Tawhiao ma i Ingarangi.

Korimako, 15 September 1884, Page 1 (Supplement)

Tawhiao ma i Ingarangi.

No te te 10 o nga ra o Hepetema ka taia ki nga nupepa o Akarana etahi korero whakaatu i nga mahi a Tawhiao ma, i nga kupu hoki a Roori Tapei (Lord Derby). Tokorua nga Whakatuatea o te Kawanatanga o te Kuini , i whakarangona ai nga liamumu o Tawhiao ma, ko Roori Tapei (Lord Derby), ko Honore Ewireni Ahiri (Hon. Evelyn Ashley), Ka noho mai raua kite whakarongo i nga korero katoa; a ata tae ana kite opitotanga nga kamumu katoa. Nga kai whakapuaki i nga ki o nga iwi o Niu Tireni, ko Tawhiao, ko Te Wheoro, ko Topia Turoa, ko Te Ropiha, ko Patara. Ko nga Tauanui i kawea atu ai a Tawhiao ma, he nui te tangata, a nui atu te mana o taua ropu rangatira Pakeha. Pai atu te ahua o nga kakahu a Tawhiao, pera tonu me ta nga rangatira maruwehi i roto i nga Pakeha. Tetahi kupu nui, i hapainga e ratou, e Tawhiao ma, ko te Tiriti o Waitangi kia tu i runga i te mana o te timatanga. Ko ta ratou komeme i putakea mai i te tikanga aroha, i runga i tera kupu, " Kia aroha kite hoa, ano ko koe." Ko nga oko roimata i whakaemia mai i Aotearoa i takoto i kona; ko nga putea whakairo e whakarawea ai nga mamae o nga ngakau o nga hapu Maori o nga motu nei, e whakahauputia i kona, kite aroaro ota te Kuini fliinita. A, pai atu nga patai, me nga kupu whakahokihoki a Roori Tapei. Te kai-hapai i a Tawhiao ma i te haere kite korero ki a Roori Tapei, ko Te Keheona (Mr. F. W. Chesson), te Hekeretari o te Runanga Tiaki Iwi. Te Kai-whakamaori, «o Te Peneha (Rev. F. H. Spencer). Ite rua o nga haora nuku atu ka hui a Tawhiao ma me cnei rangatira tokorua kua kiia a ke nei; a, muri iho ka hui he s*ema no te Paramete tokomaha. I te 3 o nga haora ka whakakiteki a Roori Tapei (Lord -tapei, ko Honore Ewerini Ahiri i

(Hon. Evelyn Ashley), Hekeretari o te Paramete; ko Ta Rapata Heapeta (Sir Robert Herbert), te Hekeretari tuturu mo nga Koroni. Etahi o nga Whakatuatea i hapainga ai a Tawhiao ma, ko Ta Hohepa Pealie (Sir Joseph Pease), mema o te Paramete; ko Te Kohi (Mr. J. E. Gorst, mema o te Paramete; ko Arikalianara Makata (Mr. Alexander McArthur), mema o te Paramete); ko Te Pama (Mr. J. Palmer), mema o te Paramete; ko Te Pama (Mr. J. Palmer), mema o te Paramete; ko Te Reahama (Mr. W. H. Leatkam), mema o te Paramete; ko Te Kirima Karaka (Mr. J. Cramer Clarke), mema o te Paramete; ko Taketa Wepiha (Dr. Webster), mema o te Paramete; ko Te Peahe (Mr. A. Pease), mema o te Paramete; ko Te Koropa (Mr. J. Cripper), mema o te Paramete; ko Ta Hori Kemara (Sir George Campbell), mema o te Paramete; ko Te Tamahana (Mr. Tomlinson), mema o te Paramete; koTienaraTirimenea (Lieut.-Gen. Tremenkeere, C.8.), mema o te Paramete; ko Takuta Haire Karaka (Dr. Hyde Clark), Tienara Rare (Lieut.-Gen. Lowry, C.8.; ko Te Korano (Mr. Douglas Gordon); ko Te Kiripa, no Amerika, (Rev. J. B. Gribble, U.S.); ko Te Rahitana (Mr. E. W. Rusden); ko Te Paraehe (Mr. Bryce), mema o te Paramete ; ko Te Ratipone (Mr. Rathbone); ko Tiati Mana, 110 Inia (Judge Manners, of India); ko Te Paniana (Mr. C. J. Bunyan), ko Te Arana (Mr. C. N. Allen), ko Te Paire (Rev. A. Holding Byles), ko Te Kere Nikora(Mr. J. H. Kerry Nicholls), ko Erimana Tarahe (Mr. Edmund Sturge). Taha marire ana a Roori Tapei ki a Tawhiao ma, ringaringa marire ana, ka tu a Te Kohi kite korero. Ka mea ia, "Tokorima nga rangatira o Niu Tireni i whai mai kite whakapuaki i a ratou kupu ki a Roori Tapei; ko enei tauanui lie mangai no nga tini iwi o era motu, a, ko te kaumatua o enei

tokorima e karahgarangatia ana e nga iwi i Niu Tireni, ko te Kingi Maori. Ko nga hoa o Tawhiao, he whakatuatea anake, a. i haere mai i to ratou whenua tiipu kia ki a koe e te Roori te mangai o te Kuini, kia wliakamana e koe te Tiriti o Waitangi, ko te take hoki tena i eke ai te Pakelia ki uta, —ehara hoki i te take rau-patu i eke ai te Pakeha ki Niu Tireni i te tau 1840. E ki ana etahi, lie pukapuka noa iho te Tiriti o Waitangi hei whakaahuareka mo nga tariuga 0 te Maori, a, horerawa he painga i riro atu kite Torona o Ingarangi i te tuhituhinga ai o taua Tiriti. Otira, he hiahia taku kia whakahua atu ahau i etahi kupu o to papa,—o tera whakatuatea whai mana i te tau 1843. Ko te Hekeretari ia o te Kuini i taua wa, mo nga Koroni, mo Niu Tireni hoki. I tuhituhi ia i reira kite Kamupane o Niu Tireni, ki ana ia, kaore ia e pai kite kupu kia whakanoaina te Tiriti o Waitangi i muri iho o nga painga i riro mai ki Ingarangi i runga i taua Tiriti. I mea hoki to papa a Roori Tanare (Lord Stanley) i rere ke tana wliakaaro 1 ta te Kamupane mo te Tiriti o Waitangi, i runga i te Karauna o Ingarangi. I te tau 1847 na te Pirimia o Ingarangi e noho mai nei enei kupu:—' Kaore atu he Tiriti o Ingarangi e mau tuturu ana i te Tiriti o Waitangi I Ko te rua o nga panepane o te Tiriti e whakatuturu rawa ana ki nga hapu ki nga iwi o Niu Tireni te mana o to ratou rangatiratanga ki runga ki o ratou whenua. Ko te whakareopakehanga o te Tiriti kaore i tino eke kite kaha o nga kupu i roto i te reo Maori. I roto i te reo Maori o te Tiriti, ko tenei kupu ko te "rangatiratanga" e rite ana ki tera kupu i roto i te inoi o te Ariki (e mea nei, kia tae mai ta rangatiratanga). I roto i te reo Maori, ko te tino whakapumau-tanga-rawatanga o nga mana ki nga iwi Maori i ona raununuitanga. E kore, ahau e tino korero whakatepe i nga tikanga*

0 tena, o tena rangatira Maori ; engari, ka whakaatu ahau ko te rangatira tuatahi i herea ai e te iwi Maori kite ingoa Kingi, ko te matua a Tawhiao e nolio nei i to aroaro. I whakaldngitfe te papa a Tawhiao i te tau 1858: 1 te whakakingitanga ai o Potatau kaore rawa i whai whakaaro nga iwi Maori kia pana atu i a ratou te mana ote Kuini. Te take i wliakakingitia ai a Potatau he puru i nga pakanga o nga hapu Maori i runga i te whaka-tete-whenua. (Tera atu te roanga.)