H. TOMOANA METE WHITI.
Note 25 onga ra o Pepuere nei ka tae e H. Tomoana ki Parihaka, i tona taenga atu e ngaro ana ate Whiti. Note ahiahi ka tae mai a te Whiti tu tonu mai, kite korero, koia tenei ana kupu. Te Whiti: He mea tau hou tenei mea te karanga ite tangata tauhou i tenei iwi Engari pea i nga wa o mua e mohio ana te tangata kite karanga ite tangata. Kaati no tenei wa kua kore e mohio te tangata kite karanga i te tangata. Kaore he kai karanga mou i konei. Kua ngaro te tangata i naiariei mea a ratou nei karanga. I era wa e rite ana te karanga a ngamotu neiki te Hauauru nei. E nui ana te Ingoa o Taranaki i reira, Inaianei kuangaro a Taranaki tangata, ko Taranaki Maunga anake e tu nei, hei tirohanga ma te tangata haeire mai o te Tairawhiti, kite Tai Hahauru nei kote ngunguru kau hei kaira nga i te tangata, konga pukepuke hei tirohanga ma te tangata haere, e ki ake nei hoki ahau kua ngaro te tangata. Haere mai e nga taringa whakarongo i nga korero o ia wahi o ia wahi, ko tenei wahi anake kaore i rangona mai e koutou,kua ngaro te whare karanga i konei. Kua kore hoki he taringa whakarongo i nga mahi a tera iwi a tera iwi. Kaati inaianei ka he o taringa kinga mihi a nga tangata o konei. Eora ana ratou, e mohio ana kia ratou mihi. Inaianei me titirp kau atu kinga haere o nga tangata nunui kia ratou ano, mea ratou mihi. H. Tomoana : Kia ora tatoue noho nei i roto i tenei whare, kanui tooku whakamoemiti mou e karanga mai nei i au. Kaore aku tikanga meaku kupu e rite ai to karanga ia au. Kaore he roanga o aku kupu kia koe. Kotahi tonu takukupu ko tenei, i haere maiau he tiki mai ia koe kia haere taua apopo, note mea ka hui nga tangata o nga motii. e rua nei kite Waipatu, ako reira ahau tuku ai i te mana ote mahi kia koe mete Kawanatanga ano hoki, kua kotahi te tangata i runga ite Tiriti o Waitangi. Heoi te kupu kia koe. Te Whiti : I haere ano ranei koe kite Tiriti ? H. Tomoana : Kaore. Te Whiti: I haina ano ranei koe ki ta Tiriti o Waitangi ? H. Tomoana : Kaore, ko te Hapuku i haere me tana haina ano kite Tiriti, Te Whiti : E mohio ana ano ranei a Ngapuhi ki ta ratou hrdna ? .H. Tomoana: Ae e mohio tonu ana ratou kite ratou haina. ;Te Whiti : Ahe aha te take. Katahi a Te Whiti ka korero monga. tukinotanga i alharaira a tae noa mai kia ia, He roa noatu ona korero. Te Whiti: He nui rawa te pai ote Kotahitanga. Ko te hoki atu kite Pakeha tanga kanui te ua ua. Kaua hei hold atu Id te Tiriti. H. Tomoana : Kite kore te Tiriti ko wai hei awhina mou, mo oku, e korero ana koe kia wai, hei whakaheanga mau, ma aku nate mea. He ture tera.
Te Whiti: E rite ana tatou kite whare kotahi. E whakatika te tuatahi kite tuarua, te tuarua kite tuatoru, te tuatoru kite tuawha. kotahi ano te katua e rua tekau nga kuao ate poaka kotahi. Ko ta ratou mani he tangotango i nga u. Ka tango tenei ka tango tenei. E tuku katoa ana tematua ite miraka ma aria tamanki. Ka peratia ano hoki tatou. H. Tomoana: Ko Wairaute timatanga ote riri ate Maoria te Fakeha, muriihoko tate Rangihaeata, kota Honeheke te mutunga. Kaore he eka kotahi ote whema i Mnn mai ko Waitara, ko Tataraimaka. Na Tamehana 1 nohou te rongp. Riro ana te mana ia ia, koianei te take i haere ai maua ko taku tuakana ki Waikato. I mau i a maua te huinga o nga tangata ote motu nei ki i awauwau 1862. Tono ana akaraitiaha kia whakawatia a waitara, ko Tataraimaka me hoki kite Pakeha ka mea a fWaikatoJ kite whakawakia a waitara ka iunga te kingi, kite whakahokia tataraimaka ka hin ga te kingi, me ke ano kaore i whakaae. E ki ana koe ko ta ratou he tangotango i nga u. Me pewnea e kore ai e tangotango ? Te Whiti: Me tu i runga i tou mana ake. H. Tomoana : Ka ruatekau tau e whaka-haere ana koe. He aha te ra e puta ai tatou ito mahi e kite nei anaukongj whare anake e tu nei, kei hea anake te tangata. Ma aku e whakaatu te mutunga o taku mahi e rua nga tau. Kite riro mai iau te hawhe ka whakanaerea e ahau kia oti. Mehemea ko te koata ka tukua e au mo tera tau. Te Whiti: Kite whakaae te atua. H. Tomoana : E whakaae ana ia. Te Whiti : Kite riro te hawhe, kaua hei hohorotia, Jingari tena. H. Tomoana : Ko enei whenua Raupatu timata i ratea, \\ aitotara i whakahokia mai e te kawanatanga lte tau 1872, nau ano iwhakahoki kite kawanatanga & haere ana tenei mana i runga i te Tiriti o Waitaniri* Apopo maua ka haere. . Ka mutu te parakuihi ka mea aTe Whiti. Kaore he taimaha tanga ote tangata kainga. Kite rite te hia hia o te tangata haeae kanui te pai, ko tenei kua mau koe i. au. H. Tomoana : Kaore ahau e mau i a koe. Kei a koe tau, kei au taku. Te Whiti: He ra haere tenei no nga kooti, kua mau te kiki. Haere mai. H. Tomoana : E hara koe i te ariki no taku haere, ko ahau ano te ariki, kaore ahau e haere i to tono, aha koa "nau o kai ka noho tonu ahau, ka tahuri a Te Whitika kata haere, ka mea atu ki tona iwi kuamuri ahau ite tangata nei [He Hatarei tenei ra]. I muri ka whakaatu ahau ki a ia hei te Turei ahau ka haere. I moe aha# kite moana. I tina ki Akarana. Nei ake te roanga.
Tokomaru Pepuere 22, 1893 Kia Ihaia Hutana E hoa tenei ta tatou tnanu kua jtee mai ki konei e rere haere ana kanui te pai akajcoa itj jtaana jnaunga
mai kaai rawa anohei whakaoho ite ngakau ote tangata me tana kupu anoe haereana ia kite rapu inga kakano ote motu nei hei oranga mona kanui te pai mate ora hoki ote tangata kakaha kite mahi i ana mahi katoa Kotetahi kupu ano ana kite aroha te tangata ki aia, ka rua ona putanga ite marama kotahi, E hoa kia pono tenei korero, kei pera me enei nupepa kua hori ake n pi, ko taua kupu ano a kihai i tika. E hoa ma kanui te koa ake ote ngakau kita tatou manu, Engari Note mgoa kihai i pai Engari me peneikia pai ai kote Huia Turae, kite tuku mai a muri ake nei me penei. Te Huia Turae e rereatu ra kote tika kote pono kote aroha. Hehitingi Nepia. Me whakapumau rawa tena mea kia pai ai kite tae atu tenei pukapuka kia koe me utu mai ki au. E hoa tera e tukua atu e au tetahi hua rakau hei oranga mo ta tatou manu mau e whangai ki tona waha tera atu te nui o aku korero kati noa kei hoha koe Na Wi Pewhairangi Tokomaru Bay E kore e taea te whaka rere ke itenei wa te ahua tanga o to tatou Manu E mau nei ite Pepa, He aha koa kei pouri te ngakau o nga hoa tuhi mai, E tika ana ano he kai ngakau hoki nonga hoa kite taonea. Nate Etita. °
„. _ . „ Maehe 6, 1893 Kia Ihaia Hutana Tenei kua tae mai te whakaatu o Huia tangata kotahi. Ae tono mai ana kia hoatu te kotahi pauna, e pai ana a maku e hoatu taua moni £1 a taku taemra atu kite Waipatu i nga ra timatanga o Aperira. A e hoa e whakaae ana au ki to tatou taonga hei kawe atu io tatou mamaetanga me nga taimahatanga i runga ia tatou, kia rongo mai ai nga Iwi o te ao me nga iwi e whakakeke mai nei i runga o Aotearoa. Heoi ano enei kupu. E hoa e huia kia ora tonu koe kia kaha i runga i tou pai kite kawe haere i enei kupu pai au, kite tohutohu hoki ki nga Iwi me nga hapu, ki nga pani me nga pouaru ki nga matapo me nga rawa kore nei titiro mai ma o taua hoa e noho mai nei i runga o Aotearoa Heoi mau e kawe atu enei kupu kia perehitia. Na Hori Te Huki
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/HUIA18930325.2.7
Bibliographic details
Huia Tangata Kotahi, Issue 4, 25 March 1893, Page 5
Word Count
1,436H. TOMOANA METE WHITI. Huia Tangata Kotahi, Issue 4, 25 March 1893, Page 5
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in