Nga whakaaro o te Potangaroa.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 2, Issue 56, 6 June 1899, Page 14

Nga whakaaro o te Potangaroa.

Kite Etita oTe Puke Ki Hikurangi. Ehoa kia ora tonu koe. Ehoa mehemea ko Rakaiora koe, ko te tangata nana nei i whakahoki te tai a Ruatapu, i puta ai nga morehu kite ao marama, kua tika tiiku tuku atu i tenei lioavi svhakarara. Tuarua : tenei a Ruatapu, ka tuhia ki raro iho nei, otira me whamaraina e an, kua ngaro nga Motu nei i te tai inaianei, kaati, i te tau 18SI, ko te powhiri a te tun a tei poke ki nga ivvi o nga motu e rua nei, ' Toatahi: E M-liakahci ana rate huaimi.kia tutaki ake i aluiu, ko Takitimu, ko Aotca, ko Tainni, ko te

Arawa, ko Tokomaru, ko Matatua, ko Nukutere, kq Kurahaupo, e hoe mai ana e waka ka.whakau i ona he, e hoe hoea, e hoe kite tika, e hoe ki fce pono, e hoe kite kotahitanga> e hoe mai .kite tauran«a e hoe ki utara e. Tuarua : Ka pana te Ture i raro, kite Tiriti ki "Waitangi, ki to Tiriti ki Kohimarama, kite Paremata, kite Paraki-Hoia Maori, he-mai te rangi kohu, tutaki whare mau nga pakia tena no Kawana, he ngaronga mo ture kui te tika e titiro iho ana i te rangi, ahaha, ho kiore i karikari toke i tnhutahnna. Maehe 16th, 1881. Ka tu a Paora Potangaroa te reo o lhowu, kite komiti, ka mea. Me Waiata he Iwi, i tana waiata, heoi ka waiata nga maori, hei waiata maori katoa, he Himene etahi, ka mta, kotahi ano te reo o a koutou waiata, lie reo maori, ko tona whakaunaoritanga tenei, he tangata kotahi nga iwi i runga i te motu uei. Tuarua, Kotahi i piki kite rangi, kotahi i hou ki te whenua, ka rua ai tikunga o a kouton waiata. Maehe, 18 th, 1881. Ka tu a Paora, ka mea. E te iwi, whakarongo mai, te liaki e re re nei, ko te motu nei, kua riro te mana i te pakeha, ko te wahi pango he taua no te motu nei, nga tohu kotingotingo, ko te mana tena 0 hga motu katoa 0 te ao nei, te waahi puru nei, ko te waalu tena i riro i te 111 ana 0 te pakeha, te waahi ma i nga tali a uei, kei a tatau ano a konei, engari e tango ana enei tohn i roto nei, i te mana 0 te motu . nei, ko etalii 0 nga tohu nei, he tohu ena no nga hurui, i te putanga mai 0 te Atua kia ratau. Ko te koroai he tohu tena nou no te tangata maori, taihoa ka haea mai te koroai i te pito ra, ka tanumia nga tohu e mau nei, ka mau aua taua koroai, ko te taha 0 ta koti hoia e inau iho nei. Tuarima ka mea a Paora te Reo 0 ihowa. Kotahi te waewae 0 te Atua kai Ingarangi, kotahi kei Aotearoa nei, takn kupu e te iwi, me whakatika atu 0 tatau hoa kite waahi i whakaritea e te atua mo ratau, kite kore a te Kuiui e pai, ka whiti mai nga waewae 0 te Atua, ka tu rurua ona waewae ki runga i Aorearoa nei, puta noa i te Waipounama. Ko nga mahi a nga Minita kai te tarewa noa i runga i te motu nei, ko nga mahi kawanatanga kei te haere mai i te whenua, ano he poaka e tuki ana i te whenua. Ka mea a Paora, ko au e korero atu nei, e korero atua ana au, kua nmtu te wa e kitea tinanatia ana te atua i mua, i nga ra 0 nga poropiti, he wairua te atua, e kitea e te tangata, e koutou hoki. Maehe, 21st, 1881. Ka mea a Paora e enga iwi whakarongo mai, e hara au ite poropiti, engari he reo au No Ihowa kite tamaiti, ka haere au i te ao, kei muri i a ia, whakarongo mai e te iwi, ko tenei tau 1881, ko te ra tenei 0 te whanuitanga, i whanui ai te kupu a te wairua ki te ao, te tau 1882, ko te tau tena 0 te kopinga, i .hopi ai nga matauranga 0 nga kingi, 0 nga poropiti, 0 nga rangatiratanga, mc te Potangaroa e tu atu nei, te tau

1883, ko te tau teua o te Honore, i tae mai ai hoki te Kingi Maori, kite whakahonore haere ki toona iwi maori, i runga i te motu nei, tona hokinga atu, ka ■whakawh'iti ki tawabi, me tana Pitihana, ka rohea e ia te Rohe Potae o tona kingitanga, te hokinga mai kaore he kai tabi, kaati tena. Ka hoki ano au kite korero a Paora. Ka mea ete iwi ka patai au kite Kingi, mehemea kei a"Wai te he o te motu nei, kite ki mai te Kingi kai a ia te he o te motu nei, ko au tona lioa riri, kite ki mai te kingi kai te kawanatanga te he o te motu nei, ka kaungia e au te moana whanui e takoto mai nei, ko taku kati tenei—E te iwi he wairua te atua, he wairua tooku, ma te Puremata nui o maua e whakawa. Whakarongo mai e te iwi, kingitanga tangohia, matauranga tangohia, poropiti e whakamutua. Ete iwi, whakapotoa 0 koutou matauranga kite whenua, whakaroatia ki te rangi,kai reira he oranga mo koutou. Heoi nga kupu hei titiro ma te matauranga, kia mohio ai koutou ko aliau te Orepa, mete Omeka, te timatunga mete whakamutunga i naianei, ka whakamHrama au 1 nga tikanga o enei kupu katoa, e hara i te whakawairua, engari kua tinanafcia, kua kaumatuatia, ka tekau ma waru nga tau i naianei. Huihui katoa e 58 tau, e whakaomaoma ana te atua ia tatau, i naianei kua mutu tana pera, ko te turi vaua ko te pohe nana i whakatutuki, ka hoki atu taku korero k'i te ,korero a Heremaia Tamaihotua, e toru nga k;ipu i homai kia au. (1.) Ka titiro atu au kite tau 1881, ki nga ra 0 tooku Tai-taniarikitanga, ki aku hikoinga, me oku ttuanga waewae, ka 39 nga tau i ata whiu ai au i taku Hama, ki runga kite upoko ote neera kei piko, ko tenei kua mohio au, e whatekau tan tenei kua taea te kaumatuatanga o te neera, kua kaha taku whiu i te hama ki runga i te upoko o te neera, heoi kaore e piko, haere tika tonu atu ki roto i te paraki. (2.) HeToki ano te Toki, he Kakau ana te Kakau, te whakamaoritanga, ko komiti te Kakau, ko te Atuatanga o te Potangaroa te Toki. (3.) Ko te mihi a Tamairangi, koia tenoi taua mihi ana:— Kaore hoki taku maharahara, manukanuka ki aku tini mahara, pupuke ake i roto i te hinengaro, e kore hoki e taea te peehi ki roto ra, me panui atu kite tini kite mano, kite rau e pae, ehoa ma e katahi ano mja Tamairangi, ka akoako ake kite titotito, kite hanga hangarau, eka perea taku pere kite TaiRawliiti, kia Hiflematio.ro e kui e tenei ano au, kai te kimi ake, kai te wawae ake i roto i te ururua, kia kite au i te liihi o te ra, kia whiti mai te mabanatanga ki taku kiri, kia kohakolia taku noho, kia tae te mahanatanga kite tau o taku ate, ka papapiritia ka haku-turitia i te awhitanga a te mataotao, e kui e kia huri ake te taringa kite whakarongo kite tangi a te Matuhi, e tangi nei, tui a, tui a, tuituia.g Ka perea taku pere ki ta tihi o Hikuraugi, e iama «? kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi a te Matulii, e tangi nei, tui a, tui a, tuituia.

Eka parea taku pere kite Tai-Tokerau kite Tiriti ki Waitangi, e mara ma e kia huri mai te taringa ki te jwhakarongo kite tangi ate Matuhi e tangi nei, tui a, tui a, tuituia. Ehara ite Matuhi na ona tohu kite whakamohio, me aha i te pukenga, te pakoko Tawhito a Teriakinga puunga mahara o tua iho, o tua whakarere raws, Eka perea taku pere kite Tai-Tuauru, kia Mahi, narangi, e pa ma ko te purapura tenei a Potatau, i whiua mai kite Upoko ote Motu nei, mahau eki mai i te aha tonu i te matau roa ka hori nei, ka whakahemo nei nga tangata kite po, ka pau nei ki te reinga, maku hoki ra eki atu. E tai ma he ururua, he titohea no te oneone, i te roa hoki kite whakatiputipu, kite rauhi ite Taranata, i mauria mai nei e Rakaihikuroa kite Upoko ote Motu nei, e ka perea taku pere kite tihi o Taranaki, e Whiti ma e, tenei atio au kai te whakah'ou i te ohaki a te tangata kua mate kite Po, e hoa ma kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate Matuhi e tangi nei, tui a, tui a, tuituia. _Ka perea taku pere kite nuku ote whenua, ka tifcia taku pere kite Tihi o Tongariro, kia Hinana ki uta, kia Hinana ki Taira, e hoa ma kaati hoki rate Hinana ki Taira, Hinana iho ki ufcara, tirohia iho nga manu mohio e tor a e korero"nei i runga i Aotearoa, e tangi nei hoki te matuhi, tui a, tui a, tuituia. E ka perea taku pere, ka kau i te Tuahiwi ki Raukawa. Eka titia taku pere kite tihi o Tapuaenuku, kia Taiarba, kia Tuhawaiki, kia Tamiharoa, eta e kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate Matuhi, e tangi nei tui a, tui a, tuituia. Rauna noa te Waipounamu, te waahi i takoto ai te Kuruauhunga, te Kurutongarerewa, te Tiki Pounamu, te Taramea, te Tikumu, te Rauatitapu, nga taonga whakapaipai o mua, nga tohu rangatira o te Maori Titia ki runga i te upoko te Piki Kotuku, te Pikihuia, te Raukura, te Tikumu, whakakaitia kite taringa te Pohoitoroa, te Kuruauhunga, te Kurutongarerewa, heia kite kaki te Hei Taramea, te Tiki Pounamu, hei aha, hei whakapaipai ra, hei whaka-takunekune kia pai ai, kia huro ai, kia rawe pai mai ai, kia mate mai ai nga tamahine atahua, nga whaiaipo, nga kare a roto, nga putiputi whakapaipai 0 Aotearoa, ko te whakamaoritanga tenei o nga manu mohio e toru, e korero nei i runga i Aotearoa e tangi nei hoki te Matuhi, tui a, tui a, tuituia. E whakakoia nei hoki te Huia, koi a. koi a no. E taugi nei hoki te Huia, hui a, huihuia, huia kia kotahi. E whakaoti nei hoki te Wharauroa, Whitiwhiti, Whitiwhiti ora, na mo nga tau Okinawa. (4.) Ko te pou whakmaharatanga ki nga whakatipuranga, kua oti tenei i taua tau ano, hei whakaatu 1 taea e te maori te wha te kau tau, te rohe mai o te hunga tika i a noa, i a Iharaira, i a Horomona, i kauhautia ai i roto i nga whakatupuranga tae noa mai ki tenei ra, a, lie aha hoki to tatau 40 tau kia wkakarevea noatia iho.

(o). Lamea mai te wairua kia au kaa hoatu e au te Atuatanga, kite Iviugi o Waikato, j hoatu hoki'e au te Atuatanga kia Tai-komaka, i hoatu e au te Atuatanga kia Titokawaru, i hoatu e au kia te Whiti, u £& nei he tnri kaore he pohe, he marohirohi nei aua tangata, kia hold mai te motu nei na reu-a ka hoatu eau te Atuatanga kite turi, e kite Turi-Ngonge-ngonge, kite koreWauga o te. tangata, mana e whakapuaki aku (6). Whakarougo mai e te mi, ko ahau he kai whakapono ahau no te Atuatanga o te Potangaroa, Ko ahau hoki kai raro 1 ona waewae, ko te Potangaroa te turunga Waewae o te Atua. ' Whakaronga mai e te hui, ko te Atuatanga o te Potangaroa lie kau matua, no tua iiio no tua wlmkarere ake tonu atu, ko te pi to whnkararo o tenci Atuatanga, i hou tonu atu kite whenua, ko te pito whakarunga 1 kake tonu atu kite rangi, kaore e , f te niutunga mai, no reira i kore ai e taea te whakakopkon, e koce c taea te whakaaekeneke, ka kitea mai hoki tenei Atuatanga e nga pito e wha o te Ao, no te mea ko tenei Atuatanga i puta mai i roto i te wha te kau tau 40, he mea whakaharahara, i mutu atai a te lvaraiti, te 40 tau, 40 nga ra me nga po i te nronga mai o te Atuatanga i nga Tauiwi, ara i te lialu nui o Ingaranga tae noa mai nei te whakapono kia tatau, kaore ano te hahi o Eoma, te hahi ranei o Ingarangi e kaha kite ki mai kaore, katahi ano ka taea te 40 tau k! te maori, i ;tipu mai i roto i tenei 40 tau ko te Hiruharama hou taua Hiruharama hou Kia mohio koutou ko Aotearoa roa tonu atu, i puta mat tenei Atuatanga, ko te Hipingaro o te whare o lharaira, kua kitea ko tatau tana Hipingaro, no te pu o Hura, ko te atua i te tangata maori tonu ko te atua ano tenei nana o tatau Tipuna, i arahi mai i te whanuitanga o te Moana. i9 l m 01 J t0U - e i tlfci - r0 j te 49 0 Keaehi 8 0 n £ a rarangi wl,l? a1 ' 01 ? 81 aku wliak "amarama, ka wlmkamarama- au mo te kahu maori e mau i te pito o e hak!, kote mana maori taua kahu, Icua noho tahi kite mana pakeha, ko te koti he mana tena no te: Kurni, ko te kahu tena i haere ai au i i te wbakal™ ate K„i»i, me te m „„ nno j „ &fi to ZTnno fl® ■ mo . n ? a toeDga 0 ratau taua kahu maori nei, kna mohio koutou i naianei kua mau i naianei kai te upoko o te motu nei, kaore ejaea te uhakanekeneke. licoi, ko tenei wbakaatulangaa to Atua ki a te Potangaroa kua tika katoa no tenei tau ko te Pire a te kawanatanga mo n«a whenua o te Maori, ki a mohio ano koutou kaore ano au ki a whawha poka noa kite mea he, ki a mohio hoki koutou katahi ano te taonga a te kawanatanga i manaaki ai enei hapu, engari kai te whakat katika ano ki a hangai, ki a kaha to hapai i tenei taKanga. Heoi enei kupu mo tenei panuitanga aku kai to miin pepa ka tukna atu e tahi kupu hou o roto ote tau hou. Heoi, na to kautou hoa. iaiawhio te Ikawhakatuatea, te Tau,