Untitled

Waka Maori, Volume II, Issue 38, 3 December 1864, Page 1

I tera nupe UNKNOWN mutu ana ite Mahia te korero o to matou haerenga ko te Makarini ma kite UNKNOWN whenua—ko tenei me haere tonu mai i UNKNOWN te korero. Heoi,—N< ... Manei, te 24 o nga ra o Oketopa, ka vhak.itika mai matou i te Mahia ka a; mai matou ki Miaka Matou ko li U Whanga, ko Tamihuna Taruke, ko Otcue Taugihaere, kowai tangata at:-, owai tangata atu, i haere mai. Tae >r "a tonu nmtou ki Nuhnkn. xv, i. itlll kite k&mga ka rokonanga ko te Matenga Tukarealia i tona kainga i tera taha ote awa e noho ana. Ka noho ka korerorero i reira ; muri iho ka ki mai ate Matenga kia baere ia kite tiki i oua tangata i uta e ngaro ana ; ko matou me whiti mai kite kainga i teuei taha ote awa noho ai, hei te abiahi ka korero ai. Kamutu, baere mai ana matou ka whiti mai ite awa. Ka pa te karanga ate tangata kainga ;—" Haere mai ! Haere mai! Haere mai te Makarini! " Katahi ka whakaarahia ta matou teneti, ka noho. Ki bai i roa ka tae mai a te Matenga ma, ka timata te korero. Mo te boko anake i te whenua ki a te Kuiui te korero a nga tangata; mo te hokoanake, i INuhaka baere atu ki Waikokopu. Ki atu ana a te Makarini ; " Kua tae mai ano ra e te Matenga to pukapuka ki au i mua kia hokona tetaiii piiiri o te whenua; a, whakahokia ana mai e au tetahi pukapuka. E tika ana ano ra ta koutou ki ko tona otinga tena. Otira, waiho kia mahia mai tera pito o to koutou kainga kuariro mai nei i te Mahia, mete ahu mai ano ki konei. Ko nga ntenga eki mai nei koutou mo te taha Kawana —ara, kia Kuini katoa koutou—e pai ana tena. Taku mahara ano tena i roto i nga takiwa o te kinq o te Motu nei kia whakakotahitia nga tikaDga 1 runga i tenei waka i a Takitimu, i Heretaunga mai ra ano, a, Tikirau atu. He waka ano a Tainui, me ona tikanga ano, me tona totohu atu. He waka ano a Takitimu, me ona ritenga ano. Toku hiahia ano tenei kia whakakotahitia o tatou whakaaro o runga o tenei waka. Ko to taha mo te whenua me ata mahi marire." Kei runga ko Henare te Whiakama ; _ " Kaore; me mau e koe inaianei. Taku ritenga i mua, ka mate a te Ratau ka hunaia katoa nga

tangata. Ina hold, kua mate ate Mahia i a koe me mau tou hold e koe taku piihi, Ida noho tahi taua i runga i te Kawanatanga, kia aroha tahi ai taua. Mau au e whakakino ka kino ai au. Ko tenei me mau tonu koe i taku piihi inaianei." Kai runga ko Hami te Hau ; "ilaeremail e taku matua, e te Makarini. Ka hoatu ano te roro kai ki to aroaro, kaua e koe e pan i. Ivaua eki tera atu te tukunga." 'i era atu te roauga o aua korero, ekore e taia te korero. Muri iho ka korero ko te ; -Jateuga Tukareaha, ko tetahi atu, ko teti-'-ai atu—mo te hoko whenua auake. Muvi rawa iho tu ake aua ko Ihaka Whauga, ka ki kia kaua ratou, nga tangata ote kainga e whawhai kite hoko rawa ina:auci. Eugari me waiho marire. Ko te Wairoa ta te Makarini i haere mai ai; me vv-ttiho kia tutuki tana haere e haere nei. Ko te whenua, ka riro ano te whenua; ea<:- v\, ki taua whakaaro me waiho kia t^ ! £,!■■: tetalii pito ote whenua, katahi ka nuiiu haere mai. Mutu ana ta tera korero, tu ana ano ko te Makarini, ka ki ; " Kia rongo mai koe, e te Matenga. Tenei taku kupu ki a koe. E whakarongo atu ana au'ki ta koutou korero, he whenua uruuru to koutou whenua. Ehara ite whenua motuhake ki tetahi papanga anake, Tenei taku-ko te piihi e motuhakeana ki a koutou me tuku mai e au tetahi pakclia, me ka hoki mai au kite Mahia. hei titiro ki taua wahi. Ko te nuinga o te whenua, kia oh i a Ihaka, i a Taraihana, i a koutou katoa, ka tika ai te rironga i au." Heoi, katahi ka korero tonu. Ka ki nga tangata kite noho he i a ratou. Titiro ratou kite taha katau, he Kuini; titiro kite taha maui, he Kuini. Ko ratou anake e noho he ana ; ko a ratou kai pirau iho i runga i nga whata, pau etahi i te kiore,_ ite kore pakeha. Ko nga tamariki hoki e hiahia ana kite mahi turupa i te taha Kuini. Katahi ka ki atu te Makarini me hoatu ia he moni hei mahi rori i Nuhaka atu, a, te one i te Mahia, hei ara kaata kia taea te mau i nga kai kite tunga kaipuke i te Mahia. Me tika taua ara i te taha ki uta, tena ano he ara tawhito. He koa anake nga tangata; katahi ka whakaae te katoa ma ratou e main. _ Te penei hoki te Kingi kite whakapai i nga kainga o ana tangata. Heoi—No te 25 o nga ra ka whakatika mai matou ka anga whaka te Wairoa mai. Tae mai matou ki Tahaenui ka titiro kite pai o tera kainga ; haere tonu mai matou tae awatea mai kite l/hi, te kainga o Ngatikurupakiaka. Ka whai korero nga tangata o konei ki ate Makarini. Mo te hoko i te whenua anake nga korero o ko-

nei. Haere tonu matou ko Kopu Piticra ma, ka tae ki Waihirere, te kainga o Paora te Apatu. Kaore he korero ito matou taenga atu, he ngaro no nga tangata ; tetahi e mea ana kia rite rawa a ratou korero katahi ra ano ka korero ki a te Makarini. Titiro ana matou kite pai ote Whare Karakia i tenei kainga. Ko Rihimona Manuhiri te tohunga hanga i taua whare. Kaore rawa pea he whare i nga kainga maori katoa kia rite ki tenei whare. Katahi ka whiti matou kite whare pakeha noho ai. No te 26 o nga ra ka tae mai te tangata o Nuhaka. He torero ki a te Makarini kua tino tumau te whakaaro o nga tangata i muri i a ia kia hokona nuitia te whenua i reira. Eki ana ratou kua oti to ratou whakaaro kia Kuiui katoa ratou, ekore ratou e pai kia taka ki waho o nga Tare ote Kuini. Whakaaetia ana ta ratou tikanga e Ihaka ma. Heoi, oti aua ia te Makarini kia tae mai ia ki Nepia ka tonoa te kai ruri; kia oti te ruri ka whakaritea nga utu. Ka mutu, mo te 27 o nga ra ka tikina mai te Makarini e nga tangata o Waihirere kia haere kite kainga korero ai. To matou whitinga ki rawahi ka rokohanga atu e noho ana nga tangata —katahi ka timata te korero e Paora te Apatu : "Haere mai te pakeha ! Haere mai te Makarini ! Ko to tuarua mai tenei. Tcra taengamai ou e ora ana nga rangatira ote Wairoa. ka kiia kia tukua te whenua i reira. I tenei takiwa i muri mai ka tu he ritenga ke. Ka tae mf" ate Moananui kia haere ki tona Kingi iauga. Ka tae matou ki reira, ka ki nga tangata o Heretaunga kiatappko matou ki roto kite Kingi. Kaore matou i pai. Ka ki matou hci Kawaua mutou. Ko etahi iwi i tu liei Kingi. Na, ko to matou ritenga i reira ai he pupuri tonu i te whenua—akakoa Kawana, pupuri tonu. Na no te taenga atu o Ihaka ki Nepia ka ki mai koe kia tukua tetahi wahi ote Mahia hei taone. Ka ki a Ihaka kei nga tangata o muri, kei a matou, te ritenga —mana e whakaae. mana e kore. Muri atu, ko Toha. Na, ka ki mai auo koe kia tukua'atu tetahi wahi ote Wairoa hei taone. Muri atu, ko Pitiera Kopu. Ka ki ano koe kia tukua te Wairoa tetahi wahi hei taone. Ka tae mai a Kopu ka whakaaetia e au. Ko te whenua e tukua ana ki a koe inaianei ka timata kite Wai o Tureia : haere tonu ki iiea atu, ki hea atu, kaore au e mohio ana ki nga ingoa. Koia hoki tenei, he kainga nau i tumanako, kia nui tonu te utu—kia £10,000! ! " Katahi ka korero etahi tangata; he pena anake te ara ote korero. Muri rawa iho ka tu ko te Makarini, ka ki; — " I taku taenga tuatahi mai kite Wairoa, i era tau atu, e homai ana he whenua ki au i reira ai. A, tena ano hoki e riro taua whenua i au i taua takiwha mehemea i puta kite moana ekore lioki e pai kia araia atu te pakeha i te raoana. Ko nga mea ena e kake ai nga mahi pakeha. ko te moana, ko te awa—a, ekore hoki au e pai kia panaia ratou i ena pair.ga. Pcnei. ekore e tikanga mahi hoko a te pakeha, ekore hoki e rawe ona taone. Ko te takiwa tenao nga rakau nunui o_ te Wairoa c ora ana ; ara, ko to Apatu, ko te Koari, ko Ngarangirnataeo, ko te Apatari. Ko ena rakau kua pirau, kua hitiga kite whenua ; ko koutou tenei, ko ona hua, e korero raai nei ano ki au mo taua whenua ano. Te mea i kore ai e tukuaa kite moana te rohe i tera takiwa, he mea na te Koari ekore ia e tika kite tuku ite taha ki waho ote Wairoa. He haerenga hoki no ona tupuna ki Maungaharuru kite tahere manu ;te hokingr, mai kua hemo i te kai. No te taenga mai kite kainga ote iwi e noho mai nei inaianei

i te taha ki waho o te Wairoa katahi ka karangatia kite kainga, ka tapaetia ki o ratou aroaro nga kai o nga hangi e tao ana, ka kai, ka ora. No konei te Koari ka koatu i te wkenua ki a ratou ; a, ekore koki ia e tika kia kokona kite pakeka i muri mai. He kanga pai ano rate whenua kite ata whakahaerea ona tikanga. He taonga ia e mate nuitia ana ano e te pakeha raua tah'i ko te maori. Otira, tera te mea e nui ake ana i te whenua ki toku whakaaro ; ara, ko te "vvhakakotahitanga o te tangata, ko te whakatupuranga o te aroka i roto i te pakeka raua ko te maori. Nui rawa atu te pai o tenei ki taku whakaaro i to te whiwkitanga kite wkenua. Eki ana te tangata kua tupu ke riri, he tautoke, ke aka, i roto i te koko o te wkenua kite pakeka. E tika ana ra. Otira na te aka i pena ai 1 Na te poka noa mai ra ote tangata. He penei hoki me koutou e mea nei ki te koko ito koutou wkenua inaianei. E makara ana koutou na koutou ake ano te wkenua ; mete tangata e hoko ana i tana kete taewa. i tana koiko, i tana aka, e mahara ana nana ano. Ko te tangata poka noa mai e ki ana kia kaua koutou e hoko; ahakoa no koutou te taonga, kaua e hokona. I penei hoki a Taranaki i tupu ai te kino, he poka noa mai na te hunga Kingi; te huuga nana koutou i tahu kite alii—a, e main nei ano inaianei kite wkakaara i tona Kingi hei ariki mo koutou, mo o koutou wkenua hok'i. Kaore rawa i penei te pakeha ki a koutou. Ekore hoki e taea e koutou to ki i penei te aroka kore o te pakeka mete iwi e whakatu nei i tona Kingi. Titiro rawa atu au kite motu nei. ki tena taha, ki tena taha, ka kitea iko e au te pai. te aroka, te noho marire, e tupu ana i roto i te koko o te wkenua kite pakeka. Te iwi e noko ke ana, e noho pukaehae ana, tetahi ki tetahi, i te maoritanga, no te nohoanga o te pakeka ki tona kainga kua marama—kua haere tika nga whakaaro, kua pai. E taea ano eau te whakakua i nga kainga maha i penei ai. Otira kua oti ano iau etahi te wkakahua ; ma koutou .ano hoki e ata rapu—ekara ienei i te wkakaaro poheke, i te puhaehae, o te ngakau maori nana tatau i whakakino. Ekore ano ra au e tino ki ekore rawa e puta he tautohe i roto i a koutou ko te pakeha apopo ake nei. Engari me titiro marire koutou kite take e puta ai tena he—me kore ite ngakau maori ano. Kite mea na te pakeha, kai raro ia i te Ture e noho ana, ka taea ia i te mana o te Ture ; me koutou koki, e tika ana kia taea koki koutou i te mana o te Ture, kia kotaki ai wkakaaro. Ko tenei e tukua mai ana e koutou tetahi wkenua ki au. Ko koutou kai te mokio ki ona rohe, kite raki, kite aka; ko au e kuare ana. Ko etaki pea o nga rohe kai te mokio au, ko etahi e ugaro ana i au. Heoti taku ki inaianei, kia oti te whakahaere i taua wkenua kataki au ka whakapuaki i taku whakaaro. Engari kite hiakia koutou kia noko ke pakeka i roto i a koutou, kia raki te wkenua kei nokoanga. Otira kei a koutou tenei; ma koutou e wkakaiti, ma koutou-e wkakaraki. Ekara moku anake nga painga o te taone pakeha, ma tatou taki. He maka enei pakeka e wkakarongo mai nei. Na, e kiakia ana au kia wkakaputaina tetahi kupu ki a koutou i a ratou etu nei. Tena pea kua puta te ki a tetaki o ratou kia puritia e koutou te wkenua. Na, kia rongo mai koutou, ekara i te wkakaaro ki a koutou i pena ai; engari mona ano. E wkai ana kia tutuki ana wkakaaro pekea ranei i runga i te kuaretanga o nga maori ; ke mea kia kati tonu te kainga i runga i tona akua maoritanga nei ano kia puta ai ona ritenga pekea ranei. Tena ka pakekatia te kainga, ka wkai putanga mo te uaua o te tangata, mo te matauranga ote tangata—ka kake taki te pakeka mete maori i raro ite atawkai ote Ture, ote Kawanatanga." Tera nga kupu whakahoki a Paora te Apatu ; ekore e taea te korero, kua kapi noa hoki te nupepa nei. No te otinga o te korero kai ana nga maori me nga pakeha i nga kai a Paora. Me mahue hoki koa te "tatua a Hikakawa ?" No.tetahi rand

i muri mai ka riro i a Paora raua ko Kopu kotahi mano pauna mo taua whenua. lieoi, oti ana tena. \_Hei tera nicpepa te roanga.']