NGATIPOROU.

Waka Maori, Volume 8, Issue 17, 11 September 1872, Page 109

NGATIPOROU.

TE HUI KI MATAAHU. He korero tenei i nga korero o te Hui o Ngatiporou ki Mataahu ite Rawhiti. He mea tuhi mai na nga tangata o reira kia ata rongo te Kawanatanga, kia taia atu hoki kite "Waka Maori kia rongo nga iwi maori o te inotu nei kite mahi a era iwi kite hapai i te Ture raua ko te Tika, koia tenei ; I te 16 o nga ra o Hurae, 1872, ka tae mai a Te Whakatohea Id Mataahu. Ka pohiritia eTe Aowera, e Teitangaamate, e Rakairoa, Iritekura—te pohiri wh akamanuhiri. " Haere mai ra ! e te manuhiri a Meiha Ropata! I tiki kite taha ote rangi kukume mai ai!" E toru nga matua kite pohiri. Te mutunga ote karanga ka tapoko a Te Whakatohea ki roto kite whare, ka whai korero. Na Meiha Rapata i timata te korero. He mihi ki a ratou; he whakapai hoki mo to ratou kaha kite haere mai i roto i te ua, i te hail, i te mataotao, i runga ano hoki i o ratou waewae. Kaore hoki o ratou hoiho. i haere tonu mai marrareo —e 67 ratou. I muri iho i a Meiha Rapata ka whakatika atu ko etahi o nga tangata whenua ko aua kupu ano. I whakatika mai ano hoki etahi o te manuhiri, nga rangatira, kite whakahoki i nga korero. I mea hoki he mihi kau mai ki nga korero, he mihi hoki kite kaha o Ngatiporou kite noho tonu i roto ite maru ote Kuini. Te mutunga ote korero ka karangatia e Meiha Rapata kia whakaarahia te rakau. Kua oti ke hoki te mahi kua puare ke te rua. Kua ara noa atu i etahi ra, na te kupu ate Whakatohea i taria ai kia uru ratou kite whakaarahanga o te rakau. I te rua o nga haora o taua ra, te 16, ka whakaarahia. Ite maunga o nga ringa, ko te Whakatohea

kite taura i whakaritea ma ratou. Ka puhia a ratou pu hei whakahonore mo to ratou urunga kite whakaarahanga o taua rakau. Ko era hapu, ko te Aowera, ko Teitangaamate, ko Rakairoa, Iritekura, kua mau noa atu ki nga taura, kite rakau hold. Na te Whakatohea nana i takitaki te karakia, te harihari ote whakaarahanga. Ka tu te rakau ki te mutunga ka haka nga iwi katoa. Ka pai te haka a Te Whakatohea. E toru nga taha hinu i tukua ma Te Whakatohea, ma te whakaara ote rakau. Ko nga tangata i uru kite whakaarahanga ote rakau e 400, ma te wahine me nga tamariki ka SOO ai, hui atu ki Ngatiporou o Heretaunga (Port Charles, south, of Cape Colville.) Na Meiha Rapata ratou i uta mai ki runga i a Te Runa—ratou tahi i haere mai ko Rapata Paripari, ko Henare Nawaia, o ratou rangatira ; hui katoa ratou ki nga wahine ki nga tamariki e 40. Na Rapata Paripari nana i hanga i whakapai hoki nga hononga o te rakau, whakau rawa ki nga waea rino ; he tohunga rawa atu hoki tana mahinga. No te 22 ka tae mai a Te Uriwera, me Te "Whanau Apanui, me Tuhakairiora. Ka pohiritia ano ki nga pohiri whakamanuhiri. Ko Ngatiporou katoa hoki o "Waiapu i paea ete marangai ki Tuparoa. Ko te 26 ite Paraire ka tae katoa mai ki Mataahu. Ko te ra tera i rupeke katoa ai nga Runanga. He maha nga takaahuareka o taua ra. Ite mane te 29 o ra ka whakaritea kia tutungarehu nga ope. Na Tuwhakairiora puta atu kite Whanau Apanui, ki aTe Whakatohea, ki aTe Uriwera, kotahi to matua. Na nga hapu o Henare Potae kotahi te matua, nga hapu o TamanuiTe Ra kotahi te matua. Ka pai nga waewae. Ka mutu nga peruperu ka turia he haka; no te 10 o nga haora i timata ai, i te hawhe o te 11 nga haora ka mutu. Ka whakaritea nga iwi kia noho ki raro o te kara, ka poto nga iwi katoa. Ka pai hoki te noho, me a ratou pu. Ka noho katoa he hapu, he hapu, ki tona nohoanga ki tona nohoanga; me a ratou haki ano hoki, he mea takatakai i runga i te rakau, ia hapu ia hapu—e 52 nga haki. Ko te teepu kua whakaturia ki raro ote kara, i wharikitia a raro kite takapau. uhi rawa a runga ote teepu kite uhi pai. Ka whakatakotoria tetahi o nga hoari ki runga. Ko te Meiha kei roto ano i te whare me tetahi o nga minita o te

hahi. Katalii ka tonoa ete Meiha te tangata mana e huti ite haki ki runga. Te iringa ote haki katalii ka oho te pu kotahi, muri iho i taua pu ka oho katoa nga pu a nga mano ra e noho ana hoki. Tera te hakiri te tuturi taringa. Ka mutu ka horahia nga haki katoa e 52. Katahi ka puta a Meiha E-apata ki waho me tetahi o nga minita ote hahi. Te maunutanga ote potae ote Meiha kite whakahonore ite iwi mete haki hoki.-; katahi ka hurei te iwi. E toru nga hureitanga i hurei ai, ka mutu ka noho te iwi katoa. Tu tonu te Meiha; oti rawa te whakakakahu i ona kakahu, me tana hoari ano, ko tetahi i runga i te teepu e takoto ana ko ta te Mokena: — Katahi ka timataia e te Meiha nga korero, koia tenei; — " E nga E-unanga katoa, .me nga iwi, me nga hapu, me nga rangatira. Ka whakawhetai atu au ki a koutou, no te mea kua huihui katoa mai nei tatou ki konei kia kite i te whakaarahanga o to tatou mana, te tohu o to tatou whakakotahitanga; kia whakaaturia hoki e ahau ki a koutou enei hoari, notemea kahore ano koutou kia kite. He tohu whakahonore enei hoari na Te Kuini mo to koutou piri pono ki a ia; he tohu no tona aroha nui ki a koutou me to koutou toa kite pehi ite kino, kite hapai ite pai ki runga. Me tenei kara hoki, he tohu wbakanui na te Kawanatanga i to koutou mana, mo to koutou toa kite pehi ite kino. Heoi, me atu whakaatu hoki kia mohio ai koutou ki nga whakainaramatanga o ia whetu oia whetu, kite whakatakinga ano hoki ote marama Tirea. Ka rima nei nga take hei whiriwhiringa ma tatou; a i te mutunga o taku whakamaramatanga atu i aua take me whakatika mai ia tangata ia tangata kite korero, kia marama ai ta tatou tukunga atu kite Kawanatanga nui o Niu Tirani. Te take tuatahi.—Te marama Aurei, he marama whakamate. Akaua te ua, he tu a toto tera no te matenga ote marama. No te maonga ka mohio ano te tangata kua ea te marama. Ai te ahiahi kua kitea, e kua Tirea te marama! Ka whakatauakitia :' E! koia ano i mao ai, kaore kua wheturangitia te marama.' Me tenei hoki, i roto tonu i te ua a Ngatiporou e haere ana, i ona ake raruraru me era atu raruraru hoki i whakatika ai a Porou kite pehi. Na, i tene wa kua okioki a Ngatiporou, me "Whanganui, mete Arawa, me Ngatikahungunu. Titiro ki nga tohu ote marino tukupu. Ko nga HauHau oia iwi oia iwi kua noho tahi kua kore he wehinga, kua whakakotahitia ano i roto i te whakaoranga nui, kua pera me tatou i te timatanga. Te take tuarua.—Tirohia tera whetu ra. Tona ingoa ko Parearau ;he wahine na Kopu. Te kupu a tana tane a Kopu ki a ia: 'E kui, e noho kia awatea ka haere ai taua.' Kihai ia i whakarongo, haere ana ite ahiahi; a i waenganui po piri ana he paparinga ke, koia tona ingoa hou a Hinei Tiweka. waihoki he wehewehenga ano to tatou i mua i nga Tipuna, otiia na nga pakanga nana i wehewehe. Te taenga mai o ta te Karaiti Bongo Pai ka whakakotahitia ano tatou, hore rawa te wehenga i waenganui. Katahi ka tukua mai ko nga Ture nui o Ingarangi hei tiaki i a tatou, kei tu kino tetahi ki tetahi, kei whakahaweatia te tangata iti e te tangata nui. Katahi ka whakaturia ko nga Kaiwhakawa; ka puta ano hoki te aroha o te Kawanatanga ki aua Kaiwhakawa i roto i a tatou, ka homai he oranga mo ratou. A, to tatou kitenga, ka whakapaea e tatou he utu no te whenua. Ka tupu i konei he wehewehenga nui; ka wehea te matua i te tamaiti, te tamaiti i te matua j ka noho etahi i runga i te Whakapono kite Rongo Pai, mete maramatanga ote Ture.. Mete ki atu ano ki tera wehenga kia noho; 'me haere tahi taua i runga i te maramatanga.' Kihai tera i whakarongo, tohe ana kite haere i tona

huarahi, piri ana lie paparinga ke, kite ana i te raru. No te hokinga mai i'tera wehenga ka huaina ki a tatou he ingoa hou ko ' Niu Kuini.' Heoi, ka whakakotahitia ano tatou i roto i te aroha. Te take tuatom.—Tirohia tera whetu ra ko Kopu, ko te tane a Parearau. Haere mai ana a Kopu i mua o te maramatanga, kimi haere ana i nga uri o tona hoa. Katahii ka huia kia kotahi he nohoanga ki roto anake kite aroha. I muri ka puta mai a Tamanui Te Ka; ka horahia nga pai ki runga i a tatou i te motu. Koia tera e hora mai ra i runga i a Whanganui. Kei runga hoki ia Te Arawa e hora ana, me tenei hoki e hora iho nei i runga i a tatou. Te take Tuawha.—Tera whetu ra ko Matariki, he whetu no te tau. Ka rere Matariki ka timata te whakato ite purapura kite whenua; ka hua ano hoki nga kai o uta o te moana. Tona whakatauki mo era kai, ' nga kai a Matariki nana i ao ake ki runga.' Me tenei hoki kua aohia katoatia tatou ki runga o te maramatanga haere ai. Koia to tatou whakatauki; ' Nga tamariki ote maramatanga he kotahi whakaaro, he kotahi huarahi, he kotahi nohoanga.' Te take tuarima.—Tera whetu ra ko Whanui. Ite mea ka mohiotia nga po e puta ai a "Whanui ka whakapaia nga rua, ka rere a "Whanui ka timata te hauhake i nga kai ; te potonga o nga kai ka mahia nga mahi a Euhanui,koia enei; kote Tuperepere, koteToreherehe, ko te Kaiwhakatapaepae, ko te Kokomo, ko te Tumahana, ko te Kaihaukai, ko te Haka, ko te Poi, ko te whakahoro Taratahi, ko te Ta Potaka, ko te Poteteke, ko te Taupiripiri, ko te Mu Torere, a te Whai, a te Panokonoko, o te Tarari, a te Kikiporo, a te Pakuru, a te Tarere, a te Kuii, ate Kurapakara, ate Rere Moari, me era atu mea katoa. Ko era mahi katoa i mahia ai, he hari, he koanga ngakau. Me tenei Whanui hoki, kia hari kia koa tatou i raro i a ia, no te mea kua whai taanga manawa tatou i tenei wa. Koia i tika ai kia hari tatou i raro o te Whanui ote tautangata. Baa whakapaia nga rori o to tatou takiwa ; kia hohorotia hoki te whakatu i nga kura mo a tatou tamariki; kia mahia ano hoki kia pai nga whare karakia; kia u ano hoki kite whakapono ; kia puritia ano hoki nga ture hei taiepa mo tatou. Na, e te iwi! kua whakamaramatia katoatia atu nei nga take nui oto tatou huinga. Heoi, ko te tino whakarapopototanga koia tenei ko nga take e rua. Te Tuatahi. —Ko te kupu a Te Karaiti kia whakakahoretia e tatou ta tatou ake, kia amohia e tatou o tatou ripeka ka aru ai i a ia. Katahi ka tikangatia tatou hei tamariki mana, hei noho hoki ki tona rangatiratanga. Taua ripeka ko te inoi i nga wa katoa ote mate o te ora. Te take tuarua. —Koia tenei ko to tatou mana e hora iho nei. Kite mahia e tatou te pai ka tino whakanuia rawatia tatou e ia. Tena kite mahia e tatou te kino, ara kite hoki tatou kite Hauhau, kite hapainga pokanoatia ranei e tatou te pu ehara nei i te ture nana i whakahau, ka tino pehia rawatia tatou. Kia ora Te Kuini, kia ora hoki koutou i to te Atua atawhai." I te mutunga o ta Meiha Rapata panuitanga ka whakatapua kite inoi e Revd. Mohi Ttjkei—" Ete Atua ko koe te Matua o nga atawhainga katoa. Tenei matou ou pononga kino te tino whakawhetai atu nei ki a koe mo ou painga katoa, mo tou pai ano hoki i hui mai ai tenei whakaminenga nui ki konei kite hapai iau tikanga, ko Ihu Karaiti to matou Ariki. He tika tonu nei hoki taua kupu i heke iho ai te Wairua Tapu i tenei wa i runga i te rangi, me te haruru nui, ano he hau nui, ko te ahua hoki me nga arero ahi. E whakapai atu ana matou ki a koe mou i hanga i tiaki i a matou, mo nga mea pai ano hoki o tenei ao. Engari rawa mo tou aroha nui i hokona ai e koe te ao ki to matou Ariki ki a Ihu

Karaiti, mo nga ara mai o te atawhai, mo te kororia hoki e tumanakohia atu nei. Ka. inoi atu hoki matou ki a koe e Ihowa. He aha koe ka tu ke mai ai 1 tawhiti, ka whakangarongaro ai i nga wa o te he. Titiro mai ra ki tenei huinga nui o te iwi mete Meiha, nga rangatira, me nga minita, hei whakaputa iau tikanga pai. Heoi tukua nuitia mai ki a matou au Homaitanga maha o te atawhai, te wairua mahara, te wairua tupato, te wairua whakaaro, te wairua whakakaha, te wairua mohio, te wairua karakia pono, mete wairua wehi. Kia tino whakawhetai ai matou' a kia whakaputaia atu tou pai, aua ki o matou ngutu anake, engari ki a matou hauga katoa 1 a matou ka anga nui ki au mahi, ka haere i tou aroaro i runga i te tapu i te tika i nga ra katoa e ora ai matou, ko Ihu Karaiti hoki to matou Ariki, koia ko koe ko to "Wairua Tapu hoki te whakahonoretia te whakainoemititia, ake, ake, ake Amine." Te mutunga Ka whakatika nga tangata kite korero. I muri iho i nga korero a Meiha Kapata ka tu a Mohi Whaeepoto, ka mea ;—" Tenei au ka tu ake ka whakapai atu ki enei korero kua korerotia mai nei e te Meiha. Moku ia, mo te tangata kuare, taku mihi ake mo enei taonga e korerotia mai nei. Kaua e huna te whakaaro riri o te tangata mo cnei korero i korerotia mai nei ; engari me whaki tonu ki waho ; he ra hoki tenei no te korerotanga. Kati, kauaka e kawea nga korero a te tangata ki roto ki te ngahere whakaputa ai." Kei runga ko Hamioea Ngaieo.—" Ka tu ka whakapai kite kara. Tena koe, ete mana o Ngatiporou. Haere mai ki tahaki. Taku kupu mo te marama Aurei, kei te pai te takoto a te whenua. Kati, anei koe te kara ka tu. E hine, pokaia nga rori a runga ote whenua. Ka huri." Kei runga ko Hoani Ngatai.—" He mihi ake naku ki nga kupu i whakapuakina mai nei e te Meiha; tana whakaaturanga mai i nga hoari me nga tikanga o roto i nga hoari; mete haki e iri iho nei, mete tikanga i roto o nga whetu, i roto ano hoki ite marama Aurei kua whakamaramatia mai nei e ia ki runga kite iwi. Ko tana whakamaoritanga tenei, hei tika mo te iwi. Koia ahau itu ake ai ki runga, he mihi. Katahi ano a Ngatiporouka kitea ete pakeha no tenei ra; inahoki te maha o nga tau kua pahure kihai i penei rawa te ahua." Ko Paoea Hotueangi.—" Tena koe! ete Meiha. Tena koe ! e te kara, mou ka whakaatu i te ingoa o te marama Aurei, no reira au ka mahara he maha nga ra ka taka nei, he maha ano hoki nga ra i mua i a tatou ka timataria atu nei hoki i tenei takiwa te pai te ora. Heoi, kia ora koe." Kei runga ko Hejtaee Kaakaa. —" Ete Atua nau te kai i homai kite tangata. "Whakaorangia matou ki tau kai, ake nei, ake nei, Amine. Kia whakapaingia a te Meiha mo ana painga katoa, mo to Ihu Karaiti hoki to tatou ariki Amine. Taku kupu ra! Ingaraugi te rama nana i tuku mai te maramatanga ki runga kite whenua katoa, tapiri ko ta te .Kuini ture. Ka rua ena ture, tiaho ana ki runga ki a tatou te maramatanga. Na, etu nei te kara, te whakakahoretanga ite hara i runga i a tatou. Na, e takoto nei nga hoari hei apiti mo te aroha o te Kuini ki nga tangata o tenei ruotu." Timoti te Kattwi. —" Tena koe ete Meiha, e nga hoari, ete kara. Haere mai ra koutou ete mana o te iwi! Haere mai koutou te kai pehi ite kino, te kai hapai ite pai! Haere mai koutou ite awatea kia whakapai te iwi ki a koutou." Kei runga ko Tamiiiana Kakaisto. —" Tena koe e te Meiha, e te tangata nana i ora ai a Ngatiporou i enei ra kua pahure ake nei i ora ai te whenua —tena koe. He nui te mihi atu ki a koe, ki tc haki hoki, i tenei ra. No te mea i roto a Ngatiporou ite mate i mua, i tenei ra kua ora. Te whakatauki o mua, — *He huruhuru te manuka rere, he ao te rangi ka

Tibia.' I tenei ra kua whai huruhuru a Ngatiporou, ko tehaki." . r Kai runga ko Hemi Tapeka.—" Itu ake ai he mihi atu kite Kara, ki nga hoari, kite Meiha hoki. Ko tenei mea ko te hoari i kawea mai ki uta hei poro mo te tangata; whakaturia ana ko te Meiha hei rangatira hapai i taua mea, me taku whakapai ake ki te kara e iri iho nei. To he, ete kara nei, kite rarau iho koe kite whenua. To tika, e te kara nei, kite kite koe i nga raruraru o Waiapu,' tikina pehia. Ki te puta niia kino kite wahi e tu nei koe, kia kaha to rnahuna kite pehi." Kei run gako Hen ake Kiel—KakanikaniTieketare tare, po tu ana mai i waho. "Tu ana au i waho, ma koutou e tangi kite kuia nei. Kaore au e tangi ki a ia. Taku mahara mo to tatou whakaminenga e noho nei, kia ora tetalii kupu o tatou, te ora ranei to mate ranei, ahakoa roa. E pai ana nga korero ate Meiha me ana tikanga. E whitu nei hoki nga take e marama ana i au, i a tatou tahi hoki e matakitaki tahi atu nei." Ko Horomona Hapai.—" Ko te mea tenei i tu ake ai, he mihi ake kite wahine e iri iho nei i runga, ko te mea hoki ra nana au i ora ai—nahau. Na, ko to man a anake hei au mau ai ko runga o nga pai, me uhi ki tera wahi ki tera wahi. Me ata mau koe i au hei kaki mohou hei hui ki to taha i i." Kei runga ko Te Kewejte Tamekotore, no te Whakatohea, ka mea; —" He mihi ake naku kite kara e hora iho nei. No te maungarongo au ate Kawanatanga. Ko te ra tenei i tau ai te roimata o te Kawanatanga ki runga ki au. He whakaaro na te Kawanatanga ko ahau anake te tangata i ngaro i te motu nei—ngaro. kite taha Hauhau, ngaro kite taha Kawana. Ko ahau anake te morehu o nga iwi." Kei runga ko Te "VVaaka Apantji.—" No te rohe au o Taumata o Apanui. Kua kite nei ahau ko taku mana kei te whenua. Ko te Kuini kei runga i au, ko te ture o Ihowa tana e hipoki ai ki runga ki ahau —koia ahau ka whakawhetai atu ai. E whakawhetai atu ana ahau ki a koe e Kuini Wikitoria, e Meiha Rapata, te uri o Tuhakairiora. Katahi ano au ka ara ake ite papa whenua. Kua kite ahau i nga whetu, ko Matariki te kai porini, ko Parearau te kai kukutne i te Mangoroa. He maramatanga tau kupu ki toku ngakau, he maramatanga ki toku aroaro, koia ahau e whakamoemiti atu nei. "VVhakapaingia a Meiha B-apata te uri o Tuhakairiora—e tare iho i runga toku mana nui a Pororaugi." Ko Pita Tipuna no Tokomaru.—" Haere mai e hine ! haere mai, haore mai ra c taku Ariki! Nau au i ora ai i era ra, i era takiwa. Kahoro nei i pera te whakaaro o nga matua o nga tamariki ki a ratou. 'E ui ana au no wai te tapuae e takoto nei.' Haere mai, haere mai ki uta, ki to whenua tangata e te Kuini! Kahore ra he tangata i runga i a koe, ko au anake; ho parau nga korero katoa, ko ahau anake. Haere mai e te Meiha, haere mai e nga minita tautoko i au, ina e tu nei!" Kei runga ko Hori Taaraa.—" Tena koe e taku ariki. Titiro e nga iwi c noho nei, titiro ra ki taku mana, e waha e ! Kua tuturi nga turi o nga iwi katoa ki raro ki a koe, tena koe mete iwi." Kei runga ko Raw iri teNaua, no te AVhakatohea. " Tena koe ete Kuini, tena koe. Kua whakamine katoa nei nga tauiwi ki raro i ou pakau, kua tae mai nei koe ki tenei motu, kua whakakahoretia e koe tekino. Kua tumanakoatunei matoukiakoeinaianei." Nau mai c Kuini ka haere taua Kia kite hoki au i Mataahu ra ia, Te kainga ra o Meiha Rapata, O te Kai-whakapatekoteko i raro i te ITau Han. Kai te whakahokinga ehara ! ko Kcreopa ka mau c! Kei runga Riwai Pakerau.—" Haere mai, e nga kupu whakaari kite iwi! Haere mai e nga kupu whakaari ki a Aperahama. Ka whakapai ahau ki a koe e te tuatahi, ka whakapai ahau ki a koe e to muri

n»ai. Ko te rama pai te timatanga e tiwhiri ana ki Bga iwi katoa ote motu nei. Ko te rama pai ko te Kawanatanga, ki muri mai e rukuruku nei nga tangata ote motu nei. Ka whakapai atu ahau ki a koe i runga, ka whakapai ahau ki a koe i raro iho. I runga ko Te Karaiti, i raro iho ko te mana. Ko te kai a Te Karaiti mo te whanau o Iharaira i te koraha ko te mana." Kei runga ko Ebtjeti Tobobi ka mea:—"Ka •whakapai ahau ki a koe e Te Kuini i tenei ra, ake tonu atu. Haere mai e nga mana e rua! Haere mai e te haki i runga, haere mai e nga hoari i raro. Haere mai tapiritia taku tika o mua iho, tae noa mai ki tenei ra. He haere mai tau he whakarahi ite iwi. Haere mai, haere mai koe ete Kuini! E noho ana au i runga ite tika." Ka mutu ka waiatatia eia te waiata a Natiporou. Kei raro iho nei taua waiata na Rev. Mohi Turei i whakamutu. Kei runga ko Te Teiba, "Whakatohea:—" Tena koe e Meiha Rapata, te tangata nana i mau mai te mana ote Kuini ki Niu Tirani. Te tangata pai nei, te tangata kino nei. Koia rate take o tenei haere, he tapae i taku whenua mate ki o korua aroaro e te Meiha, raua ko te Kuini. I te mea kua kiia nei he kai whakamate koe, he kai whakaorahoki mo te iwi." Rahabithi Hapupoia.—" Haere mai, ka ora au i a koe, me taku whenua." Tera atu te nuinga. Kei runga ko Henabe Potae.—"Tena koe e te Meiha, me nga take korero i whakaaria nei e koe ki runga kite iwi i hui mai nei ki konei kia rongo i ena take korero, me tenei mana kua tukua mai nei hei mana ki runga ki a tatou. Tena koe e te wahine rangatira e iri iho nei; tutuki ana tou mana ki nga pito ote ao. Ehara i te mea he tuatahi mai no tou aroha ki tenei iwi kite maori, ko te tuamaha tenei ou taenga mai. Ko nga Mihinare kino ana i au. Kati, ko tenei e iri iho nei koe, e pai ranei koe i au, e pehea ranei. He nui enei pai ou kua kino nei iau te takahi. Ko taku kupu tenei mou ; ko wai ka hua, ko wai ka tohu, e pai ranei koe i au e pehea ranei ? Tena koe te kara me nga hoari. Taku kupu ki a koe, tirotirohia nga whenua mate i roto i nga tangata e noho nei i roto i tenei hui, no Turanga ki Opotiki, Maungapohatu. E tenei hui katoa, tena koutou. E te. Meiha tena koe. E nga minita tena koutou. Ete Atua kia orate Kuini." Kei runga ko Paoba Kati, no Turanga,—" Haere mai e kui, koutou ko nga minita mete Meiha hoki. I haere mai au kite to ito mana ki runga ki au. Kei reira hoki te rohe ote Meiha. Tokowha koutou hoa i tenei ra; ko koe e te Meiha, ko nga minita, ko te iwi, ko te haki. I pango toku ringa i "Waerengaahika i te takiwa o te riri. Inaianei kua ora; kaore hoki he haki ke atu i muri atu, ko koe anake." Kei runga ko Te Awanui, no te Whakatohea. Ka whakapai kite kara—" Tena koe e taku Ariki. Kia whakapainga a Meiha Rapata e tu nei a Porourangi meTuhakairiora, e tare nei, e pupuri nei i ona ringa e rua—te mana o te Kuini mete mana o te Ture. Ka tomo atu au ki roto ki ona pakau ; ara, tenei iwi mate ate Whakatohea. Ka tino awhi pono au ki raro iou pakau, ake tonu atu. Kite he taku korero ma enei hoari au e tapahi. Tena koe e Meiha Rapata, koutou ko nga minita; ma te Atua tatou e tiaki. Mete whakapai ate iwi, ka awhi pono matou ki raro o tou maru." Kei runga ko Rev. Mohi Tubei, ka waiatatia e ia tenei waiata:— 1. 2. Tenei ka noho E iri mai e Rauru, Te urunga o te ra Maui Tainui. Farara kite uru. E Rura, e Riki, Te "whare o Tamehana. Nga kehua kino Ko te "whare tena I ngaro ai te tangata, I taria ai e, I raru ai a Hapopo. • Nga haki mo te motu, He uri no Houmca JBuii karari e i. No po i.

3. . Bukuruku ka rere Karetiu motuhia Ka oma mai i te po, Te mana o te kingi. He mataku i te ako Ko te oma Tawheta Nga tohutohu pai. Te Waka o Bikirangi ; He wahine ihu tu Tereputia i te iwi, Ngutu takiri e. Ka riro katoa mai. He kaki mohokura Ka rawe i te ingoa Ko Hinei Tiweka i. Ko " Niu Kuini" e, I mau mai ai e 20 I runga o Ngatapa i. Tera Kopu • Ka rere mai i te ata, ~.. . , . • He tohu no awatea. Kihax koe i rongo No Tamanui te Ea Ki Ingarangi tawhiti, Hei hora i nga pai, Te motu o te Kumi; Hei homai te haringa gtu mai rai runga, Kip ra { •* £ He mana whakawahinga E noho ra i te ao i. JNo mua lho e. Tukua mai ona tima - 1 Ka papa nga wiira: , .r" "... Kawhiriaonatoa Kurehu ai te titiro Te tini o mirihia i. f "?™ ° te I&TI Sh Matariki ka rere, g Te whetu o te tau, Kimihia i nga Ture; ' He tohu no nga kai Ko kirimine te ture **£ f^" 0 te ""• Hei ngakiite mate «. ote Wakana e. " N S a kai a Mf tenia Ka mau Kaiwhatu ? a , na ra Lao ake > . Ka rite taua ture. Aohla kl run Sara l--1 huia nga toa Ote HauHau e, _ 12 - Te puhanga o te whare Tera whanui 0 te Kuarerehe i. Ka ™arewa i te pae. Bukuruku ana mai g. He tangata mahiti, Ehara taku kara He tolm no te ngahuru 1 te hake hou e ; O nga kai nui e. He hiraka rererangi Matahi o te tau, No nga mana nui ° te Maruaroa Karauna piri rae Toruhere o Pipiri No runga i te Tiuka. Te putanga te hum e i. No nga pakihiwi 0 Atareta e— 13. Baihanatia mai Maringa nui ra Tona iwi nui tonu i. Ma te mana o Porou Mana e hoatu 7. Te maru o te Kuini Ka rangona nuitia Ki tauruatia Koia ko toku kara Ki roto o Waikare. Nga iwi nui ra Me rongopaitia atu — E rauna i te motu. Ko te Urewera e; Hapainga ki runga ra Mei ponitakatia. Tuhakairiora. Ko Ngarauru e ; 1 tapa ki konei Mei pehau tataiho Ko nga whetu nui i. Te urunga o te ra i. 8. 14. He marama Aurei, Tera te Kooti He Tirea i te pae. Kei te whakatarapeke Ahiahi moai Nga nohoanga riki Tukupu nga tohu; I roto o te konaki He tohu no te marino. Ki korero tahi Ka nui au te aroha Me koutou wahanui. Nga tirohanga whatu Kei whea Kereru, A te iwi kua ngaro i. Eikirangi e ngaro. Ka riro ra e 9. Kei a Matutaera. Tirohia atu koia Ka rite raua Parearau e. Nga take o te kino i. No muri i te waiata nei ka korero a Meiha Rapata, ka mea; —"Ehoa ma. Noteoroko taenga mai o tetahi o enei hoari ki konei kahore he tangata i tukua e au kia kite, ko taku tamaiti wahine anake, ka mate ra. Nana i tango ki waho—ko Katarina Kawhia. Kei tona kohinga ki roto i tona takotoranga ka maka iho eia nga moni ki roto £2 ss. Od. He tohu ano tenei mo te piri pono o te ngakau o tera wahine ki ate Kuini. I mahara hoki ia na te ture ia i tiaki i ora ai ia i roto i te takiwa o te raru ka hori nei. Ko aua moni i mea ia hei moni timatanga kohikohinga mo nga Kura o Waiapu. I tapiritia ano e Harata "Wahawaha, taku wahine, £1 10. 0. Ko te Meiha ratou ko nga pakeha, me etahi atu, i haere atu kite matakitaki, te kitenga iho ko nga moni a nga wahine ra i roto maka iho ana e ratou nga moni 13 s. 6d. He ora i runga i a koutou e

nga rangatira, e nga iwi, e nga hapu katoa kua hui mai nei kia kite i te aranga o ta koutou rakau, mete hapamga ki runga oto koutou taonga JtLeoi, kei a koutou te whakaaro ; kite pai koutou nei taonga, whakakitea mai kia mohiotia ai auo o koutou tohu whakaae i tenei kara Lei mana i i a tatou, me to koutou whakaaro pai kite mo a tatou tamariki. Kahore hoki ahau i whakaaro kia puta ake he moni i roto i to tatou huinga mai kia kite 1 tenei taonga nui. Me pehea ite kore ? E kore hoki e tika te ki ma te nui o te moui e tika ai tatou ma te iti ranei ehe ai tatou. Na, ko taku 1 whakaaro ai ko tetahi toetoe mo tatou, a kaore nei i rite. Tenei koutou ete iwi te kainga nei ete huka e te ua ki waho ; ka rua nga mate, kei roto kei waho Kaore hoki au ite kaiuga nei e mahi kai ana; ara matou nga tane, na nga wahine i mahi nga mea paku kai. Heoi, na te Kawanatanga i tapiri mai te mahi a nga wahine ka taea nei te ra i whakaaro ai ahau hei mutunga mo to tatou hui, e oti pai ai nga korero. Tetahi whakaaro i hiahia nui ai au mo roto i to tatou huinga mai ki konei, kia riro mai i nga kai here manu etahi manu kotahi o te Puaoteroku, o Hikurangi, o Eaukumara, o Euahine, o Tararua, o Toatoa, a te Ngaere,hei hakari whakarekareka mo te iwi katoa i raro i tenei mana nui. A puta ana mai i a koutou, i nga rangatira, ite iwi nui tonu. He nui tenei hakari, kaore i mua iho. He honore nui ano tenei, me tenei kohinga moni a koutou ete iwi. Kia orate Kuini, kia ora hoki koutou ete iwi. Te aroha noa ote Atua e tau nei ki ruuga i a tatou. Ka mutu aku korero o tenei wahi." Muri iho i tana korerotanga i enei kupu ka huakina e te iwi te pouaka i takoto ai te hoari; a timata tonu te whiu ate iwi i nga moni ki roto. Na Meiha Eapata i timata te panga e £2. Harata "Wahawaha £l. A, muri i a raua ka whiua e te iwi a ratou moni ki roto ki taua pouaka. Hui katoa nga moni i panga e ratou i taua ra e £63 6s.

30 O NGA KA O HITRAE, 1572. Ka kawea mai nga taha manu i te 10 o nga haora ote ata ete iwi, mete karakia haere mai ano i nga karakia o tera mea o te hinu. E rua nga kawenga mai. Na nga hapu o Meiha Rapata te kawenga tuatahi mai; muri iho nga hapu o Tamanui Te Ra. A, ka noho nga iwi ki tona nohoanga, ia hapu ia hapu, mete iri ano te haki i runga, mete takoto ano o nga hoari, pera tonu me nga tikanga o te ra tuatahi. I tu hoki a Hamiora Tamanui Te Ra, ka tukua te kai ote hakari ki a Meiha Rapata. Puta ake nga taha manu 170, na te poaka ka neke atu. I whakahuatia ano hoki e ia te haka, a nui atu te ahuareka. Ka whakatapua ka whakapaingia e Rev. Mohi Turei. I muri iho ka whakatika a Meiha Rapata, ka mea : " Ka whakawhetai atu au ki a koe e Tamanui Te Ra me to £wi katoa mou i whakamana i te kupu whakahau ato pononga; i runga hoki i o koutou mana, i o nga rangatira. He whakaaro na to koutou pononga kua mau tonu to koutou mana tawhito ki runga ki a koutou. Tena koe e Tamanui Te Ra me to taonga etu nei. Tena koe e Peniamine, tena koe e Ruawahine te putake ote hinu. Ka korero tipua au mo nga ritenga ota korua taonga etu nei. Koia tenei, (i puta hoki i a ia tena korero tipua mo te taha kohatu) —Heoi, me ata whakamarama. Ko Toi ma nga tangata i rokohanga mai e Kahukura i uta nei e noho ana. Ka taka e Toi he kai ma Kahukura raua ko tona hoa, he Ti, he Ponga, he Aruhe. Ka kai a Kahukura raua ko tona hoa. Te mutunga ka taka hoki a Kahukura tana kai ma te tangata whenua. Ka whakahoroa nga kao i roto ite tatua o tona hoa o Rongoiamo. Hokowhitu nga ipu i rapua ai nga kao, ka hoatu ma Toi ma ratou ko ana tamariki. Te tunga ano kite aroaro o Toi ka

puta ake te kakara ki tona ihu, tana kainga kua rekaKatahi ka patai a Toi ki a Kahukura :—' He aha te ingoa ote kai nei ?' Ka ki atu a Kahukura :—' He kumara.' Ka ki atu a Toi:—' Kaore pea e taea te mau mai i tenei kai ki konei ?' Ka ki atu a Kahukura: 'Kataea ano.' 'Me pehea e taea ai?' Ka ki atu a Kahukura:—' He aha oti tenei e tawharau nei ?' Ka ki atu a Toi/:—' He waka.' • ' Kati ra, ma kona e taea ai te tiki.' Ko taua waka ko Horouta te ingoa. Na Toi ratou ko ana tamariki me tona iwi, Katahi ka whakaaetia kia tikina te kumara i Hawaiki. I te po ka nohoia a wharetia; ara, ka runangatia. Ka tonoa nga Atua hei puru i nga hau, i nga tuatea o te moana, hei awhi i te waka, he whakamama hei hoe hoki kia tere ai. Katahi ka toia a Horouta kite wai, ka utaina nga kaihoe hokowhitu kei tetahi taha, hokowhitu kei tetahi taha. Ka eke ano a Kahukura ki runga, ka hoe i te waka ra ki Hawaiki, ka tikina te kumara. I waenganui po ka uki Hawaiki. Tae rawa atu kua oti ke te hauhake te kumara. Katahi ka tapahia e Kahukura ite pari o Hawaiki, ka karakiatia kia horo ai, koia tenei:— Te ko, te ua nui, te ua roa, Te ua whatu, te ua tara, Te ua patapata awha. Rangitukua, Rangiwhakaihoa— Te wherere iho ai, tae o pani, Te wherere iho ai, tae o matuku. He tapa taku kiri. Te ripiripi o te Rangi; Te whakarongonga atu; Te ati tipua; Te whakarongonga atu ; Te ati tahito. Ka horo be pari o Hawaiki; ara, te kumara—horo tonu iho ki runga i a Horouta. Katahi ka karakiatia ano e Kahukura kia mutu te horo iho o te kumara:— Tina toku rarau, Te Wheke nui a Matarangi. Tina te pari ki Hawaiki: Mutu tonu te horo iho o te Kumara, kua ki hoki a Horouta. Ka whaituretia e nga tohunga kia kaua e utaina mai he kai ke ki runga; he tapu hoki ite kumara. Ko Kahukura i noho atu i Hawaiki. Ka hoe mai te waka ra ka u ki Ahuahu. No te hoenga mai i Ahuahu ka whanakotia e tetahi te rahui aruhe, whakapekea ana, ka utaina ki runga o te waka! Kihai i mohiotia e nga tangata katoa o runga i a Horouta. Ka hoe mai te waka ra, te taenga mai ki Whakatane te tino riringa o te Atua tiaki o te kumara mo te rahui aruhe ra. Te tino putanga mai ote hau—' Ko hau nui, ko hau roa, ko Apu hau, ko Tuawhiorangi.' Katahi ka whiua te wahine o runga o taua waka kite wai. Te aranga ake ote wahine ra ka mau ano ona ringa kite ihu o te waka, ka karanga atu nga tangata i runga o te waka; — ' Tukua o ringa, ka tahuri akuanei te waka.' Kihai i tukua e ia ona riuga, ka tahuri a Horouta i konei. Te ingoa o taua wahine ko Kanawa; tapa iho ki taua wahi i tahuri ai a Horouta, ko • Tukarae o Kanawa." Ka unuhia te Haumi o Horouta ka pakaru, ka pae ki uta. Ka taugi te iwi ra ki tona waka. Ka mutu ta ratou tangi ka runangatia ano e ratou kia haere kite tarai Haumi mo to ratou waka. Ka wehea hokowhitu hei tiaki i ta ratou waka, hokowhitu kite ngahere kite tarai Haumi. Ko Pawa to ratou rangatira. Ko te hunga wehea hei here manu ko Koneke, nana te tao ; ko Taneherepi, nana te here ; ko Te Paki, nana te kuri hei whakangau kiwi, weka, tarapo. Ko to ratou rangatira ko Awapaka. Ko era kite patu mai i nga manu; ko Awapaka to ratou rangatira, ko ia te kai whakahau kia tahuna ki ro taha. Ko te kainga i mahia ai nga hinu ko te Puaoteroku, ara ko Poruturu. Te otinga o nga hinu te taka ki ro taha,

ka puta te aorere a Pawa ki a Awapaka, ko nga kupu enei; —' .E Awapaka, mauria o taha ki waho kua ora a Horouta. Tera e u ki "Waiapu kia rokohanga ai koe ki reira.' Ka whakatika mai a Awapaka me tona iwi me a ratou taha hinu, te taenga mai ki Taumata ka kainga te hinu—tapa iho ko Taumata Kai Hinu. Ka tukua te rongo ote kai hinu a Awapaka. Kotahi tetahai mauria hei rongo ki a Horouta; ko Toetoe te ingoa o taua taha. Tae rawa atu kite Awanui kua taha ke a Horouta. Ko te punga anake o Horouta etu ana, mete tata, mete mahe, mete kumara mo Waiapu, mahue tonu iho te taha manu ra ite kai kawe, etu nei ano he kohatu. Ka hoki te Aorere ra ki a Awapaka; tutaki pu ki waenganui o "Waipiro, o Mataahu. Tu tonu nga taha ra, whakakohatu tonu iho—tapa tonutia iho kite ingoa ko te Kai Hinu Awapaka, e tu nei ano. Kihai i tutuki ki a Horouta i tona pakarutanga ai—kua ora hoki a Horouta. Kihai hoki i tae te Haunui a Pawa. Ko te tangata nana i mahi a Horouta ko Rangiturona. I tikina eia kite titoko. Mahia ana e, ia te titoki hei whiti kia ara ki runga, ka karakiatia, koia tenei; — E iki! E iki! ete Turona whiti, E iki! E iki! ete Turona -whiti. Hiki nuku, e hiki rangi e, Hiki nuku, e hiki rangi e. Ha ! Ha! Ka hikitia i tona ure, Ha! Ha! Ka Hapainga i tona ure. Ia! Ia! laia! Ha! Ii! Ha! Ii! Kua ara te waka ra ki runga. Katahi ka toia ki uta whaihanga ai i ona pakaru. Ko te karakia to tenei; — Paneke i a wai, Paneke i a Tuterangiaitu. Hau! Hau ! te toki matapo ! Ia! Matapo! Ia! Huri te po, Moi Mariemai, Moi Mariemai, E tuaure —Moi Mariemai. E tuaure, &c. Ka mahia ka oti, ka utaina ano te kumara ki runga, ka hoemaira ka u kiWhangaparaoa, ki "Waiapu, ki Turanga, ki Nukutaurua, ki Heretaunga, kite "Whakawhitinga, ki Kaikoura puta noa enei motu nana katoa te kumara i tuha. No reira nga kupu o te karakia o Horouta mo te mahinga o te kumara, koia tenei; — Ahuahu whenua i tipu ai te kai, I ri taua i te ngaru e. "Whakatane whenua i tipu ai te kai, I ri taua i te ngaru e. Waiapu whenua, &c. "Whangaparaoa whenua, &c. Turanga whenua, &c. Nukutaurua -whenua, &c. Heretaunga whenua, &c. Me era atu wahi katoa, he pena tonu nga kupu o taua karakia. Waihoki ko taua waka o Porou he waka pakaru; ko tera waka ko Horouta, ko Awa paka te tangata nana nga hinu ma te mahi o tera waka pakaru. Ko tenei waka pakaru ko kpe tonu e Ngatiporou, ko te rangatira nana tenei kai hinu ko Hamiora Tamanui Te Ra. I whaituretia tera waka kia kaua e utaina he kai ke ki runga; i whaituretia ano hoki tenei waka kia kotahi Atua, kia kotahi ano hoki mana whakahaere ko te ture anake, hei tika hei ora mo te iwi. Pai tonu i mua o taua waka o Porou, a te Karakia kotahi. Ahakoa eke noa nga raru o te ao, kaha tonu a Porou kite hoe i tona waka, mete kaha tonu nga kai hautu me nga kai tata i te wai ki waho taea noatia te toru te kau o nga tau i pai ai te hoe o tenei waka. Katahi ka rona e Porou ano he Atua ke, he mana whakahaere ke. Te tino tahuritanga ketanga o te Atua tiaki o tenei waka ka tukua tona iwi kia whakamatautautia. Koia tenei pakarutanga o to tatou waka. Otira kihai i tino tukua e ia kia pakaru rawa. Engari i tukua mai ano e ia he putanga kia u ake ai tatou—l Koriniti 10 o nga upoko 13 o nga rarangi. Koia ano tenei te take o to tatou huihuinga i hui mai nei,

tera iwi tera iwi, kite tui i nga pakaru o to tatou waka. Koia te take o tena taha kohatu i kawea mai ai hei whakamaliarataiiga kite pakarutanga o tera waka o Horouta —a, kihai i tutuki. Ite pakarutanga o tenei waka ka whakatutukitia ki nga kai mahi kia kainga. "Waihoki ko tatou kia tutuki kite Atua, ki nga Ture—ka rua nga take nui o tenei taha kohatu. Te take tuatahi—Kia pera te pakeke o te ngakau te u kite Atua, ki nga ture hoki o Kuiui Wikitoria, me te pakeke o tenei taha kohatu. Te take tuarua—Ko nga kakahu e rihi nei i waho o tenei taha kohatu, he kakahu pakeha. Hei tohu tera ino to tatou whakakotahitanga, mo to te maori kite pakeha. E hoa ma, te take i kore ai e apititia te kumara kite aruhe ; koia tenei me ata whakamarama atu. Te kumara, ko Eongomaraeroa; te aruhe ko Ariki Noanoa, he tamariki raua no Eangi raua ko Papa. Ko Eongomaraeroa i waiho hei Atua mo Tumatauenga, ara, mo \e tangata. Kite haere mai te hoa riri ka matua kawea te kumara kite ara mai o te taua ka karakiatia:—' Whatu mahunu, whatu marara, puehu nuku, puehu rangi.' Kake rawa mai hoki te taua ka whati, kua oti hoki te karakia, koia i whati ai te taua. Ko tetahi kei nga onoononga kai. Ka kawea nga marere kite wai whakaatu ai; ka whangainga kite tangata nana taua kai, ki a Kahukura ; ka takutakuna ete tohunga nga kai; ka mahia ra kite whenua, ma te taua ranei e hutihuti aua kai, ma te waipuke ranei, ma te tini noa iho ranei o nga Atua. Kite korikori a Kahukura katahi ka mohiotia e aruaru ana i nga whakaaro o nga tohunga, e kore e puta he taua kite toko kai. Katahi te iwi katoa ka tahuri kite mahi kai kite whenua. Ko tera kai ko te aruhe ko Ariki Noanoa, he Atua ano no Tumatauenga, Kakotia te makawe ka apitia kite aruhe; ka tunua kite ahi, ka waiho hei pitopito mo nga tangata hei arai atu i nga mate. Engari ko te mauahara o Eongomaraeroa e kore e mutu. Ko te tino kino i roto ite aruhe ko te titohea. Kawa atu i nga kawa katoa. No reira nga whakatauki; 'Te au kakara i te moana.' 'Te tae i te harakeke.' 'Te aukarearea.' 'Te mangeo i te taro.' 'Te titohea ite aruhe.' Kite kore he arero hei whakarongo i te kawa a enei kai ka pehea ? Ka mitikia nga kawa katoa. Waihoki kite kahore he ture i roto ote ngakau ote tangata hei hopu i te kino, ka pehea? Ka mitikia nga hara katoa." I kawea mai hoki e te iwi te taha kohatu, whakaturia ana kite marae o te wahi i tu ai te pou o te haki; he mea tatai rawa a runga o te taha kite papakiranga; he mea whakapaipai rawa ki nga putiputi rimu no te moana. Kaore rawa he mea ate maori hei rite mo nga mahi o taua taha. I uhia ano hoki a runga kite kakahu maori, he paepaeroa te ingoa, mete hooro pai ano hoki, hei apiti tera mo taua kakahu. Ko te pou itu ai taua taha he rakau, he mea whakairo ;ko nga whakairo pai—i whakaurua hoki kite ma kite pango kite whero. I hanga ano hoki ki runga ki taua rakau he teepu; i whakatakotoria hoki te pereti ki runga ki taua teepu hei kohinga moni. I kohia hoki ete iwi, ara e nga hapu anake o Meiha Eapata. Nana ano i timata te kohi £l. No muri ka maka te iwi ki roto ite pereti i muri i tana. Puta ake nga moni i taua ra £ll 7s. Ko te kohinga tuarua tenei. Te 29 o nga ra, tae mai ki tenei ra kite 30, hui katoa nga moni o te kohikohi e £74 13s. Na te kore moni tonu koia i iti ai. I whakamaramatia ano hoki e Meiha Eapata te tikanga mo aua moni, hei moni whakaaro ki nga kura, ki nga whare karakia. I tapiritia ano hoki e Hamiora Tamanui Te Ea tetahi taha manu, kite kakahu maori hoki, i huaina ano e ia te ingoa o taua taha ko tona upoko tonu. He tohu whakahonore era mea nana i a Meiha Eapata i te arcaro o te iwi. Kei runga ko Eev. Eajsxeba. Ka.whia.:—"Tena

koe e te Meiha, koutou ko te iwi i raro i te niana o to tatouKmni atawhai ; o Wikitoria. Tenei toku wnakamihi e te iwi mo to koutou ngakau nui kite tupore kite manaaki ki to koutou taonga nui e puta ai nga pai mo tatou,mo te iwi, mo te motu katoa Ji.ua puta mai nei hoki nga whakahaerenga mo Kura kia tu ki la wahi ki ia wahi o to tatou takiwa JNo reira kahore he tahurihuritanga ma te whakaaro e te iwi i runga i tena taha, no te mea ka marama Jieokeo ; ara, ka pikiturangatia ta tatou mahi anake ete Kawanatanga. Heoi ra, kei te ki ake au kua tmo tuturu o koutou whakaaro kia oti i o te hokonga Kura mo to tatou takiwa. Kia ora koutou Ko te tuarua o aku kupu pakeke uaua, ko te rori kia toro haere 1 roto i o koutou rohe puta atu ki wahi ote porotutukitanga mai o tenei mana. Kahore hoki he take e whakakorea ai au mahi e koe ano i roto o nga tikanga o te Kawanatanga. Ka mea nei au kei te tmo whakaae rawa koutou ki tena taha Ko te tuatoru o aku kupu kaha, marohitarahi rawa atu, kiatu i a koutou e te Meiha, e nga rangatira, e nga minita, e te iwi katoa, he tangata imngal tona takiwa i toro ai taua rori i roto i tona iwi tuturu ake, nei whakahaere i tona iwi ano. Ka mutu ta to koutou pakeke. Kia ora koutou." Kei runga ko Ihahaira te Hotjkamatj : —" Taku kupu, ka tu iaua te Meiha. Te take, ko ia anake te tangata kua matotoru tona pai ki runga kite iwi. Taku mihi kia ora tahi korua ko te Kuini." Tu ake ko Peniamine Tuhaka :—" He powhiri atu tenei mo nga manuhiri e toru, mo te kara mo nga hoari. ' Kau ki matanuku; kau ki matarangi; kau ki to whenua he whenua he tauhou.' Tuatahi—kia orate Kuini, kia manaakitia e koe te Kawana o Kiu Tirani mete Kawanatanga. Tuarua a kia manaaki koe i a te Pihopa ratou ko ana minita mete hahi. Tuatoru—a kia manaakitia e koe te Meiha ratou ko nga rangatira maori me nga hoia me te iwi katoa i raro i tou Kuinitanga. Tuawha—no mua iho ano toku piriponotanga ki a te Karaiti; tae mai ko te Kuini, tangohia ana e toku ringaringa hei mana moku. Tuarima—i timata ahau a Ngatiporou te haere ki Patea kite whawhai; ara, kite patu ite kino, a mate ana te kino i tena takiwa. Tuaono—kokiritia ana e au e Ngatiporou ko nga hua o te ■whakapono; koia tenei ko te whare karakia ki "Waiapu. Tuawhitu—he tohu tenei no toku piriponotanga ki a te Karaiti, ki ate Kuini. Tuawaru—ko tenei kara he kaha na te manawanui o te tangata kotahi kite pupuri i nga tikanga ote ture; koia tenei te tangata ra ko te Mokena. Tuaiwa—e te iwi me titiro tatou kite kupu ote Karaiti ki ona akonga, i penei, ' e noho koutou kite pa ki Iruharama kia "vrhiwhi ra ano koutou kite kaha i runga.' JSTga "Waiata a Rawiri 67, tirohia 12 o nga rarangi—' Ma te Atua tatou ka toa ai, mana hoki e takahi ki raro o tatou hoa whawhai.' E rua hoki nga kai pehi i te hara, ko te Karaiti ko te Kuini; a, ka whakapaingia te Kuini e haere mai ana i runga i tona torona me tona kaha. Kia orate Kuini—te mana mo nga iwi e rua." Kei runga ko Horn Ngangaeo : —" Tena koe ete Meiha, e te tangata nana i homai te mana o te Kuini hei potae ki runga ki a Ngatiporou. Ko te kara kaore aku kupu ki tera. Te take, no te tau 1562 ka noho au ki raro i tenei kara. No te tau 1534 ka noho au ki runga o te ture karakia a tae noa ki tenei ra e tu nei, ko te mate he rohe mai i au mo cnei ture e rua. Te kupu ate kara, e rima nga take. Ko ta Whanui taku e whakaputa, are ta matou ko toku hapu katoa, koia enei.—He panuitanga tenei na matou na tenei hapu na te "Whanui a Hinerupe mo nga hua o roto i tenei whetu i a "Whanui—ara, mo te kura raua ko te rori. Kua whakaae matou kite kura kia tu ki o matou nei pihi e rua. Kei "Waiapu nei tetahi, kei te Kawakawa tetahi, Otira ma koutou

ma te Eunanga o te Kawanatanga e whiriwhiri enei pihi e rua—ka huri tena. Mo te rori tenei. Ko te rori hei a matou ano hei Pakiakanui. Ka timata atu i Waiapu nei, ara i Tawhitiakama, ka puta i Makoau, puta i te Eahui, ka tika i Pakiakanui, ka puta ki Watere, tutuki kite Kawakawa, ka tika i te taha ki te moana ka tae ki Punaruku, ka timata ano i te taha ki a matou no te taha kite moana. Ka timata atu i Waipowhatuwhatu ka tae kite Kawakawa tutuki atu ano ki Punaruku. Ko te hapu nona tenei whakaaetanga 150. Otira tera atu ano etahi, kaore ano i oti noa te tuhi. Ko te torn o a matou wkakaaro i roto i tenei whetu ko tetahi tangata kia whakaturia hei tangata nui ake mo runga i te iwi i roto i tenei Eunanga. Ko nga tangata hei whakau mo tenei korero i roto i tenei hapu ko te Eei Tewera, Hoera Puha, Mohi Wharepoto, me Hemi Mokoera." Kei runga ko Hen are Potae:— " Kia ora koutou ete iwi. Kia ora koutou ete hui. E nga minita kia ora koutou; ete Meiha kia ora koe ; ete iwi kia ora koutou. Taku kupu ete Meiha mo te kara; tukua tenei hei ora mo te iwi mate, kia rite ai ki a te Karaiti i homai nei hei utu mo nga hara katoa, me tenei kara hei whakamarama i a tatou. Ko taku kupu nui ki a koe e te Meiha kia ora koe, kia ora nga mate katoa i a koe—nga whenua, nga whare karakia, nga kura, kia tika ai taku kupu mihi mo au kupu whakaari. Kite kore e ora i a koe toku mate ka ngautuaratia koe e ahau, ka hoa riri ahau ki a koe. To tangata ite mate whenua kua oti tena te korero e au. Taku kupu tuarua ko te mate whare karakia. E toku Ariki wahine he whare karakia toku mate nui. Kia rongo mai koe e te Meiha me nga minitia, e toru tekau pauna te moni kei au, ka hoatu e au ki roto ki te moni mo te whare karakia. E nga iwi, e tena hui, kia ora koutou. Tirotirohia mai tenei kupu aku, ko taku e hiahia nei kia tu te waewae o tenei kara ki runga ki au. Hei au hoki te mate e pupuhi ana, ka koataatatia. Kua maha nga tau i mau ai tena mate ki au. Ka kaha rawa nei taku kupu ki a koe ete Meiha me nga minita me nga rangatira nui o tenei ope, mete iwi katoa, me tuku te kara ki au." Kei runga ko Pataea Wahaartjiie o TTawa:— " Tena koe e Meiha Eapata. Kua waiho nei koe hei matua mo nga tangata ora mo nga tangata mate ; mo nga whenua mate kia ora, mo nga whenua ora i Potikirua whakamutu ki TJawa. Tena koe e hine, ahakoa pa kau atu to iwi ki raro ki tou mana tera e ora." Nail mai e hine ka inoe tana ; Kia horahia atu kite kahu wahine. Ko te here ra waho e taria nei— Te rae ki Ingarangi kite pona ne i, i. Kei runga ko Meiha Eapata ka mea:—" Ka whakahoki atu au i to kupu e Henare Potae; mo to kupu mai nei kia ora nga tangata me nga whenua i mate. Kei te ora nei hoki tatou me to tatou whenua. Ko tehea wahi ano hoki o tatou kei te mate? Kua ora nei hoki tatou nga tangata me nga whenua. Ko nga whenua o waho o tenei rohe kei te mate ; kaore he tikanga i a tatou mo era, kei a te Kawanatanga te tikanga mo ena wahi—he taimaha rawa hoki tena kite riro ma tatou e whakaputa te ritenga o tena kupu. Engari te Kawanatanga. Heoi enei kupu ato hoa a Meiha Eapata. Ka whakahoki atu ano hoki au i a koutou mahara etc Eunanga o te Whakatohea mo ta koutou kupu kia whakaorangia koutou me to koutouwhenuaimatenei,aramo Opotiki. E tika ana ano kia whakaputa koutou i tena kupu ; otira aua ia e whakaarohia e koutou i roto i tenei huinga. Kahore hoki he tika ma Poroue whakaputa te kupu mo tena. Ehara hoki tenei iwi ite takuta mo tenei hanga mo te whenua i mate. Engari pea a te Kawanatanga. Ka whakahoki au e nga runanga i a koutou mihi; me a koutou mahara hoki, e ata whakaarohia atu nei hoki e au. Kia marama hoki te

whakaaro i muri iho i tenei runanga o tatou ina tae atu ta koutou reta ki ate Kawanatanga. Kia ata -whakaritea marietia ano hoki nga ritenga mo te kura, mo nga rori. Tena koutou ete iwi, kia ora koutou e te iwi, kia ora koutou i to te Atua atawhai." Kei runga ko te "Whanatj Apaktji.—" Tena koe e te Kuini; te wahine mohio kite haere mai ite moana roa. Kaore koa, i haere mai ai koe he whakaora i tenei motu; ara i nga wahi kihai nei i hokona ki te moni. Tena ra ko koe kei Potikirua tae noa ki Taumata o Apanui. Kaore he raruraru ate Kawanatanga mo enei wahi. Heoi ko te kura ko te rori o aku i whakaae ai mo enei takiwa. Kahore ano hoki he raruraru a te maori i Potikirua tae noa ki Maraenui. I timata i Hawai tae noa ki Taumata o Apanui te wahi raruraru. Heoi, ma nga ture e rua e pehi enei raruraru kia puta ai he ora mo te iwi. Ka huri tena." Kei runga ko te Hutana, o "Waipiro ;—" Matiu 16, 18—Te kupu ate Karaiti ki a Pita—'Na, ko koe e Pita ka hanga e ahau taku hahi ki runga ki tenei kamaka, ko nga tatau o te Eeinga e kore e kaha i taua hahi.' I Koriniti 10-4. Tera tetahi kupu, 'te wai ano hoki i inumia e ratou; i inu hoki ratou i ta te mea wairua, ara i ta te Toka i whai nei i a ratou a ko te Karaiti taua Toka.' Te kupu whakarite a te Karaiti Matiu, 7, 24-25—' Te tangata xnahara i hanga i tona whare ki runga kite kamaka ; a ka ua te ua, ka puta nga waipuke, ka pupuhi nga hau, pa pu ki taua whare kihai hoki i hinga; no te mea i hanga ki runga kite kamaka.' Huka 6.48. 'Ka rite kite tangata mahara i hanga i tona whare ki runga kite kamaka; akaua te ua, ka puta nga waipuke, pupuhi ana nga hau pa pu ki taua whare ; a kihai hoki i hinga, no te mea i hanga kite kamaka.'" & Kei runga ko Key. Mohi Ttteei;—" Ka whakawhetai atu au ki a koe e toku matua aroha e Meiha Eapata mo nga take e rima o nga korero kua whakamaramatia e koe. Te whai kupu te aha hei whakahenga ma nga kai whakahe. Ka whakawhetai atu au ki a Kuini "VVikitoria mo tona kaha tonu kite hapai i a tatou ki runga ote maramatanga haere ai. Te tuatahi—ko tana tononga mai i nga kai kauwhau o ta te Atua Bongo Pai. Tuarua—te tukunga mai i nga ture me nga akoranga pai i roto. E te iwi kia ora tatou i to te Atua atawhai, hei pupuri i a te Kuini mahi pai. Koia tenei e hora iho nei i runga i a tatou ; he tone tonu i a tatou kia mahia nga mahi pai anake. Na era atu iwi i kai koramuramu tona wahi koia i porearea ai. Nau tonu tou wahi e Porou i manaaki; koia i porearea kore ai koe. Koia tenei mana ou e hora iho nei whakanui kau i tou tika. Hopukia ano hoki nga kura mo a tatou tamariki. Koia tera te pana o te matauranga. Kia whakapaia ano hoki nga rori mo to tatou takiwa. E te iwi, hore rawa he ture hei hopu i a tatou kite mahia e tatou te pai. Kia ora tatou ito te Atua atawhai." Kei runga ko Pestiamine te Awabatj ; —" He karanga tenei naku ki tenei haki hei mana moku i runga i a koe. Nau nei au ete Kuini i ora ai i nga titorehanga e rua ote motu nei. Tenei ka hoki mai ki raro i a koe nga iwi e rua. Kua pai noa atu ahau ki a koe. Ka mate aku tipuna ka ki iho ki a Ngatiporou, ' hei konei, kia mau kite pakeha hei matua mo koutou.' To matou matua tuatahi ko te Karaiti. E kore ahau e pera ki a koe me nga ra o toku iriringa i kiia nei oku hara kia murua ki ngatoto o te Karaiti. Kaore e pera oku ra ki a koe—ka piri tonu au ki a koe. Ka huri." Kei runga ko Te Hatana Pahau. "E te mana mo tenei motu, haere mai. Otira ehara koe iau i karanga atu kia haere mai—he aroha noa nou. Pera hoki mete mapa tuatahi i mua. Ko Kapene Kuki lie mea homai noa nana te oranga mo nga tangata

o tenei motu; muri iho ko te Kongo Pai. He mea homai noa na te Atua tana tamaiti kia mate kite ao kia ora ai te tangata i a ia. "Waihoki ete Kuini, he aroha nou ki tenei motu i tonoa mai ai e koe tenei haki me enei hoari hei tiaki i tenei motu." Kei runga ko Eewi Tuptjna. "He karanga tenei kite iwi katoa; he karanga hold kite mana. Haere mai ete mana i mahue nei i ahau. Ko ahau hoki kua horoia e te Karaiti. Muri iho kua hoki tenei ahau kite titakatakanga ite paru. Muri iho ka horoia ano ahau e korua ko te Karaiti. Ko toku Ariki tuatoru ko Meiha Eapata. E hoa ka nui tou pai. Na tau tiakitanga i au i kite ake ai ahau iau tikanga pai e ora ai tou iwi. Me ahau ano hoki ; ko koe hei matua ki ahau, ko ahau hei tamaiti ki a koe. E hoa tena koe. Tenei ahau ka tuku atu ki raro i o koutou turi ko te Karaiti mete Kuini." Kei runga ko ¥i Peee. " Haere mai! Haere mai e nga iwi katoa ! Kia ora koe e te Kuini, mou i tuku mai i tou mana ki enei iwi. Kia ora koe ete Meiha, mou i tohe ite pai mo te iwi katoa ote motu. Tena koutou e nga minita e kaha nei kite whakakaha i te hahi o te Atua. Tena koutou e te iwi, kua tae mai nei matou kia kite i te mana i tukua mai nei mo te kahanga o enei iwi kite tohe ite pai—a, kua horahia nei ki runga ki nga iwi katoa. Tena ra ete Meiha, tirohia nga mate i pa ki tou takiwa. Ko Horouta i pakaru, a kua ora. Tirohia ona kohao kei o te wai ki roto. Kia orate iwi mate i raro i tou mana kua horahia nei ki nga iwi katoa. Kia whai turanga waewae hoki mo ratou. Kia tu etahi tangata hei tirotiro i etahi ture e hanga mai ana mo tatou i te Paremete, o ia takiwa o ia takiwa i raro i tenei mana kua tu nei. Heoi, ma te Atua tatou e tiaki." Kei runga ko Hotene Pitatt. " Haere mai e nga iwi katoa kia kite tatou i te mana kua horahia nei ki a tatou. Tena koe ete Meiha, me o hoa minita nga kai tohe ote pai. Ina hoki rate tohu ota koutou uaua e tiro nei nga iwi katoa. Na, kia ora nga iwi mate i a koe, ite mana nui hoki etu nei. He mea pea tenei i whakaarohia e te Ariki hei oranga mo tatou. Tena ra, rapua atu ano he here mo te ra kia mau, kia tuturu ai tona tiahotanga ki runga ki a tatou, kei ngaro ka tuku iho ano te pouri. Kia orate iwi i topungia nei e te Ariki. Kia ora hoki koe e te Meiha." Kei runga ko Epaeaima te Ktjea (no Turanga).— "He kupu whakawhetai tenei naku mo te Kuini ratou ko tana Eunanga i raro i a ia, ara i a ratou katoa. Tena koe e Meiha Eapata, te tangata nana i whakaputa te maramatanga ki tenei motu. Kua puta iiga kupu mihi ki a Meiha Eapata a te iwi katoa. Kati, tena koe e te wahine e manaakitia ana e nga hapu katoa ite ao. Ina hoki nau nga minita i homai hei marama mo te ao. Tena koe e to matou Kuini atawhai. Ahakoa kei tawhiti tou tinana, kei nga motu katoa tou mana e haere ana. No te 29 o nga ra o Hurae 1872 ka whakatika te iwi katoa kite mihi kite mana o te Kuini e tu nei ki Mataahu, tangi ana te umere a te tane a te wahine—haunga hoki te tainariki. He mihi hoki ki to ratou taonga. Ina hoki ko taua mana hei arai i nga raruraru ote ao. I pera me te kupu ate Karaiti ki a Pita; 'Ko koe e Pita ka hanga e ahau taku hahi ki runga ki tenei kamaka ; e kore ano hoki e taea taua hahi e nga kuaha o te Eeinga.' "—Matiu, 16, 18. Ka tu ko WiBEMU Taeewai, ka mea; —" Haere mai e te Kuini mete maungarongo, haere mai ki uta, ki uta kite whare, ki to whare o mua o nga ra i a te Karaiti. Haere mai ka orate iwi mete whenua i a koe. Te kupu Karaipiture e ki ana ma te Atua tatou e tiaki, mana e mea kia tiaho mai tona mata ki runga ki a tatou. Ko te Kuini tona mata e tiaho nei i runga o nga iwi e takoto nei, he maharatanga ake no te ngakau ka orate iwi. He whakaaetanga pono tenei naku i tenei Kuinitanga i te aroaro o Meiha

Hapata ratou ko ana minita, mete iwi katoa e takoto nei. Kite he ahau, hapainga" tenei hoari e takoto nei ka poro i toku kaki. E hoa ma, ka ripekatia e ahau toku tinana kite mana ote Kuini raua ko te Ture. Kia orate Kuini me tona whare katoa. Te kupu mo te rori ka whakaae au ki tenei rori kia takoto i roto o tenei rohe, timata i Awatere mutu ki Waiotautu. Kahore he raru i roto o enei rohe. Otira kite puta ake he raru i roto o tenei rohe kei te kanohi ote Ture te tikanga, mana e pehi. Te whare karakia, e ora ana toku whare; te Kura, ma te iwi katoa tena e titiro. Kia ora a Meiha Rapata, me nga minita, mete iwi katoa. Ma te Atua tatou tahi e tiaki." Katahi ka panuitia e Te Awantjt te reta a Te "Whakatohea, he mea tuhi mai i Opotiki, penei na:— ringaringa o te Atua e tau iho nei ki runga i a koe, i te iwi hoki. He mihi atu tenei ki a koe, ki a Kuini | "Wikitoria, tena koe. Kupu tuarua—Tenei ko Matatua tenei ka hoatu ki a koe kia whakapaia i roto ite tutakitanga o te haumi o Horouta. Na Meiha Rapata i tutaki, ratou ko ana minita, nana nei i tiheru te wai o tenei waka i maroke ai. E ai te kupu ota ratou waiata:—' Ka mau Kaiwhatu ka rite taua ture, i.' Kupu tuatoru —Tenei kua tomo nei matou ki roto ki ou pakau, kua ora nei i a koe te tangata. Kia ora noki te whenua. Kupu tuawha—He whakamoemiti, ka whakapaingia koe e Kuini Wikitoria ake ake,ake ake, amine—ae, amine " Kei runga ko Hirini te Kant.—" Tena koe ete Meiha me ou hoa minita hei hapai i nga Ture e rua —Ture Atua, Ture tangata. I karangatia nei e koe tenei wahine, koia nga iwi katoa e noho nei i raro i o korua pakau ko te Atua. Ete Meiha nau i whakaputa he oranga mo tatou mo roto i enei ra. E pai ana, ma iaiwi e mau tana wahi, tana wahi, hei oranga mo tona tinana, mo tona tinana. Kia pakaru ra ite waka, ko te tangata kia ora. Ete Kuini, kia ora koe hei tiaki i tenei, hui. Ma te Atua koe e tiaki me tenei hui." Kei runga ko Kekehoka Piwaka.—" He whakawhetai tenei ki a koe e te Kuini, mou i tuku mai i tou mana hei maramatanga nui mo tenei motu. I mua hoki, i o matou tupuna, he pouri kau te mata o te whenua. Te maramatanga i kitea ki tenei motu, ko te maramatanga o te ra, o te marama, o nga whetu. I raro i enei ka tukua mai e koe te Bongo Pai o te Atua ki tenei motu; a whiti nui ana te maramatanga, mutu ake nga raruraru, tau ana te patu ite whare. I muri i tenei ka tukua mai e koe ko te Ture hei tiaki mo nga iwi e rua, mo te maori raua ko te pakeha, hei whakakotahi ano hoki i a raua. I raro i tenei ka whakatika raua ka kikini tetahi ki tetahi. Kaore au e mea na tetahi anake, engari na raua tokorua. Ite kitenga mai kua kino tetahi ki tetahi ka horahia mai e koe tou mana hei pehi mo te kino. Koia tenei kua tu nei ki konei ki Mataahu nei; kua whakamine nei a Ngatiporou me era atu iwi ki raro kite taumarumarutanga o tou mana. Ki a Meiha Eapata. Tena koe, mou i hapai i tenei mana i ora ai nga iwi kuare o tenei taha ote motu nei. Kia pai hoki tau tiaki i nga iwi i raro i a koe." Kei ruuga ko Eev. Ranieea Kawhia.—" Tenei au e te whanau a Hinerupe, raua ko te whanau a Apanui o te takiwa o Potikirua tutuki rawa ki Taumata o Apanui. Mo to koutou pai kite haere i runga i taku i hiahia ake nei mo nga kura kia tu, mo te rori hoki kia toro i o koutou rohe. Kia ora koutou i te Atua, i tana mahi tohu. Ka whakapai atu hoki au ki Ngatihorowai, ki a te Itangamahaki, ki a te "Whakatoheatanga o Muriwai, e whakapai nei ki ate Meiha me nga minita. Kia ora koutou me to koutou whenua. me a koutou tamariki, me a koutou taonga, —kia ora tonu koutou i tenei ra, ake tonu atu."

Kei runga ko Peta Tipuna, no Tokomaru.— " Korero e_ Ngatiporou ki nga rori. Ko au ia ma te rima herein anake ka homai ki toku ringa. Ko taku ia tena. Ka whakapai atu au ki tenei kai hinu e tu nei." Kei runga ko Te Hata no Te Whanau Apanui.— " Haere rnai! 'Te ata, he ata matua,' (tera atu te roanga). Ko au tenei e mihi atu nei ki a koe eto Meiha ki o minita hoki. Ko to pai hoki ra tenei ki au, he mea kite au nau; a kahore au ite moana etu ana, kei runga ano i te whenua i waiho ai e oku tipuna hei nohoanga moku. Ka mutu taku kupu mihi. Tena koe." Kei runga ko Ret. Hake Tawha ; —" He panui tenei naku ki roto i tenei hui mo oku whakaaro kia mohiotia i tenei ra. Ka kitea tatou ete Atua e tana runanga hoki; ka ora tatou, ka marama hoki. Ka titiro tenei ahau ki nga tau o muri iho i tenei runanga. Ko reira hoki kitea ai te tika, mete he. Ki ce tika ka tu tenei kara me tenei haki; kite he ka taka ki raro o te Atua, ka taka ki raro o te maru o te Kuini, ki raro o te Ture. Ka ripekatia a Meiha Bapata, ka ripekatia nga minita, ka ripekatia nga rangatira, ka ripekatia a Ngatiporou. Nga ture e hinga ai; ko te whakapono kore, ko te whakakake, ko te whakapehapeha, ko te takahi ture. Ko nga ture e ora ai; ko te mau kite whakapono, ko te whakaiti, ko te whakarongo, ko te aroha." Kei runga ko Iharaiba Te Houkamau—" E rua nga mana i roto i tena kara i mohiotia e au hei korerotanga maku—ko to te Atua, mete mana ote Kuini. Te mana ote Kuini, ko te tukunga mai ote i Bongo Pai ki tenei motu. Kati, ko te mea nui i roto i tenei hui kia pumau tatou ki tenei mana o te Atua. Me tapiri to te Kuiui ki to te Atua mana;' me tomo tatou ki enei mana e rua—me tomo i roto i te tupato i te mahara. Ka tuhuri ahau ka koropiko ki a Ihowa raua ko te Kuini. Kia ora koe e Meiha Bap ata. Waiata—'Tena te honi aihu, tena te maimai aroha.' Tena koe. Haere mai e te Kuini, homai to mana ki runga ki nga iwi o te motu nei—Taumata o Apanui, a Anaura. Karakia—' Matuaho, whatu marangaranga o Mata luwhiuwhia; o Mata i Aroheawhea ; o Mata i Tauaraia. Tera te inanga nei, tere kite auau ote vvai; terete inanga nei, tere kite Hukuhia; ki ote Wai o Whiwhia. Oi rawea, oi homai taku taonga he taonga.' Kia ora koe e Meiha Bapata; kia ora ate Kuini." Kei runga ko Matenga Pebaeo : —" Haere mai e hine. He tauhou ahau, he tauhou hoki koe. Otira ehara koe ite tauhou ki tenei wahi. Ka whakaae atu ahau kia puta te rori mete kura i oku rohe katoa. Kua oti te tuku e au e rua eka mo te kura kite Kaha. Kia orate Meiha." Kei runga ko "Wikibiwhi Te Matehanoa. " Haere mai e nga iwi. Haere mai ete TJrewera, kia kite i tenei mana kua horahia nei ki runga ki tenei wahi —tena koutou." Tera atu te roanga o ana korero. I taiawhiota mai hoki i nga hara tuatani, tae noa ki a Kereopa; mete maungarongo hoki. Kua noho pai nei nga iwi o tenei motu i te maia o te Kawanatanga ratou ko ta ratou pononga ko Meiha Bapata, e pehi haere nei i te kino o ia wahi o ia wahi, ratou ko tana iwi ko Ngatiporou. Kei runga ko Te "Watikena, no Ngatipohatu.— " Haere mai ra ete mana. Tenei ahau ka haere atu ki a koe kite wahine nana nei au itu ora ai i nga ra o taku kuaretanga. Ko tenei ka piri pu ahau ki a koe a mate noa. Ko ahau tenei i whakarere nei i a koe, i a korua ko te Karaiti. B hoa ete Meiha, tena koe ete tangata pai. E kite iho ana te Atua i tau kauparetanga ite hoari whakamate i ahau. Tena koe, ma te Atua koe e tiaki hei tirohanga atu maku ;

pera hoki mete kotiro e titiro ana kite ringaringa o tona rangatira wahine." Kei runga ko Hakapa Übumai.—" Ka tu ake an no te takiwa ki Heretaunga. Te take o taku tu ake he whakapai naku kite mau tonu o te aroha o te Kuini ki au kite maori. I mua hoki i au i te maori, e kai ana ahau ki toku teina ki toku matua ki oku whanaunga. Ka tae mai- te pakeha a Kapene Kuki ka kiia he mea kino tenei. Tuarua. Ko nga Mihinare ka homai. Ko te kupu ate Atua. Katahi au ka mahara ka ora au i tenei, inahoki ko ia kei te rangi ko tana kupu kei tenei ao. Te kupu a Kaipau mo te whakapai ki Taitai a Herua. « Taku tama ko te whetu, taku tama ko te marama, taku tama ko koe e Herua.' Naku hoki tenei, taku tama ko te Kuini, taku tama ko koe e te Eongo Pai. I tangohia mai ahau e koe i te hangi a Hatana. I era wa i te hangi ano a taua Hatana. Heoi nga kupu i tu ake ai au." Kei runga ko Pabatene Ngata, he powhiri kite i^i—" Haere mai e te iwi! Haere mai! Tena koutou. Haere mai kite whakapai ki to tatou mana. Kua whakapiria nei o tatou mana e rua ki runga i te kara kotahi. Haere mai e te iwi, e peke ki runga i te waka kotahi, kite mana e hora iho nei ki runga i a tatou. Te iwi e, takoto ki raro kei kiki te waha. Kia kati ko te tangata hautu o to tatou waka, ara ko Meiha Rapata, hei whakahaere i nga tikanga ki runga i a tatou, i a tatou whenua hoki. I Anaura te rohe, whakamutu ki Taumata o Apanui. Kaore oku rohe mo te tangata. Mau, e ia iwi e ia iwi e noho nei, e tomo mai ki raro i tenei mana nui o Ngatiporou. Heoi ra aku kupu. Ka whakapai atu au ki a te Kuini ratou ko tana hahi me ana minita mo enei painga katoa e kite nei tatou. Kia ora to tatou Meiha mete iwi katoa i raro i a ia. Ma te atawhai o te Atua tatou e tiakii nga mate katoa." Kei rungakoABAPETAEAirGnTiAo Uawa, Hauiti;— " He pohiri kite mana o te Kuini. Haere mai e teatarangi o te Atua. Haere mai e hine. Nana nei koe i whiriwhiri hei take mo ana tikanga me ana ture. He kupu whakapai hoki tenei kite Meiha, kite toka i u mai ai tenei mana ki uta nei. Tena koe e te Meiha. Kia tohungia koe e te Atua. E whakaae ana hoki matou kia tukua e koe tenei mana ki tenei takutai a tae noa kite Paritu, ka rere mai i uta, ka puta kite Taumata o Apanui. Otira he rohe noa tena. Taku hiahia nui ko Uawa; ko oku matua, ko oku tipuna, ara ko toku whenua kia ora i nga mate katoa. Tenei te kupu a Rawiri, ' I tangi atu au ki a Ihowa, a i rongo mai ia ki au.' Tenei tetahi, ' E Ihowa whakaorangia au i te ngutu teka, i te arero hianga.'" Kei runga ko Henabe Kaiwai.—'/ Tu ake tenei ki te mihi atu kite kara me ana ritenga' I mihi ai au, ka rite ki taku mahara o mua i mahia ai e au hei tika moku, mo toku wahi ano hoki. E tu nei te e takoto nei nga hoari. Kite matau koe e te tangata i waho kia tomo koe ki roto ki tenei kara, me tomo. Kite kore koe e matau, moku anake toku ora I timata i te rohe o'raro mutu ki tona mutunga." Kei runga ko Apibana. Tattta.—" Ko te ture kua homai e Ihowa ki a Kuini; na Kuini i hora kite ao katoa. Rokohanga mai te tangata i roto i te kino e noho ana. Kei te taenga mai o taua ture ka mutu. Naku na te maori i whakakahe. Tango ke te maori

lie Atua ke, na konei ka raruraru. Tuarua. Hei aha ki a koe, homai tonu e koe te pai. Koia tonu tena e tare iho nei. Kia ora koe me tau pononga me Meiha Rapata." Heoi. Ka mutu i konei nga korero a taua hui. Ta matou kupu mo taua hui—ka tika te mahi a Ngatiporou. Kite mau tonu ratou kite "Whakapqno raua ko te Ture ka tika ratou, kite kore ka he. Ko nga korero ote hui nei kua panuitia atu e matou kite nupepa pakeha kite reo pakeha kia rongo nga pakeha o Poneke, o te motu katoa hoki, ki ta ratou mahi—o Ingarani atu hoki.