TE HUI A METE KINGI KI WHANGANUI.

Waka Maori, Volume 8, Issue 10, 22 May 1872, Page 73

TE HUI A METE KINGI KI WHANGANUI.

Ko to roanga atu tenei o nga korero o te hui kite Matapihi i timatatia ite nupepa ote 8 o Mei. Ite 18 o Aperira ka tu ano te hui kite Matapihi. Kei runga ko Taitoko;Tena pea kua rapu kupu koutou c tc iwi c whakatuturutia ai ta koutou whnkaaro mo to whakaotinga. Mehenii-a kuakiteate kupu whakatau mo ta Mete mc whakapuaki; kite kore, mc korero—meheniea kei tc noho tavewa kite ngakau. Engari whukaot ia ; kia mohio au, tae 110 a ki aku uvi ki oku mokopuna i nga ra ka takoto ake nci. Ka tu ko IlAnroN.v Hiroti ; E tika ana tau kupu i au, i taku iwi—kaore i nga iwi ke. Ko taku, mc rupcke nga tangata o nga pa katoa o tai, me rupeke ki runga ka mohiotia ai te ki. E oti ana taku, ahakoa nolio puku ratou. "U'hakarongo mai ki taku ! Kei Tauhakira he nohoanga mo taku tamaiti. Kia ruavama me titiro ki Paraekaretu. Ko ia te aroha i arohatia ai. Ko aku raruraru kei te Ture—aku wbare tahu, aha ranci, me huva kite Ture. Ka pakeke to tangata ki taku tamaiti mc patu. Ka pakeke au ki etalii o nga matua o uta o "waho, patua ko au. Kei runga ko Pehi Tueoa ; Korevotia e koe te atawhai o nga iwi katoa. Ka oti i a koo tera taha. Ka u tou tamaiti. Ma nga iwi katoa e whakapono tou tamaiti; ma Muaupoko, ma Rangitane, ma Ngatiraukawa—ma tera iwi, ma tcra iwi. Ka tika te malii! Ma tc Mete raua ko Topiue c roromi. Ko te whaca tera o tou tamaiti. Ka waiho pane e te wacne ka rongo te matua tane ka tangoliia. Ka whangaia ki tc kai kino ka hopukia e te matua tane ka whangaia kite Kiwi, ki tc Kokako, me era atu nga kai pai. Ko korua ko Topine kei te rovomi. Ka mea aTe Tahaxa Tueoa, "Ka pai to ki! Kia ora koe roe to ki!" Kei runga ano ano ko Haimoka ; Ko Tauhakira te nohoanga mo taku tamaiti! Kei te rongo mai nga iwi! Meheniea ka hikitia eau ki runga kite whenua tangata, mana e tango. Ma era iwi atu tana patu, tana korero, hei aha maku ? Engari kei iri te whakapae ki runga ki au. Hei au taku tamaiti hiki ai. Heoti taku pouri mo toku kupu

ko Topia e ngaro ana. Otira ko korua ko te Tahana tenei. Ina au te korero nei ki to korua aroaro. Haere i runga i taku iwiroa tau haere. Ko Pehi Tjtroa. ; Ka tika tena. Ko tau tamaiti ki a koe. Mau ano e kohuru tamaiti. Kati tau whakapati i au. INau tenei ra. I roto i enei ra whakaotia te ritenga o tau tamaiti. Ma korua ko To e whakaoti—kaore ma nga iwi. Kia pai to mahi, kia pai taku mahi. He aba te mahi ma te koroheke ? Kei runga ko Haimona. ; He aha maku ta Topine—te mahi koura ? Engari ko taku tamaiti hei mahi ki mua. Kia taia nga ngutu o taku tamaiti kia mate nga tane e ki na koe'ki a ia. Mana ka huatau ka tikina mai e koe—ko te kainga noho ko Waiherehere Taniwha. Ko TOMA TAIWHATI; — Ka pahi tenei korero i a Teki me tona iwi, kaore i etahi atu. Hanga te tamaiti nei; e kore e oti; kei te hapa etahi o nga Ture. E mea ana te Ture, aua koe e patu, e puremu, e tahae. Ka tahae te tangata kua hinga nga mea o mua. He hapu e mea ana me haere te rori; tetahi he hoko taku, tetahi he reti taku, tetahi ko te tamaiti nei. Engari kia rite nga mea katoa, katahi ka oti tenei mahi. Ko Haimona ; I waiata a Pehi i tona waiata ka mate ai. Mo au korero tenei. Kei a koe tau, kei tera tana, kei a Haimona tana. Ka tu ko Mete ; Kei te aro pea koe me tautohetohe ? Kei te mohio au kei te whakatohungatia te korero, kia noho puku ai a Waikato. Ko te take i kiia aikia puritia tenei tamaiti,kia kapi nga ngutu, kia matua, kia kore he whawhai mo Murimotu, mo te koura o Topine. Ko te take tenei i puritia ai kei tutu. Engari me waiho ki nga matua atawhai ai. E pai ana kia peneitia. Waiho kia matua, katahi ka matakitakitia te pai. Kaore au i te pai kia korerotia nga whenua. I haere mai nga iwi mo te motu katoa, ka mutu ka korero ai tatou i o tatou whenua. Whakamutua te korero mo te whenua, ko te tamaiti anake hei korero ma tatou. Ko te ao katoa hei nohoanga mo tenei tamaiti. Ko Meiha Keepa ; I whakatika au inanahi.' Ko te kupu a Topine, kei Horowhenua ahau e tutu ana, no kona ka mahia te tamaiti nei. Engari ko taku, me rite i nga tangata katoa i te tuatahi ka Mmi ai he wahi mana. I homai e Topine hei arai mo te kino, mo tona iwi kia piri mai ki a tatou. Ka oti tenei tamaiti i a Whanganui katoa—pai atu. Kei a koutou te kupu. Kua tae mai kite avoaro o Mete, ma tona pai ka puta ki era atu iwi. Ka tu ko Aeapita ; Kua oti te hurihuri te tamaiti nei inanahi. E mohio ana ahau kua oti i a Whanganui. He ra tohi i tenei ra. E ki ana a Topine mo Horowhenna i whakaputaia ai tenei tamaiti. Kahore. Ko te tangata nana tenei tamaiti, ko Papa raua ko Tu. Ko te kupu i te whakaputanga o tenei tamaiti, me tutaki nga wahi katoa—ko Whanganui anake e tuhera hei matapihi. Whakawahinetia ana tenei tamaiti. Ko te aomarama, ko te Matapihi. Kua mohio au he wahine tenei tamaiti, inahoki kua kite a Waikato. Ko taku haere mai he nui no taku pirangi ki nga moko o tenei tamaiti. Engari kei puremu koe ki taku tamaiti wahine. Ka peratia e koe, e tetahi atu iwi, ma te Ture e patu. Ko ia hoki te kai tiaki. Kawana Paipai ; Ko te ra tenei i huihui ai nga matua o te tamaiti nei. He wahine iana ? Ko Hinemoa te ingoa. Katahi ka waiata i konei. Ka unu i tona kakahu Maori, he kahu waero, ka tango kite paraikete. Katahi ka tu ko Mete Kingi ; Ka hoatu e au nga kakahu nei hei uhi mo te tamaiti. (Ka mau a Mete kite Ihupuni mete paraikete ka kopaki mo te tamaiti, ka waiata whakaoriori.) Kaua e whakatauria he kainga mo tenei tamaiti, engari ko mea, ko mea. Kei hokona e koe. Ka mate taua ka tupu he uri mana taua tamaiti. Kaua e eka whenua hei noho, engari me noho ki runga kite tangata. Kei runga ko Taitoko ; E rua aku kupu. Pai rawa te kupu i homai ai te tamaiti nei ki a Mete raua ko Haimona. E mea ana au me mutu tonu i runga i ta Mete. Ko nga kai mo te Matapihi koia enei. Kua rongo te taringa o te tangata i ta te Ture. Ko ta te Ture kia rite i nga tangata katoa ka oti ai. Me matua panui marire ka tuku ai te wea. Ko taku i haere ai ki Horowhenua ko te kupu o Kanara Hotene. Me kore au e tae kite Paremete me tuhi atu au taku kupu turaki mo te Kooti. Engari ehara taku i te turaki rawa i te Kooti. Tae atu au kite whare o Kipa kua riio a Kawana. I riri ahau ki a ia; i mea au, me hoki koe ko ahau anake e noho. Ka mahara a ia kia I noho ia kia mate tahi maua. Ka tuhi pukapuka a te Makarini ! ki au kia haere au ki Po Neke. Kaore au i tae, a tukua mai

I ana ia ko t.e Eruefci. Ko taku ara ano terta ko te Ture. Kia taua matou whakaaro a te Maori ka haere ai taua mea te mahi ruri. E puta ana era mea nga ruri i au. Tera hoki nga ope o Te Petitone hei noho ite whenua. Ko taku me matua huihui me korero ka kawe i te wea. E riri ana ahau mo te mahi titahataha. E kore au e huna. Ka korero aroaro au ki a koe e Tamihana* Kaua koe e riri e Mete. Kei te wea huna mai i tua i o korua tuara ! Ko taku tikanga mo te wea, maku ma te tangata nana te whenua ka whakaae, ka tika i au. Kei runga ko Tamihana Te Rattpabaha ; E Whanganui! Ka nui te pai ote whakaaro ote Keepa. Ahakoa kaore i wera i au te whare, i mate te tangata, kei taku puku taku kupu kaha. Ka kawea eau kite Paremete. Ka korero ahau mo te tamaiti nei. Kaore au e ata marama ana ki tenei tamaiti—he pai rauei, pehea ranei? Te kupu a Matutaera, he tau ngehe te tau —ava te tamaiti nei he wahine. Kite pakeha he wahine tapu te wahine pai. Me rongo katoa tatou ki nga ture ote Pakeha hei painga mo o tatou tamariki. Kei te pakeha te ora mo tatou. Me whakatuturu te mahi mo tatou ko te pai. Ka kite koe ite whenua o te koura, me korero koe ki te tangata o te Kawanatanga, a mana e whakaatu i te ara mahinga ma koutou. Ka pai, kua oti ta koutou tamaiti. Kua ora! He kakahu Pakeha, Maori, nga pueru. Kua kotahi te Pakeha mete. Maori! Ko nga kupu pai anake o tenei runanga ka mau i au. Mo Waikato tenei kupu. Ka nui taku hari mo te taenga mai o ratou ki tenei hui. E hoa ma he whakaaro pai ta Mete, ta te Keepa. Me uru katoa tatou ki roto kia kotahi ai te Ture mo tatou. Ka nui taku koa mo nga korero ote Keepa mo Horowhenua. Ka korero ahau kite iwi katoa. Ko tenei mau anake aku kupu e Keepa—he ngakau maori ta Hunia. I nga ra o Eangitikei ka piri au ki tenei taha, a kua oti pai. Ki ana au kite Kooti ki Otaki, ki Manawatu te rohe—kia tuturu tena wahi ki au. He pehi no Ngatiraukawa i taku tikanga ka tuku ai au i te whenua. Ehara iau nga raruraru mo Horowhenua. Kaore ahau i tae ki te hui o Hunia kite whare nei ki a " Kupe." E ngaro ana hoki koe. I Otaki au, he whakakore hoki taku. E mate ana au, e whakahemohemo ana i taku hoa wahine. Ite weranga o nga whare ka ki a Matene me mahi kite Ture. Ka mau etahi tangata kite pu, ka mea au "ka he—tukua mai te pu ki au ki te Rauparaha." E tama, kua marama inaianei kua kite i a koe. Ka tika taku ruri. Whakaae ana au kia tukua nga taha ote maunga. Ka tae mai te Karini ka mea, "me tono mai he kairuri ete Kawanatanga." Ka mea au, e pai ana. Kaore ahau e ruri puku; he kawe taku kite Kooti, ki reira taua tautohetohe ai kite teepa kotahi. Ko Te Keepa ; Ko te kupu o Te Petitone ki Ugatiraukawa, me huihui nga iwi katoa ka puta ai te ruri ki Tararua. Kaore ahau e mahi huna, he mahi aroaro taku. Ko taku whakaaro me hui katoa nga tangata i te tuatahi ka tukua ai te ruri—kei haere rurua te ruri. Engari koe e mahi huna ana ; tango ana koe te tamana o Tararua kotahi rau pauna —ara a koutou ko Ngatiraukawa. Ki hai koe i whakaatu mai. Kua tukua hoki e koe te wea mo Horowhenua, a haere kau mai koe ki konei korero pai ai. Ko TaMIHANA; — Kahore au e pai kite hui. I kore noaiho tena hui kite "Kupe." Kua taka te ra ote whakawa mo tena whenua. Ko Tihema te marama, kua hapa noa atu. Ko aku tangata kua oti te whiriwhiri. Te Keepa;— E tika ana to kupu. Kua whiriwhiri hoki ahau i a Parakaia mo taua whakawa. Ko koe i kimi ki Ngapuhi. E pai ana koe kia haere tahi to taua ruri, a tae noa atu kite whatitoka oto whare ? Ko Tamihana. ; E pai ana au. Ma te Kooti Whakawa e titiro. Kua oti ano aua whenua te ruri e Tiraweke. Kaore aTe Keepa i whakaae kite kupu a Tamihana mo te wea. Ko tana i pai ai me matua hui nga iwi katoa nana te whenua whakatakoto tikanga ai ka tuku ai te wea. Katahi ka tu ko Bjhabi Heeeawai, ka mea ia ma te iwi nni tonu e whakaae kite keri konra; kite mahi reti. Ko Whanganui tona Kawanatanga, haere mai i tona kainga i Tuhua tae noa kite Taone. Hei konei ka tu ko Tttearehtt o ISTgatimaniapoto; — E pai ana ta koutou mahi, te whakakotahitanga o tenei awa. Hei korero maku ki aku iwi o Maniapoto. I haere mai au kia kite ite maori anake; na koutou i kukume mai iau kia kite i te pakeha. E pai ana. Kei ki koe te pakeha kua mau te rongo ote Pakeha mete Maori —kahore. He kupu ano i mate ai Te Waitere, a Manukau. E kore e hinga nga ki nei, "me mutu te hoko whenua, te ruri, me nga rori." Kaua e tohea aua mea, kei mate nga pakeha, nga maori. Ka pai tou tamaiti e Mete, no te mea e pai ana taua tikanga.

Kei runga ko Te Paetahi, teina a Bewi Maniapoto ; Kei te minamina au ki au korero e te Rauparaha, a koraa korero ko Te Keepa. Engari he -wea ta tetahi, he pupuru ta tetahi. lau katoa te whenua. Ehara i roto i enei ra i hoki ai. Kahore taku ingoa i roto i nga pukapuka pakeha; kaore taku ringa i pa. Ko taku haere mai ki to huie Mete he kite ite Pakeha. Ka pai. Kua ki a Tawhiao ki Ngatiraukawa, " hoki mai ki tau -wahi—me hoki mai nga morehu." Te ritenga o tona hoko, kaore i uiohio nona te whenua—Kaore ano au i moliio ki te pai o tau korero mo nga rori kia puta. E ki ana au i taku ki, oti tonu iho—kei taku ariki te tikanga. Kei hea ta koutou pai—kua tonoa taku moui i te pirifci ? " Kei runga ko Tamiiiana ; Whakarongo mai e taku whanaunga. Ko te kupu tuatahi o Waikato mo Ngatiraukawa kia hoki atu. Kua rongo au ki tena korero. Ite -whakatunga o Potatauhei Kingi tae mai anaetahiona tamariki ki konei kite ki mai ki a Ngatitoa, ki a Ngatiraukawa, kia haere ki Kawhia ki Maungatautari. Na, ko taua kupu aTe Kingi Maori he patipati kia haere atu nga ivri o konei hei mokai whakahaunga mana kia tahuri atu kite whawhai ki to Pakeha. Koia ano tau eki mai na. E hoa, kati ano he mokai mau ko Wi Hapi—ko te mea tena e riro atu i a koe ki Tokangamutu. Ma te Kooti au ka vnaka ka tika—kei te Ture anakc ahau. Ko au korero he tito he Hau Hau. I puta ano etahi kupu a Tamihana Te Rauparaha kia kaua e whakarerea rawatia te whakapono ki Te Atua; ko te tikanga nui tena mo ratou e noho tika ai e aroha ai tetahi ki tetahi. Katahi ka tu ko Te TVhiti Patato ; E kore e mate te tamaiti nei; ahakoa nui nga iwi. Hcoi ano te mate mona ko te main rori. Ka ki aTe Keepa a Tamihana, " tukua nga rori"—ka mate raua mo tenei ki. Ka mate koe e Tamihana mo tau patunga i te lmi o Kawana lEunia, mo tau tukunga ite ruri. Ko te rori ka purua! Ko ta koutou pai kei te arero. Me whakaae koe ki to tatou mate. Katahi ka ki a Te Raupakaha ; Eki ana koe ka purua te rori ! E kore e kati i a koe. Ko te waea kua tae ki Akarana —he Kau Hau ano kei kona. Ko TOPLFE TE IvIAMAKU ; E hara iau tenei ingoa Kingi. I waenganui o te -whenua ahau e noho ana. Engari no Waikanae, no Otaki, taku ingoa Kingi, a tau iho ki runga ki au. Ko Mete Kingi ; E Hana ! he aha te mutunga o tenei korero ? Ki au ko tona mutunga o te tamaiti nei, ko te pai o tatou o nga tangata o tenei awa. Ma tetahi iwi o pai i muri, e pai ana—mana tana pai, naku taku pai. Otira lie korero noa ake—tera pea e kino i te tangata. Ko Te Tahana Turoa ka tu. Ka waiata marire i tona waiata. Tona tikanga kei pohehe ona hoa o "Waikato. Kei te mahi ia i ana mahi. Kei te Ture anake tona mahi i enei ra. Katahi ka mau ia ki nga kakahu nei, ara kite Ihupuni mete Paraikete, ka takatakaia, ka ki, —" whakarongo mai e Topine, kua kopakina tou tamaiti kite pai." Katahi ka hoatu e ia te paraikete mete Ihupuni kite ringaringa a Topine, ka mau rawa ki a ia. Ka ki a Kawana Paipai—" Mo nga iwi katoa taku pai, tae rawa ki Ngapuhi." Katahi ka tu ki runga a Rihaki "Wtjntj, Kai Whakawa Tuturu o "Whanganui; — Tena koutou nga iwi manuhiri! a Waikato, a Ngatiraukawaj a Ngatikahungunu, a Ngatipikiahu, a Rangitane, a Muanpoko! Tena koutou e Whanganui katoa! e e Ngarauru—tena koutou ! Tena koe e Mete, korua ko Te Keepa ! Ka nui te marama o ta korua nei mahi. Ko te tuatorn tenei o nga hui penei ite awa nei, ara nga hui whakaputa ite pai. Ko te tuatahi, ko te Aomarama; tuarua ko te hui ki Taumarunui; a inaianei koia tenei ko te Matapihi. Ka tika tenei ingoa e Mete mo tau whare, no te mea he matapihi marama nga wini o tenei ■whare. Ko te ritenga o nga hui nei he whakakctahi i nga iwi o Whanganui i runga ite pai, tae atu ki nga iwi katoa._ He mahi rangatira rawa tenei e Whanganui. Ko nga mahi hoki enei o to tatou kaumatua pai i mua, o Hori Kingi Te Anaua. Ko tenei e hoa ma kia u koutou ki tenei mahi. Kati kote Ture anake hei mahi i nga raruraru o te iwi. He mea tiaki hoki te Ture i te tangata i ie taonga hoki, a me hapai tonu e koutou kia tau ai te rangimarietanga ki runga ki a tatou katoa. Kati ko nga mahi anake o te pai hei mahi mo tatou i nga ra e takoto ake nei. Tenei taku \raiata aroha mo nga iwi katoa ote motu nei;— Tera te pukohu oma tonu mai ko Tongariro— Te ara tonu ia i haere ai taku torere.

Tahuri rnai ki niuri ra ki ringihia lie wai ki aku kamo. Ehara i au nana i tuapeka, i te iti i au — Nau rawa i fcuatalii. He konohi aroha naku ki a koe, e —i. Ka timata a Rihari i tona waiata, ka waiatangia tonutia e nga tane me nga wahine katoa o taua whare —ka nui te ngahau. Ka mutu i konei nga korero o tenei hui oTe Matapihi; aka nui te miharo o nga iwi katoa kite mahi o enei iwi e rua, o "Whanganui o Ngatiapa i nga ra oTe Matapihi. Kahore hoki he hui i rite. Titiro hoki koutou ki nga inoni o 'Whanganui o Ngatiapa i pau ki tenei hui—i tae hoki te Eua mano e Eima rau pauna (£2,500) ! Kua tae mai te pukapuka whakawhetai o te Kawanatauga ki nga rangatira o Whanganui, o Ngatiapa, mo to ratou kaha kite hapai i nga tikauga ote pai i enei ra.