Untitled

Waka Maori, Volume III, Issue 58, 26 August 1865, Page 19

Te Hatepe. Waiapu, 14th Akuhata, 1865. Ki a te Makarini. E taku hoa aroha, tenakoe. Kua maha nei nga rongo o muri i a koe—ara, nga korero. Ko te mahi a te Hau Hau lie hohoro tonu kite Nuku. kite Heteri, ia :ita, ia ata ; mete tango atu i a matou kau. hi pi ; mete tabu i te whare o te Kr.vanatanga i hanga ra mo te Peka. Katahi ka tirohia atu kua eke ki tetalii puke heteri ai. I te 28 o Hurae, i waenganui po ka tukua nga kai hopu toko waru. lie maori Kuini. Marama kau ano te aia i te 29 ka puta mai aua heteri Hau Hau toko rua, ka puhia, mate rawa tetahi; ko tetahi i tu ki te waewae, oma tonu atu, no muri ka puhia atu katahi ka tino mate. I te 31 ka kokiritia e te Hau Hau ki Tikapa, he pa tera no Arapeta ratou ko tona iui Kuini—e 30 te Hau Hau i kokiri ki taua pa. Ka kokiri ano te Hau Hau kite Iloro, he ope Kuini hoki kei reira no Tuparoa—ko te Hotene te rangatira o taua ope Kuini. Ka haere atu hoki etahi Kuini maori i te Hatepe nei hei awhina i a Arapeta, 20 nga tangata i haere atu—ki hai i awhinatiate ope Kuini a te Hotene, he tokomaha hoki ratou, 120. Ka whawhai tera ope i te Horo. I hinga no te Hau Hau toko 3 ; tokorua i riro mai i te ope Kuini, na ratou i tanu ; kotahi i riro i nga Hau Hau, me nga taotu. Ka whawhai ano hoki te ope i Tikapa i taua ra tahi ano. He whawhaitanga roa tenei; no te ata a po noa. No Arapeta te pa. I te ata o taua ra, te 31, ka puta te ope Kuini ki waho, he haere mai kite Hatepe nei. Puta kau ana ki •waho ka whakaekea e te 30 o te Hau Hau, riro ana i a ratou te pa—ko te ope Kuini i waho. Katahi ka karangatia e Arapeta kia raunatia te pa. No te ata i pupuhi ai a tae noa ki waenganui po e ngaua ana te Hau Hau e te mata roroa o te mini rai-

whara. Ka matao te ope Kuini ite makann, haere ana kite taha ote ahi—ko te takivva tera i puta ai te Hau Haa. Ite ata po ka raunatia ano. Katahi ka matakina te pa; e, kua whati te Hau Hau! Toko 3 nga tupapaku e takoto ana, ko te tokomaha kua araohia me nga taotu. Ka kokiritia ano i taua ra 31 e nga hoia pakeha ki Rangitukia. Tata tonu kite tahuri taua pa i a Piki ratou ko ana hoia ; ka rongona te reo piukara; ka mabara a Piki na Hemi Pereiha taua piukara, ka kua e ia nga hoia kia hoki—kaore, na te lluu Hau ke ia taua piukara. Te taenga atn o Piki ki a Hemi Pereiha ka e Hemi Pereiha ;—<■ Ehara i au te piukara, na te Hau Hau." Katahi ka tohea ano e Piki kia kite ia i Pakairomiromi. Ka pupuhi mai te Hau Hau ; haere tonu atu a Piki me ana hoia ; tata tonu ki te pa ka hoki nni ratou, ka mohiotia te alma ote pa, Kihai tetahi o ratou i tu, a hoki pai ana mai ratou katou. Mutu ana te whawhai i taua ra, hore rawa tetahi o nga hoia i tu puta noa ki nga ope Kuini i whawhai ra i taua ra kite Horo, ki Tikapa. Huihui katoa te matenga o' te Hau Hau i taua rate 12 nga mJa i mohiotia—kore rawa o nga ope Kuini I tera tusitahi o Akuhata ka whakatukotoria ngakorero e nga rangatira pakeha, e te Mokena hoki, mo te whawhai ki Pakairomiromi, te pa o te ILm Hau e whakawehiuehi mai nei i a matou. Ite 4 ote wati, ite mea ka tata nei kite awatea o te 2 o nga ra ka kokiritia—haere ake e 2 ngajvokiri. Ka haere tetahi kokiri kite Nuku, he maunga iti nei kei tetahi taha o te awa i runga ake o te pa o te Hau Hau; he puko heteritanga no ratou. Kua oti ano hoki taua vahi te hanga e nga Hau Hau kite parepnre. A, i reira e tanu ana o ratou tupapaku o nga whawhai o etahi rangi atu. Haere ake i taua kokiri kite Nuku ko te tino apiha o nga hoia ko Hemi Pereiha, me Kapene Taitene, mete Mokena, me nga hoia me nga maori. _ Haere ake i tetahi kokiri, e tika atu ana kite whare karakia i Rangitukia, ko te tino apiha o nga hoia o mua kua tae mai nei, ara ko Piki, me ana hoia me etahi Kuini maori. Ko tenei kokiri hei haukoti mai mo muri o te pa o te Hau Hau. I muri mai i te mea ka mavama ake ka haere atu tetahi kokiri na Arapeta te Haenaa; tae kau atu tenei kite huarahi kua puhia iho ite Xuku te pa ote Hau Hau—ara i te kokiri a Hemi Pereiha, a Kapene Taitene, ate Mokena. Anana! ka ngaua te Hau Hau e te mata roroa o te mini raiwhara. E moe ana te Hau Hau i roto i tona whare te Uranga-o-te-Ra, tu tonu atu etahi ote Hau Hau mate rawa. Katahi ka karangatia e nga rangatira kia kokiritia ki te pa. Katahi ka heke iho i taua puke ; whakawhiti ite awa, tata tonu kite pa; kua puta te Hau Hau ki roto i ona parepare noho ai, pupuhi mai ai. Katahi ka karangatia e te rangatira o nga hoia kia penetitia a ratou pu. Ka kokiritia tetahi kara ma hei lohu ki a Piki, ratou ko ana

hoia, kia kokiri tahi kite pa. Katabi ka kokiritia e te pakeha, ki hai i whai meneti kua tahuri te pa, ku.i wera nga whare—me to ratou whare nui mete Uranga-o-te-Ra. Ka hinga te Hau Hau i konei mete rangatira nui o te Hau Hau a Iharaira Porourangi. Ko nga tangata i tino kitea i roto i te pa, i werohia hoki kite peneti;— Ko Iharaira Porourangi, Irimana Kaika, Rutene Pao, Hetariki Uawe, Mohi llawai, Hori Kapa, Hori Rangipouri, Wi Tamaho, Wi Polio, Tamepo, Rihara llawai, Enoka Piahu, Hakiaha Mohaka, Heta Wawatai, Katene Mamae, Karanama Hoetahi, Pirika Kahumunu, Hoani, (no Taranaki). Kotahi i wera ki roto i te whare, kaore i mohiotia. Ko nga taotu .i oma atu, a tera pea kua mate atu kite koraha. Ko nga wahine i mo mai toko 7, mete tamaiti ka toko S ai. Ka poto nga pa e 2 te tahutahu ka hoki mai te ope katoa, nga pakeha me nga maori, kite Hatepe nei. Ka mutu te karakia mete kai ka hoki atu nga maori kite tanu i nga tupapaku o te Ilau Hau. Ka tanumia e ratou te 19, ko enei e mau nei nga ingoa i tenei pukapuka. Kite whakaaro tuturu o te ope Kuini e 25 nga tupapaku o te Hau Hau i hinga i tend whawhaitanga. Inahoki i tino kitea te nui 0 te toto i ro ngahere i te omanga—a, tera pea kua mate atu ki ro ngahere. Ko nga mea ia i riro na te ringa o te ope Kuini te 19. I te ra 3 o Akuhata ka haere atu etahi Kuini maori ki roto o Maraehara kite rapu morehu Hau Hau—ko te Koti Pakura me etahi taitamariki o te Aowera. Ka mau i a ratou toko 2 nga tane. Kei te ringa te tu o tetahi. I tu i te kokiri a Pikfi te ra tuatahi ki Rangitukia; i hoki mai ra i te reo piukara a te Hau llau, i mahara ai a Piki na Ilemi Pereiha ; kaore, na te Jlau Hau ia—no reira i tu ai te ringa o taua tangata. Ko nga wahine toko 8, me nga tamariki toko 6, toko 2 nei nga tane, kate 16 ai ratou te rironga mai i a' te Koti ratou ko ona ha. I te 4 o nga ra ka haere atu a te Paraone me etahi o te Aowera ki roto ano o Maraehara; ka kitea nga kuia toko 2, mete tamaiti kotahi, ka mauria mai ano ; a! hui katoa nga mea i riro ora mai nei ka 27 ai. Ko enei 27 he parakia na Riki, atua toa o te Hau Hau. Tauka nei kia mutua ka paraitia a Riki, ka tahuna a Rura, ka waiho Ngaitane me Ngatiporou Hau Hau hei rite mo Hapopo. Ara, mo te whakatauaki nei na; —"Atua rere te Atua, waiho te raru ki a Hapopo." Me tenei hoki;—Rura karcko, Rura. Riki parai, hupa Riki. "Waiho te raru ki a Tane raua ko Porou taringa kore." I te 6 o nga ra o tenei Akuhata ka tu mai te tima iti nei; ka haere atu a te Mokena me nga pakeha kite Awanui. Ka tae ratou ki reira ka rere ia te tima ki Wharekahika. I a Mokena, ma e ugaro atu ana kite Awanui, i a matou hoki e karakia ana, ka oma tetahi o nga herehere wahine o te Hau Hau me tana" tamaiti. 1 te mutunga o te karakia ka rongo au kua oma tetahi o nga Hau Hau wahine ; ka to-

noa atu nga kai whai, ki hai i mau, haere tonu atu nga kai whai ki Horoera—i oma hoki ki reira taua wahine. Te taenga mai o te Mokena i te ahiahi ka haere atu ia me te Aowera. E 20 ratou i haere atu ai ki Uoroera. No te Manei, te 7 o nga ra, ka haere atu ano etahi e 20, hei wbakaahuru mo te Mokena ratou ko tona 20. A, i puta mai te pohimana i te 8 o nga ra nei, i korero mai ki a matou kua whati katoa te Ilau Ilau o lloroera puta noa kite Kawakawa kei ro ngahere. A, i mau ite ope a te Mokena toko 5 Ilau Ilau—kotahi kua mate, ko Whanaupo te ingoa. Toko 4 kei te herehere, me nga wahine. A, ite 9 o nga ra ka haere atu ano tetahi 20 hei whakaahuru ano mo te 40 i a Mokena. Kua tae mai hoki ctahi Kuini maori i Makeronia na Iharaira Ilokamau i tono mai hei awhina mo Mokena ma. A, i te 10 o nga ra nei ka tae mai ano he pohimana ; e ki ana kua 20 nga herehere wahine o te Ilau Hau kua mau i taua ope ; a, kua haere atu te ope Kuini a te Mokena ma ki Kotare, te pa o te Ilau Ilau—hei te po ka rauna ai taua pa. Ite 12 nga ra nei ka tae mai te ope a te Mokena. Kua horo a Kotare i a ratou, Ito ratou taenga atu kite Kawakawa ka tukua atu toko 5 o ratou hei heteri. Te taenga atu o nga heieri kite huarahi ka tutaki ki a ratou te heteri a te Hau Ilau, kotahi; ka hopukia ka werohia kite Peneti, tanumia iho ki taua wahi ano —ko te ingoa o taua heteri i mate nei ko Paraone Papahia. I muri ka tae atu te ope Kuini, ka tika tonu ki Kotare. I haere tahi hoki te ope a Iharaira lloukamau, e4O ratou. Ko Iharaira te Iloukamau ano tetahi, mete Rev. Rota Waitoa te minita o te Pariha o te Kawakawa. llui katoa kite ope ate Mokena ka 120 ai taua ope Kuini i haere nei kite huri ite pa o te Ilau Ilau i Kotare. Te taenga atu ki Kotare kua whati ke te Hau Hau ki runga i Pukeamaru hanga ai i te pa mo ratou. Ki ta ratou whakaaro ekore te ope Kuini e tae ki reira. Te whakaaro he maori tahi raua. Ko taua pa he pa ton no nga whawhai maori o mua; koia i hanga ai e te Hau Ilau ki reira to ratou pa. He maunga teitei rawa a Pukeamaru; he pari kohatu, kotahi tonu te huarahi atu. Katahi ka pikitia ete ope Kuini; kihai i tata atu ka whati. Taka ana te Hau Hau i te pari; a ka puhia atu e te ope ka hinga toko 2 ki roto o te pa—ko Ivereopa te ingoa o tetabi, ko te Whanaukainga tetahi. Ko etahi i hinga i runga i te pari a taka ana mate tonu atu. Riro ana nga taonga o taua pa kotahi kaho paura me nga tinara, me nga taonga kaloa—he nui te taonga. A i riro mai nga Kara a te Hau Hau e 8 nga Kara ; ko to ratou atua toa kua riro mai ko Riki me Rura. Kua tika hoki te kupu i tuhia ki te JVaka Maori mo Tikitiki; —" Na tena rangi i riro ai ia ia tena pa; tukua atu ki tetahi takiwa a muri ake nei ka hoki mai ano taua pa me etahi atu hoki o nga pa o te Hau Hau." A kua riro mai nei a Pouretua, a Horoera, a Toropapa, a Te Wharariki, a Maruhou, a te Kawakawa,

a Ivotare, a Pukeatnaru, me Pakairomimmi nei, te pa i mate nui ai te Ilau Huu ki roto me to ratou Rangatira me Iharaira Porourangi. Ko nga herehere katoa o te Ilau Hau, nga wahine nga tamariki e 70, he mea hopuhopu i ro ngahere. Ko nga tane toko 7, he kaumatua anake—a tenei ano kei nga Rangatira o taua ope nga korero. Toko 2 enei herehere ka haere atu nei i a Kapene Taitene ki Nepia. Kotahi ano te whakaaro nui a Nga Rangatira o tenei whawbai, kia poto katoa ra ano te Ilau Ilau o Waiapu nei. Kua whati nei ki ro ngahere te Ilau Ilau o Iloroera a puta noa ki Kotare. Kei te noho tonu te pa nui o te Ilau Ilau a Pukemaire. Ko tetahi korero, kei te huihui ki Pukemaire, kia tae mai a Patara me tana ope ka haere mai ai kite whawbai ki to matou pa kite Uatepe nei. Ko ta matou whakaaro he teka noa; ekore e hold mai a Patara, ka oma tonu atu ki Taranaki. Kei ta te whakatanki ; " Motu hoki te weka i te mahanga, hold mai hoki ?" E hoa e te Makarini, Tukua enei korero katoa kia taia kite Nuipepa kite IVaka Maori, kia tiuo rongo ai o tatou hoa pakeha, maori hoki, kite main o Waiapu nei i tenei takiwa. E hoa ma kua hinga te Ilau Ilau ; kua hinga rawa. I mate no te Ilau Ilau ki : Mangaone 13. I te timatanga o tenei whawhai. Kune 11, 1865. Rahui 3. Taraketiti 1. Tiki tiki 28. Pukerauaruhe 2. Te Horo 3. Tikapa 9. Kaiaparua ... 7. Te Hatepe ... 12. Pakairomiromi 25. Maruhou 1. Pukeamaru ... 4. Ko nga mea tenei i mohiotia e te talia Kuini o te Ilau Ilau kua mate rawa ; a, na nga herehere i korero tena atu etahi. Tena e nga Iwi katoa kaore nei ano kia uru ki nga main kino o te Ilau Ilau ; e noho i_ runga o to tatou whakapono e kiia mai nei e Paimeho he whakapono tewhatewha. Engari ko tona Paimeho te karakia tewhatewha. Ina hoki he tino kuare rawa iwi Hau Ilau kite putoi kereru hei puhipuhi mo tana tewhatewha. I tamatahitia e ia te here o te putoi, ka huia hei puhipuhi, herea ai kite takaki o tana tewhatewha—tena whakatau a Paimeho ki te hapai hei patu mana. No tana ruinga ano ka ngahcro nga kereru, kua kino tana tewhatewha ; katahi ka patua ki runga ki te tangata, patua ketia ko te taha kite kauae o te tewhatewha, he pakaru anake te tewhatewha kihai i mate te tangata, mate ke ko ia—i te nanunga ki nga kereru ka ngahoro ki tana tewhatewha ka pakaru. Me tenei hoki. I tamatahitia e Ngatiporou i runga anake i nga korero tahupera a taua Patara, te tamaruatia ki tenei. Kua ngaro Taranaki tangata me Waikato i

te Pakeha. Kua riro Taranaki whenua, me Waikato i te Pakeha. Otiia na to ratou Paimeho ano i kopare o ratou kanohi Eki nei hold a Paora; " Kua whakapountia o ratou kanohi e te atua o tenei ao, kei whitingia ratou e te maramatanga o te Rongo pai o te Kororia o te Karaiti &c." Taraia ana e ratou kite pou totara tapawha rawa; ka' haere ki nga whare pakeha whanako maramara kareko ai mo runga i taua pou, kiia ake e ratou taua kareko he Atua—tapaia iho kite ingoa, ko Rura, ko Riki. Te tahuritanga iho o Taranaki ko nga wahine a Ngatiporou ; te wliai whakaaro Ngatiporou te aha. Te -whawhaitanga ki Mangaone U hinga ano a Taranaki ki reira, toko 2 mate rawa, me te poropiti i taotu, me etahi atu ; te whai wbakaaro ano a Ngatiporou te aha. Ko te ngahorotanga tenei o n-a kereru o ta ratou tewhatewha. Tena ka" tino whawhatia nei Ngatiporou Ilau Ilau, a ka liinga nei o ratou tupapaku ka 10S ; ka tmo mate rawa, o te 11 o Ilune a tae mai kite 11 o Akuhata nei ka 108 nga mea a te Ilau Ilau ka tino mate rawa. Kua hinga nei hoki a Iharaira Ponmrangi to ratou tmo Rangatira ; mete iwi katoa e mau nei te tohu o te maha o nga mea kua mate. Ko te pakarutanga tenei o to ratou tewhatewha. Tenei ano tetahi o a ratou kupu teka noa;—"Ekore te Pakeha e tae mai ki konei; ko te Ua hoki kai te Porini ite Pakeha.i tua o nga ngaru ki Taranaki—ano he kahui hipi." Kei te unga mai nei o nga Pakeha ka oma te Ilau Ilau ki ro ngahere, ka waiho Waiapu mo te Pakeha i kiia ra e to ratou tahupera ekore e tae mai. Ana ! kua tae mai! Koia ano kei te vvhakaaraara nei na ; I whiua e Porou id te uru, I maka kite tonga, Ijjokaia ki waenga nui. Ka hei ta hau e Rorirori, E tahutuhu mai ra i nga para toetoe o taku whare. Tuki ravra i nga Pcrehi, Hei pungarehu kanga ma Perenata. "\\ aiho ra e taku matua e, iie tuhie au kite rota Ka tuhu kite mera, Ka whiu ai ki huvhiti Kia tae mai te Turupa, Kin tae mai te Mirihia, Kia tae mai te Hoia korongo ta Ki to whenua nei. Tenei hoki rate Piukara. Te kekeho atu nei ki roto Waiapu, Waiapu e. Tena hoki koe te oma na i runga hiwi. Tau atu koe ko te puke i noho ai te kai tuturi Aruamaikao, e, e. Ehara! ko to ruoho tena e, ia. Na, kei te whati te Ilau Hau, kua tae mai te Pakcha. Hei kona ra e hoa e te Makarini ; ma te Atua tatou tahi e liaki. ][. e nui nei te mihiaruhao if nw ki a koe. 1 nwn ano iioki l:e r.n aci kia tuhia Id a koe, mau e Jioatu ta r:itou la:kia kite Kawanatanga nui o Nui Tirene. jNaku na to hoa aroaha Na Rev. Mom Turei. Ilia mau toau ta taua nei aroha i roto i te Ariki.