PAREMATA MAORI.

Huia Tangata Kotahi, Issue 14, 8 July 1893, Page 3

PAREMATA MAORI.

W. Te Perihi: Me whakahoki ano a tatou menemana ki roto. No mua te mate, no te urunga o nga mema Maori ki roto i te Paremata. Me pai ta tatou whiriwhiri i tenei pire, kia puta pai ai i mua o nga ture a te Pakeha. Makoare : Ko Kaikohe rue Tautoro kei raro tonu i a maua ko taku tuakana ko kuao. E kore rawa ahau e pai kia riro mai aku, whenua ki raro i enei uire a e kiia nei ka tangohia aua whenua. Kaore ahau e haina ki tenei ture, kaore hoki a kuao i haina i tera whare. X. Haari : No te titnatanga mai ka tu ahau hei apitihana mo tenei pire, a taea noatia mai tenei taima. E tautoko ana ahau i ta Mangakahia e mea nei kaore ia e tau'oko i tenei pire. I te hui i te Tiriti o Waitangi (1891) i mea ahau kia kotahi he upoko mo tatou. Ko tenei pire kei runga i te pononga utu. Ko ahau i mea kia tu he Rangatira mo tatou. Ko te take i kore ai a M Tawhai e tautoko he mataku nona kei tangohia tona penihana. Ko tenei pire e takahi ana i te Tiriti o Waitangi. Kaore ahau e mahara kinga korero a nga mema e ki nei. kaore rawa he mate i roto i tenei pire. I runga i to tatou tono kia whai-nmna aao tatou kite hoko, kua takahi tatou i te Tiriti o Waitangi Mehemea kite hoatu tenei pire i naianei, kua katite ara mo ta Heke. He rite tonu tenei pire ki ta kerei. otira e pai ake ana ta kerei, konga iwi whenua ka mate i tenei pire. E tino ki ana ahau kaua hei paahitia. Kite paahitia tenei pire. katu ahau ki te kii ki tooku iwi kia kaua hei haina. W. Kupa : Ko te kupu "Tu rite kite pakeha," kaore ahau e pai. Konga whenua e tata ana kite taha tai kanui te hiahiatia e te pakeha. A Kume : Ko te pire tenei i whakaaetia e tooku ngakau. Mo te . kupu " Tu rite," ae. E mea atu ana ahau, kia pera to tatou kaha. Ko te wahi e wehe ana ano. Mo te hoko. kei roto ano i te Tiriti e ki ana me hoko ano tatou. Mo te Kawana, E hoa ma katahi tatou ka tino eke rawa ki runga i te Tiriti o Waitangi. Koia tenei ko te ture, e ki nei tatou me haere tatou i runga i te tire. Kite haere tatou i runya i te kinga, kaore rawa a tatou e ora. E tino mohio ana ahau kaore e paahitia (Reo, " He aha koe i tautoko ai ") Ahe aha hoki koutou i kore ai e tautoko ? R. Wharerau : E tautoko ana ahau kia tukua tenei pire kite iwi katoa. Mehemea he aroha tou e te mema o te Waipounamu, me tuku to pire kite Iwi.. Tera ahau e whawhaitia e taku iwi, i te mea ko tenei pire e mahia atu ana hei patu ia ratou. Me whakaae mai te mema honore nei ki taku kupu kia waiho tona pire mo tera tau. N. Patuawa : Titiro tatou kite haina tuatahi. Kaore tatou i mohio kei te he Hauga ana ano e tatou tetahi. Muri mai ko tetahi. Muri. mai ano ko tetahi. I naianei kua hui tatou, he kimi i te ora. Ko tenei pire e tono ana i te Mana Motuhake, penei me ta Heke. Kei te pai katoa te mahara o Taiaroa

kite mahi ite ora mo tatou. Tena ko tewhea te pire ma tatou (Reo, ko ta Heke). Kua puta te kupu a Heke ko ta Taiaroa e haere i naianei. Mehemea kite tautokotia katahi ia ka hoatu i tana. E tino tautoko ana ahau i tenei pire, engari moumou haere mai ahau i te mea he kuare noa iho ahau. Toroaiwhiti : E tautoko ana ahau i tenei pire. i te mea kaore rawa a Taiaroa Ite mataku i nga Rangatira »ei. Mohio ahau ko te take he mohio iho no oaa, he ora mo te Iwi kei roto. Porokoru : Kaore ahau e tautoko i tenei pire ko Wanganui kei te hoko. otirsi kaore a'u e hapai i tenei pire. Pika: Ka tukua atu tenei pire kite whare, ka mutu nga whai-korero i naianei. Konga mea e pai ana kia paahitia tenei Ripoata a te Whare Ariki me ki mai Ae. Konga mea e kore ana e p:u me ki mai No. Riro ana ite pooti a waha ite Ae. Tautohetia ana. Pooti tuturutia ana. Konga mea i te Ae 25 Ite Xo 22. Riro ana ite Ae. Koia enei konga ingoa o nga mema i poo'i, kia paahitia te tuturutanga o te pire a Taiaroa : 1 Taare Tikao 2 Whatahoro 3 M Paewai 4 Maniapoto 5 W. Ihaia 6 J. Taiaroa 7 Amorangi 8 Uruamo 9 E Te Wano 10 H. Niania 11 R. Rangiheuea 12 H. Ropiha 13 Marumard 14 Kaharunga 15 Maarau 16 N. Patuawa 17 Maraenui IS H. Te Awe Awe 19 W. Kaitaia 20 Tunuiarangi 21 H. K. Taiaroa 22 H. Paea 23 \V. Toroaiwhiti 24 Timoti Whiua 25 Aperahama Te Kun:e Koia enei konga ingoa o nga mema kaore i pai kia paahitia. Heremia Te Wake Makoare Mohi Te Atahikoia Pene Taui F. N. Haari Kawatupu H. Paerata Porokoru R Wirihana W. Kiriwehi M Haari R Wharerau W. Kupa W Te Perihi R. Huru W. Ngawhau H. Paraone Mangakahia Moetara Karena Kiwa Kipa Anaru H. T. Mahupuku Pika : Ka nukuhia te whare mo apono 10 a.m. ' l Titrei, 23 Mei 1893. 10 A.M. Ite puaretanga o te Whare i tenei ra, he maha nga mema i korero mo te pire a Taiaroa kua, paahitia nei.

Ko te nuinga o a ratou korero he whaka ngawari i to ngakau o nga mema.

2 p.m. hokinga mai 0 te pire kohi moni a wipere i te "whare ariki. Pika : Kua hoki mai te Pipoata i tukua kite Whare Ariki, kua paahitia, koia tenei ko taua Ripoata : Mei 17th. 1893 Whare o te Runanga Whiriwhiri. Kite Hono Tumuaki, M. H. Tawhai. Ka tukua atu te Ripoata a tenei whare mo te Pire a Hono Wi Pere koia tenei ko a ratou whakatikatika : 1. Ka meinga te ingoa o tenei pire ko te " kot"hitanga o nga Iwa Maori." 2. Kote kupuls hua whakatikaia. kua hoatu 14 Hune, 1893. 3. Kua paahitia katoatia a raro ihn. 4. Kua hoatu enei kupu ki roto :- - JConga muni katoa kua kohia i mua. » lv paahitanga n tend ture, a kua riro mai nga rihilti, me mana katoa i raro <> tenei ture. Heoi e nga mema honore 6 te Whare Ariki. kanui te pai o nga niem.i o tenei Whare ki tenei pire. Kia ora koutou Na H. Tomoana, Pikn.

HOKINCJA MAI O TE KUPU WHAKAMAJtAMA I TK WHAKi UPOKO O TK KIWHTPI. Pika : Ku:i paahitia e te Whare Ariki te whakamarama <> te whaka Upoko o te kirihipi, pera ano me ta tatou i tuku atu ai. Kua haina ahau i taku insja ki vunga i tenei pukapuka.

I P.M. Pika: K:i panuitia atu te pire a te kawanatanga kia whakamanatia te Pirimia kite whakatikatika i nga mea i paahitia e tenei Hui. Pirimia : Ko te take i motini atu ai ahau he mea naku kia takoto pai ai twnei nga korero. H. Paea : E tautoko ana ahau. Toraiwhiti: E tautoko ana. Pika : Konga mea e pai ana me ki mai Ae. Paahitia ana. He motini tenei na Penei Te Ua, he whakaatu mai konga moni o te kohi takiwa kua tae mai kei tona tinea e £6B. b Tiamana: Ma te kawanatanga e whakarite te tangata ma ar.a e tiaki nga moni a te kotahitanga. Reweti: E inoi atu ana ahau, hei aha aua moni ? Ma te kawanatanga ma wai ranei ? Tiamana: Kaore ma te kawanatanga enei moni.

Pab.'.ike Mei 26th, 1893. Tiamana : E tu ake ana ahau kite whakamarama i te ruri o te Whare mo runga i te kuorumu. Ka panuitia atu temotini, "Me whiriwhiri tetahi komiti hei whakaotioti i nga raahi o te Hui e toe ana." Koia enei konga ingoa o te komiti: — 1 Takarangi 12 Tamahau 2 Henare Matua 13 M Te Atahikoia 8 Peni Te Ua 14 Wi Pete 4 Mohi Tawhai 15 Nikaore 5 H To Awe Awe 16 Bone Rangiheua 6 R Aperanama -17 H Te Wake 7 A Te Kume 18 Wiremu Ihaia 8 N Patuawa 16 R P Kawatupu 9 fl Paea 20 Wi Katene 10 W. Kaitaia 21 Papanui Tamahika 11 Paoraßopiha -22 Hapi Puketapu Pirimia: Aha koa kore e tino oti ia tatou nga mahi nei, he aha koa me mahi

kia tino oti, Me whakaiti iho nga tangata o te whare i naianei. kia 15 ka mana ai te noho ote whare. I tera tau, kotahi tonu te tangata na ana i mahi nga mahi katoa. Nui rawa tona kaha. Kaore rawa aku kupu whakahe kia Mangakahia. Kia tae a R. Wharerau ki tona kainga ka tuku mai ai i nga pukapuka katoa o te kotahitanga kia whakatoputia. Ki taku mahara e taumaho rawa nga ruri o te Paremata Pakeha, no reira ka tangohia mui e ahau konga mea ngawari anake. Mehemea e whakaae ana tenei Whare kia whai-mana tenei kawanatanga kite whakahaere i aua ruri, pai noa atu, a mehemea e kite ana tetahi etahi ranei o nga ruri, mo tera tunga o te Paremata ka tirotiro ai. H. Ropiha: E tautoko ana ahau i tenei korero. E mea ana ahau kia tere ai te oti. Makaore E whakapai ano kinga kupu a te Pirimia. Me perehi aua ruri i naianei, a ka tuku ki ia wahi ki ia wahi. kia tu rawa ake te Paremata, kua marama nga mema. Kaitaia: E tautoko ana ahau mo nga ruri o te whare; engari mo nga pire, e mea ana ahau ma te komiti ano e tirotiro. A. Te Kume : E whakaae ana ahau ki nga kupu a te Pirimia. Pai noa atu ma te kawanatanga e mahi nga ture. Alia koa e iaumaha ana, nga ture o te Paremata, e pai noa atu ana. ahau. E he rawa ki au ma nga mema e hanga he ture. Mohi Tawhai : E tautoko aua ahau i tenei kupu. E hanga ana tatou i tenei ruri mo tatou ano e hara i te mea mo nga iwi nei. E tautoko ana ahau kia 15 mo te kuorumu. E whakaae ana ahau kia mahia nga ruri m<> nga whare e run R. Hum : E tautoko ana ahau i nga kupu a Mohi Tawhai. iCawatupu: E tautoko ana ahau, a u turaki ana, kua hoki rawa te kuorumu o te whare i te koata o nga mema. H. T. Wake : Kanui taku wehi moku ano, kei tahuri mai te mea nei ko ahau. E hara ahau i te tangata mohio kite hauga ture. Waiho ahau kia hinga iho i runga i taku tunga mema nei! Meheme: l . ka whakaotia e te komiii whiriwhiri, ka mana katoa. E inoi ana ahau kia unuhia taku ingoa i roto i te komiti whiriwhiri. Mo te korero mo nga mema nei, kaore aku kupu. Kaore ahau e ma tau ana tera pea ahau e haere mai a tera tau, kaore ranei. Kaore ahau e hoki ka whakinokino i a tatou mahi. I runga i te pire kua paahitia nei, e kore rawa ahau o kahn ki te inau haere i te kirihipi. Pirimia: Mo te kupu a te mem-i kua noho ihe nei; koia nei te take i whakanohoia ai to ingoa ki roto i te komiti whiriwhiri nei, kia kaha ai koe kite whakahe i nga mahi a te kawanatanga. Me motini rawa i te tuatahi ka mana ai te unu i to ingoa ki waho. Mehemea ka haere mai tetahi tangata hei riiwhi mo tetahi o nga mema, kaore e whakaaetia kia tu ki roto i te whare. Ko te mema e hiahia ana kia unuhia tona ingoa ki waho i te rarangi ingoa u nga mema, me hoki ka mea kia pootitia mai ano he mema mo tona tunga. N. Hare : Mehemea mo tenei taima tenei. kuorumu ka pai ahau, engari mehemea mo tera tnu kaore ahau e pai. Tena, mehemea ka kore e tae mai te mema ka pewhea ?

Tiamana : Mehemea he mate ka oru tonu tona ingoa, engari mehemea he noho pokanoa ka ruihi tona nohoanga. Kaitaia : Me pewhea nga mema i he o ratou whakaaringa, a mehemea ranei e whai mana an aua tu mema kite tu tonu mo nga tau e tu mai nei ? Timoti Whiua: E whai mana tonu ana i te mea kua whakamanatia e te komiti hei mema pumau. Mangakahia: Me waiho kia 30 hei kuorumu mo te mutunga o te Paremata. E tautoko una ahau ma te kawar.atanga e hanga nga ture. Paahitia ana ma te kawanatanga e mahi knton nga korero o te kotahitanga. Paahitia ana hoki e te whare kia mana te kuorumu 15 kite mahi i nga mahi mama, kaore i nga men taimaha. Pika : Kaore ahau e ahei te tuku utu i te pooti mo te kuorumu o te Whare Ariki. Pirimia: E hiahia ana ahau kia manria te whakaotinga o nga mahi ki Waiarapa. Koia tenei ko te kawanatanga:— Raniera Wharerau Timoti Whiua Paraone Tumuiarangi Whatahoro (Pirimia) I tukua kite whare. a paahitia ana. Pirimia : Me whakataiuru kite 12 onga ro o Aperira 1894 te ra mo te Paremata kiTuranga. (Paahitia ana.)