Untitled

Waka Maori, Volume V, Issue 7, 13 August 1868, Page 37

He oho mauri anake matou nga pakeha me nga maori o Nepia i te putanga mai o te Karere i te Wairoa i te Taitei te 16 o nga ra o Hurae he korero mai kua tahuti mai mra herehere o Wharekauri i runga kaipuke, u ana ki Whareongaonga i ko mai o Turanga. I te putanga tuatahi mai o te rongo kiia ana na tetahi kaipuke patu pakake no Wi Wi nana ratou i uta mai: na aua herehere ia aua korero, otira he parau—no muri ka ata rongona te tikanga. Te taenga tonutanga mai o aua korero ka tukuna atu te ronsro i runga i te waea kite Kawanatanga ki Po Neke, tae tonu atu i taua rangi ano hoki tonu mai nga ki whakahoki a te Kawanatanga. Katahi ka tukuna mai i Po Neke e rua nga tima ki Nepia nei hei uta atu i nga Mirihia o konei ki Turanga. No te Ratapu te 19 o nga ra o Hurae ka tae mai tetahi o aua tima ko te " Ro~ herio " te ingoa, he tima nui; katahi ka utaina nga Mirihia pakeha e 29 ka rere atu ki Turanga. No te Manei te 20 o nga ra ka tae mai te rua onga tima ko te " Waipara " te ingoa, he tima iti marire. Ka eke

ki runga ki tenei tima nga Mirihia maori o Karaitiana raua ko Karauria Pupu hui katoa e 42, te kau hold nga Mirihia pakeha i haere tahi i a ratou. Ko te Whitimoa ratou ko ona hoia pakeha i tae atu ki Turanga i te ata o te Manei te 20 o nga ra~o Hurae, rokohanga atu kaa anga atu nga herehere ki uta, ko Kapene Piki ratou ko ona hoia e whai ana i muri. Katahi ka tukuna atu e te Whitimoa te tima nei a te Waipara ki Opotiki kite uta mai i a Meiha Pereiha ratou ko ona hoia pakeha e 60. Ko Kapene Rihatana (Richardson) o te Wairoa i haere atu kite Reinga ratou ko nga Mirihia o reira kite kokoti i taua ope Hau Hau kite mea ka anga ratou kite Urewera—ko Paora Apatu me tona iwi nga hoa. Heoi, ite Taitei te 23 o nga ra ka tae mai te korero i Po Neke i runga i te waea, ka ki mai ehara i te kaipuke no Wi Wi nana i kawe mai nga herehere, engari he kaipuke no Po Neke nei ano ko te "Raiwharamana " (Rifleman) te ingoa; i rere atu taua kaipuke ki Wharekauri ki te uta kai atu ki reira me etahi hanga atu—a, no te taenga mai o te Roari Ahere tima no Po Neke ka whakaponohia taua korero e nga pakeha i runga. Ko te korero tenei o te Meeti (mate) o te Raiwkaraniana, ara : —I rere atu ta ratou kaipuke (he Kune rahi nei) i Po Neke tae atu ana ki Wharekauri ite 2 o nga ra o Hurae. Ite 3 o nga ra e rnahi ana nga herehere kite hoehoe i nga kai me nga hanga ki uta. Te 4 o nga ra he ra ua: ko te Tariana o nga hoia tiaki i nga herehere i eke mai kite kaipuke i taua rangi he ki mai ekore e wliakamahia nga tangata i taua rangi kite hoehoe i nga" kai he nui no te ua. No te hokinga ki uta ka titiro atu nga pakeha o te kaipuke ka hopungia ia e nga Hau Hau ka hereherea. Katahi ka hoe mai aua Hau Hau kite kaipuke

(rato katoa i te pu): te ekenga inai kite kaipuke ka kopuhopungia nga heramana ka liereherea katoatia. Katahi ka hochoe tonu mai nga herehere kite kaipuke i taua rangi, ahiahi rawa atu kua rupeke mai ki runga kaipuke. Katahi ka ki mai kite meeti kia whakaterea te kaipuke ki Turanga, ka kore ia e rongo ka patua. lie hautumu te hau, engari no te aongake o te rarima (te Eatapu) ka rere mai te kaipuke ki te moana. No te putanga mai ki waho kite moana ka makaia e ratou tetahi kaumatua rangativa o ratou ki te wai hei patunga tapu ki to ratou Atua parau kia tika ai te hau—e ki ana ko Hona (Jonas) te ingoa otaua kaumatua, ko etahi e ki ana ko te Warihi tona ingoa. E ki ana te meeti kaore ia e mohio ana kite maki a aua herehere i uta, i patua ranei nga pakeha kaore ranei—engari i rongo atu ia ki nga pu e paku ana. Ko ratou nga herehere e ki ana kaore ratou i patu i nga pakeha (kowai hua ai), engari i liereherea kautia, ko nga wahine i waiho hei wetewete. I te rerenga mai o te kaipuke ka kitea atu te Kapene i uta i runga hiwi e tu ana e koata mai ana i tona karaihe. Kotahi te kaipuke kune i reira e tu ana; ko nga mekameka o nga haika o taua kaipuke i hapainga e aua herehere a tukuna ana te kaipuke kia pae ki uta, he mea koi whaia ratou. Tetahi korero e ki ana kaore i rupeke mai nga herehere, e 70 tonu nga mea i riro mai. Otira ekore e roa ka rongo tatou, inahoki kua riro te Kupa ki reira i runga ano i taua kaipuke a te Kaiwharamana. Kia hoki mai ia ka panuitia atu kite nupepa nei ngajkorero; katahi tatou ka mohio ki nga mea i riro mai, kite patunga hoki i nga pakeha mehemea i patua. E ki ana te kau ma rima tonu nga hoia i reira, nga kai tiaki i aua herehere. No te taenga mai o te kaipuke ki Whareongaonga i te Paraire te 10 o nga ra o Hurae ka tutakina nga pakeha ki raro, ka tahuri nga herehere kite hoehoe ki uta nga kai me nga kahu me nga utanga katoa o te kaipuke, riro katoa atu i a ratou. Ka rupeke ki uta katahi ka hoe mai etahi kaho wai maori ki runga kaipuke ma nga heramana Jka tukuna te kaipuke kia haere. Katahi ka rere te kaipuke ra, engari kaore i tae wawe ki Po Neke i te marangai, i te kino tonu o

te moana, o nga hau hold—no te 23 rawa o nga ra o Hurae ka tae atu. Heoi, me hold mai tenei te korero ki nga niahi a nga herehere i Turanga. Xte unga ki uta ka tahuri ratou kite ktri parepare hei pa mo ratou i runga i te pari i Whareongaonga. He pa tawhito taua pa e ki ana no Ngatitahupo. Engari no nmri no te kitenga e hui atu ana nga tana ki Turanga katahi ka mahue to ratou kainga ka anga ki uta. Na ka tae mai te tima, a te Waipara, ki Nepia nei i te Paraire, te 31 o nga ra o Eurae, na reira i kawe mai te korero kna hinga te parekura a Kapene Weterapa (Westrupp) ratou ko ona hoa pakeha tokoiti marire. Ko nga mea i haere atu hei awhina kaore Ida tae atu ki aia i reira ai. No te rangi tonu i tae atu ai te "Whitimoa me nga pakeha me nga hoia maori o Nepia nei (Manei te 20 o Hurae) no taua rangi tonu i hinga ai taua parekura, ko te taha ki uta o Whareongaonga te wain i riri ai. Ite huanui a Kapene Weterapa e noho ana me ona hoia, he arai ite huanui. No te putanga atu o te Hau Hau ka huaki te pupuhi. Ka roa noa atu e riri ana ka whano ka pau nga paura a te pakeha, ko te po hoki tetahi, na reira ka whati nga pakeha ki roto kite ngaherehere; mahue atu ana a ratou hoiho, me a ratou paraikete, me nga kai—riro katoa i te hoa riri i te Hau Hau. Heoti tou ra tote riri ton a ahua, he rangi ano ka kaha he rangi ano ka mate —e taea hoki koa te aha ? E ki ana ko nga tangata maori o Turanga i reira e matakitaki kau ana, ki hai i haere mai kite awhina ite pakeha. Heoi nga mea i uru ki roto kite pakeha ko te iwi ote Paratene e 20 ratou—engari ratou i kaha. Eki ana e rua rau tangata o te ope o te Hau Hau i taua riringa, rato katoa ite pu. Mehemea kua tae wawe atu te Whitimoa me nga pakeha o Nepia me nga hoia maori a Karaitiana raua ko Karauria penei kua mate tonu i reira aua Hau Hau. He tokoiti no te pakeha i puta ai. Tokorua.o te taha kuini i mate, kotahi te pakeha kotahi te maori, ko Wi Koro te ingoa o te maori; tokowhitu nga mea i tu a kiko, ko ena i amohia mai—ko nga mea mate i mahue atu. Tokotoru o te Hau Hau i mate, kaore i mohiotia nga mea itu a kiko. Ite hokinga mai o te Weterapa i te 21 o nga

ra ka tutaki i a tc Whitimoa ratou ko nga tangata i haerc atu i Nepia nei. Ko te "Whitimoa i mea kia hoki tahi atu ratou kite whai i te hoa riri, engari he ngenge, he hemokai tetahi na te hunga i hoki mai i te riri i kore ai e hoki tonu i taua taima ano kite whai. No muri nei ka tae mai a Meiha Pereiha i Opotiki ratou ko ona hoia, katahi ka haere te katoa kite whai—haere rawa atu kua puta te Hau Hau ki te Reinga i te taha ki runga o te Wairoa, e haere ana hoki pea ki o te Urewera. Na, ko te Rihatana me ona pakeha e rua te kau ma rima tonu me Paora te Apatu ratou ko tona iwi e 50 kua tae kite huarahi i te Reinga noho mai ai. I te Taitei (Hurae 23) ka tae ake te Hau Hau ki reira, ka huaki tonu te pupuhi a tetahi a tetahi. Paku kau ana te pu tuatahi ka tahuti rawa a Paora te Apatu ratou ko tona iwi—tokowha tonu nga mea i noho. Tono noa a te Rihatana kia whakahau a Paora i ona tangata kite riri, kauaka hoki; he oma tonu tana hanga—tana pai hoki, Heoi, tahuri ana ko nga pakeha anake ratou ko nga maori tokowha (kowai ranei nga ingoa) ki te riri kite Hau Hau. Otira e taea e te 25 te aha kite 200 o te Hau Hau ? Ka toru nga haora e riri ana ka whati mai ki raro nei kite taha kite Wairoa. Tokotoru o te Hau Hau i mate i tenei riringa, kotahi i mau; na Paora, he hunonga ki a Matiu Kauhuka o Ngatikurupakiaka, nana i hopu. E haere ana taua tangata i runga hoiho katahi ka rere atu a Paora ka mau ki nga huruhuru o te upoko ka toia kite whenua ka mau. Kotahi te tangata maori o te ope o te Rihatana i mate. No te 25 o nga ra (te Hatarei) ka whakatika atu a Ihaka Whanga me ona tangata e 70 ka haere atu kite awhina i a te Rihatana. Kaore ano he rongo kia tae mai o tana haere. Ko era ope o Turanga i a te Whitimoa e whai mai ana i muri. Akuanei pea kua puta te Hau Hau ki o te Urewera, ekore ana e mau. Waiho, ma te korero e puta mai. Heoi ra, tena pea kai te ki taua hunga kua oma nei ki ro ngahere he kaha tona. Kua rongo matou e ki ana ratou ko tona Atua hei whakaora hei whakakaha i a ia kia mate tatou te taha Kuini. Koia ano kei a ia—he tohu pea no te kaha te oma!

Meheinea e mahara ana ia e tiaki ana tona Atua Wairua i a ia he aha ia te tahuri mai kite riri ? Kaore ra, ekore ia e kaha, kore rawa; hei te tokoiti ka kaha ia, tena ka rite he hoa riri ki a ia te nui he oma fconu tana hanga. Ki hai a Waikato i kaha i te rangi o tona mana o tona nuinga, mate tonu ia; ko te tinana hold tena o te rakau i tupu ai nga peka, ko Waikato. Na he peka tena te rakau nga Hau Hau kua oma nci—ekore ano hoki e rite te peka kite tinana o te rakau te uaua. Otira he kaha ano tona to te Hau Hau, he kaha poaka puihi. Ka oma te poaka kite wahi ururua ka ora, ka tahuri mai kite kai whakangau ka mate. Kotahi marire ano te mea e whakatakariri ai te tangata i runga i enei inahi a te Hau Hau, ara ko te tia whakararuraru i a tatou —te waiho tatou kia ata noho ana, kia mahi ana i nga mahi maori e tika ai tatou. Mehemea he ata noho ta te Hau Hau i te Motu nei, ka waiho anake he mahi mana ko te mahi kai ko nga mahi maori atu, penei e pai ana kahore hoki he tangata e aha atu. Ko tenei he tahuri tonu kite tangata tana mahi, a ekore hoki e tika kia waiho; me tahuri tatou katoa (nga iwi ote Motu e hiahia ana kite pai) me tahuri kite pehi i tenei kino kua , puta ake i waenganui o tatou, tenei whewhe kua tupu i runga i to tatou tinana kia rere te pirau ki waho, kia tau ai te mauri o te tangata. Me tahuri tatou kite hutihuti i nga ota> ota e tupu ana i waenganui o to tatou maara kia ata tupu ai te kai. Koia ano e hoa ma, he tokomaha koutou nga iwi tika o te motu nei. Kite huihui o tatou whakaaro kia kotahi kite pehi i nga kino o to tatou motu ekore e roa ka ngaro. Engari kia kaha, kaua e nukurautia te mahi no te mea he mahi nui ia; he mahi e tika ai te noho o tatou katoa. he mahi ekore ai te kino, te mauahara, te hae, te aha noa atu i roto i enei iwi e rua te Pakeha raua ko te Maori; he mahi e tupu ai te pai, te aroha, te whairawatanga ote katoa. No konei ka ki atu matou kia whakapaua o tatou uaua ki runga ki tenei mahi. Ka taea ete korero kau, e pai ana; ki te kore ma te patu e mahi. Me ata whakaaro koutou nga iwi rangatira ki ta matou korero. Heoi te kupu inaianei.