, i na rungatia i a liorouta. Na, e hoa ma, i kite ano ahau i taua Walca Maori, me nga Icorero o Meiha Rapata, kaore alcu whakahe i puta i taua taima, no te mea nana ano tana korero he mea hanga no te roro o tona whare ; Engari no te Walca Maori o te 2 o nga ra o Oketopa, 1872 (No. 19) ka kite ahau i te whakahe a Iraia Tutange Waionui tama a Maruera i tukua atu i Putiki Whanganui i te 2G o nga ra o Heptema, 1572 ; e ki ana ia ka nui te he o te korero o Meiha Rapata a Ngatiporou katoa, ehara i a Kahukura te tangata nana i tiki te kumara ki Hawaiki ma runga i a Horouta, engari na tana tupuna ke na Turi, ko te waka lco Aotea. Na, e nga iwi maori katoa o te motu nei o runga o raro, whakarongo mai ki taku kupu mo enei tangata, tokorua enei tangata he poauau anake. Tenei pea enei tangata kei te whakaaro, ko o raua iwi, nga iwi mohio rawa atu i nga iwi katoa o te motu nei, a ko raua nga tangata tino mohio rawa atu kite whakahaere i nga whakapaparanga o te noho a nga iwi katoa o te motu nei, otira ko taku whakahe mo Iraia Tutange Waionui, ko tenei tangata i kape i te pura i te kanohi o tona hoa ahe pura ano kei tona kanohi. Na, whakarongo mai'enga iwi katoa o tenei motu o Nui Tireni, Maori, Pakeha ano hold, na tera iwi ano ana kumara, na tera iwi ano ana kumara i na runga mai ano i ona waka ; Naku ano aku kumara i na runga mai ano i a Tainui i te waka o Hotonui raua ko Hoturoa, ko Maramanei raua ko Whakaotirangi nga wahine, haunga rate nuinga atu o nga tangata o taua waka, ko nga wahin© enei na raua i mau mai te kumara, te hue, te aut'e, mete para i na rungatia mai ano i a Tainui, he mea mau mai ano i Hawaiki, i na runga mai ano i a j Tainui ana karaka he neke nona, koia ena i Manukau i tua mai o Akarana i ma Tamaki hold te toanga o

Tainui, i puta ai ki Manukau i tae ai ki Kawhia, kei kona ia e tau ana tae mai ana ki tenei ra he kohatu, no te "taenga o Tainui ki Kawhia ka ngakia nga purapura o nga wahine i mau mai nei i Hawaiki, wehe ke nga maara a tetehi, wehe ke a tetehi, ko te whenua i whakatokia ai ko te Papa-o-Karewa wahi o Kawhia, te tupunga ake o nga mara nei puta mai te kumara a Marama he pohue, puta ana te hue he. mawhai, puta ana te aute he whau, puta ana te para he horokio, ka he te tupu o nga purapura a Marama, te take i hara ia ki tana taurereka. Engari te tupu o a Whakaotirangi i tika puta ake ano •te kumara he kumara, te hue he hue, te aute he aute, te para he para ano ; ]STa kona, te whakatauki nei: "Ka hari koe e te Rukuruku a kia rongo mai e te motu katoa nei, na Tainui ano ana kumara, me ana hue, me ana aute, me ana para i mau mai me ona neke kopi; me ana kiore, na era waka atu ano ana mea i mau mai. Ko ta korua e Meiha Kapata raua ko Iraia Tutange e ki nei, na Horouta raua ko Aotea i mau mai te kumara mo te motu katoa nei, katahi nga tangata papaki ko korua. Ko wai ma ena waka kihai nei i mohiotia te taenga mai ki tenei motu ? Kihai nei ena waka i uru ki roto kite ropu ote tauranga o. - Tainui, Te Akawa, Matatua, KrBATVTHATTPO, Tokomaeu. Nga tino waka ra i u mai ki tenei motu i te haerenga mai o te Maori ki tenei motu noho ai, na, ahakoa ko Tainui te tuatahi o enei waka i to ratou whaka paparanga, ara, ki ta te pakeha ritenga he !Nama Wana, e kore e ki na Tainui an ake i mau mai te kumara mo te motu nei, otiia kihai ano hoki i penei te korero a nga kaumatua ko te whakahaerenga o enei waka kei roto kei te waiata a Peou o Ngatiraukawa mo te Tahuri raua ko Wiremu tae atu ana kia Turoa o Whanganui, me kaore koe mohio ki tena waiata e Iraira no Whanganui na hoki koe; Whakaatu marire e koe te ingoa o to matua, ko te tangata mohio pea tena o te motu nei, ko te rangatira ranei. .Na, e nga pakeha, tenei ano tetehi putake i whakapono ai ahau ki tenei korero, na Tainui ano ana kumara i mau mai; Koia tenei he tangi na tetehi kaumatua no mua mo ana kumara i pau i te kiore, ko tana tangi tenei mo ana kai; he mea waiata. Tenei ka noho, ka hihiri ngakau o tangata Kite mahi e takoto mai nei, Ki kona te raurau tupu noa mai ai, Kia piki ake au ki runga te kiritai, Nga manu e wheko i raro Rangiahua, Homai ano koe kia liuihia iho, E tapu ana au, e ihi ana i a Rongotapuhirahira, Ki kona e Tane pauikarariri, W hanaunga lie ngahere, E kore pea e whakamana e te ngutu poto, E pokaia mai ana e te tamaiti niho koi, Nana, nohoia te ihu o Tainui, '

Te waka o Hoturoa, Nana i homai ko te kai kite Ao-Marama, Hei aha te Atua korero i mana mai ai, Me huri kau ake ki muri ki to tua, Matatu noa ana ko era mahihi anake, Takoto-ana mai ta rangi, Ta whakarere i te rohia Heoi te hirihiri e ngau ki Hauturu, E ngau kite whara ki nga puke ahua poliewa, E takahi ki reira, e ngoto ranei o niho ki reira, Tena, te kai, ka riro te pae ki Hawaiki, Kite tupuranga mai ote kai, he kiore. Na, e nga tangata o te motu nei kei noho koe ahuareka 110 a iho, ka tuku i etahi korero titotito noa iho mau, kei kitea tou wairangitanga. Otira taku e pouri nei, kei kiia te Nupepa nei te Waka Maori, ko Pono, ko te Tika, ko to Aroha tona ingoa, he kai mau ia i nga korero titotito noa iho. Kaore no tatou no nga kai tuku korero atu te titotito. Heoi ano aka kupu atu ki a koutou. Na To Ivoutou Pononga, Na Hoani Nahe, O Te Kirikiei, Hauraki.

Ki a te Jcai tuhi o te " Walca Maori." Whangaehu, _ 13 o Nowema, 1572. Ki A Rihaki WTTNTJ, — E hoa, mau e tuku atu tenei kupu kite panui, ki a rongo nga iwi pakeha me nga iwi Maori, hei whakanokmga i te panui a Mohi Turei, o e whakahe mai nei i te panui a Iraia Tutange tama a Maruera "Whakarewa. Heoi ano ra, e hoa e Mohi Turei, tena koe, me nga korero o tena tai, tenei hoki matou me nga korero o tenei tai; e hoa, e Mohi, eui ana koe kite wahi i tupu ai, mehemea kei te tupu ano, ae, kei au ano taua kumara, ko tana ingoa he kahutoto, ko tetehi he karaka, ko nga kai enei i riro mai i a Turi i Hawaiki, te haerenga mai ano oti tonu iho, i hoki tuarua ki Ha\vaiki; e hoa, engari tou waka i hoki tuarua ki Hawaiki, eai tau kupu; ko toku waka ko Aotea, i te taenga mai ano kaore i hold, e hoa, e Mohi Turei, e tika ana tau whakatauki mo tenei ano taku whakatauki mo te kumara a Turi, " ko Tatua o rongorongo," e hoa, e Mohi Turei kei hua koe, ko koe anake te tangata o runga i tena waka, kaore ko koe, ko au, tenei au te mokopuna a Terongokako kia rongo mai koe ko Terongokako, ko Ihengaariki, ko Whepuanaki, ko Takou, timata mai i enei tupuna, tae mai ki au; na, e hoa, titiro koe ko Ihenga te tupuna kei au, ko au ano te uri, kaore ana kumara, no runga tenei tupuna i tena waka i a liorouta, ko te kumara ki tenei tai na Turi. Na, e hoa, ko nga kai o toku waka koia tenei, e kore au e whakahe i au korero. Heoi ano. Na to hoa, Na Te Moanaroa, tama a Maruera Whakarewa.