Ture Whakahaere i nga Tuku Whenua Maori

Printed by the Government Printer, Wellington, N.Z., 1885

TURE WHAKAHAERE I NGA TUKU WHENUA MAORI.

[AWwe Land, Disposition.

WHAEAWHAITITANGA.

He Ture hei whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Maori.

NA KA MEINGATIA HEI TURE e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hoki i te mana o taua Runanga, nga whakaritenga i raro nei:— 1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko “Te Ture Whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Maori, 1885.”

WAHI I.

WHAKAMARAMATANGA.

2. E kore tenei Ture e pa ki nga whenua : E takoto reti ana, i te wa e reti ana ana whenua: E whakahaerea ana e Te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o “ Te Ture Rahui Maori, 1882.” Kua wehea hei rahui mo nga Maori i raro i nga tikanga o “ Te Ture Whakanohonoho Kainga i te Tai-Hauauru (Aotea-

roa), 1880 E urn ana ki raro i te mana o “ Te Tore Ngawha, 1881 ” i te wa e whai mana ana tana Ture i runga; E puritia ana ranei e nga Maori i runga i o ratou tikanga Maori, kahore nei ano i whakawakia e Te Kooti Whakawa Whenua

Maori, haunga ia nga whenua e korerotia ana a muri ake nei i roto i Wahi VII.

2

Whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Maori.

3. Koia nei nga whakamaoritanga o nga kupu i raro nei, mehemea kaore e rere-ke ana i nga tikanga o tenei Ture “ Poari ” tona tikanga he Poari Whakahaere e whakaturia ana i raro i tenei Turn :

“Komihana” tona tikanga he Komihana e whakaturia ana i raro i tenei Ture :

“ Takiwa ” tona tikanga he takiwa he mea hanga i raro i tenei Ture:

“ Kooti ” tona tikanga ko te Kooti Whakawa Whenua Maori o Niu Tireni:

“ Kai-whakawa ” tona tikanga he Kai-whakawa o te Kooti: “ Whenua ” tona tikanga he whenua no etahi Maori: “Komiti Takiwa” tona tikanga ko nga Maori kua oti nei o ratou ingoa te tuhi hei mema o te Komiti pera i raro i nga tikanga o “ Te Ture Komiti Maori, 1883.” “ Maori ” tona tikanga he tangata Maori no Niu Tireni, tae atu ki nga hawhe-kaihe me a ratou uri mehemea he Maori nga matua:

“Tangata nana” tona tikanga ko te tangata ko nga tangata ranei na ratou tetahi whenua, tae atu ki nga tangata kua rehitatia i raro i te tekau ma whitu o nga tekiona o “Te Ture Whenua Maori, 1867,” haunga ia te whenua i hokona i te Karauna i te pakeha ranei, he mea tuku atu taua whenua kite tangata kotahi mana ake i raro i tetahi Karauna Karaati, pukapuka tuku ranei. “ Rehitatanga ” tona tikanga he rehitatanga i raro i tetahi i etahi Ture whai tikanga kite mahi rehita tiiti, rehita tuku whenua ranei:

“ Hiiritanga ” tona tikanga he hiiritanga kite hiiri o te Poari. 4. Ko nga takiwa kua panuitia i raro i “Te Ture Komiti Maori,

1883,” me ki he takiwa i raro i tenei ture.

WAHI 11.

KOMIHANA.

5. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa kite whakatu i tetahi tangata i etahi tangata ranei e whakaarohia ana e ia he tangata tika hei Komihana i raro i tenei Ture, a ka ahei ia i ia wa i ia wa kite whakamutu i taua Komihana i aua Komihana ranei.

6. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa i te mea e ngaro ana e mate ana ranei tetahi Komihana kite whakatu i tetahi riwhi, hei whakahaere i nga mana i tukua Id taua Komihana, mo te wa e paingia ana e te Kawana.

7- Mehemea kahore i kotahi anake Komihana engari mehemea ka maha ake nga Komihana e whakaturia ana, ka ahei te Kawana ki te whakarite i te takiwa i nga takiwa ranei e mana ai nga mahi o ia Komihana o ia Komihana e whakaturia ana i raro i tenei 'lure.

WAHI 111.

POARI WHAKAHAERE.

8. Me tu he Poari Whakahaere mo ia takiwa mo ia takiwa, me ki ko te “ Poari Whakahaere mo te Takiwa o

Ko nga mema mo ia Poari mo ia Poari ko te Komihana, ko te Tiamana o te Komiti Maori o te takiwa, me tetahi atu tangata ma te Kawana e whakatu i ia wa i ia wa, a ka whai mana te Kawana i runga i tenei kite whakatu i taua tangata. Ko te tangata e whaakaturia peratia ana ka whai mana mo te wa e paingia ana e te Kawana. 9. Me ki he koporeihana ia Poari ia Poari, a me whai hiiri hoki ia Poari pera. Ma te Komihana e whakarite he hiiri, a mana e tiaki nga hiiri o ia Poari o ia Poari.

W'hakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Maori.

3

Ko nga kupu whakaari, nga ritenga whakahaere i a ratou mahinga, me nga mahi katoa hoki o te Poari me whakatau i runga i nga pooti o te nuinga o nga mema, ko te Komihana hoki tetahi.

Ko te Komihana tonu hei Tiamana mo nga huihuinga katoa o te Poari, me whai pooti hoki ia, me tana pooti whakatau ano hoki.

WAHI IV.

KOMITI TAKIWA.

10. Ki te hiahia etahi tangata pakeke, maha atu i te tokowhitu na ratou nei tetahi whenua, kia whakahaerea taua whenua i raro i nga tikanga o tenei Ture, me pooti e ratou etahi o ratou kia tokowhitu hei Komiti Takiwa.

Me tuhi marire e te nuinga o nga tangata na ratou te whenua nga ingoa o nga tangata e meingatia ana kia pootitia ki tetahi pukapuka whakaingoa tangata. E ahei ana ia tangata ia tangata o taua hunga kite tuhi i nga ingoa o nga tangata tokowhitu iti iho ranei, a kite pai ia kite tuhi i tona ingoa ano e pai ana. Ko aua pukapuka whakahua ingoa tangata me tuhi kite aroaro o tetahi Kaiwhakawa o te Koroni, Kai-whakamaori whai

Raihana, Apiha o te Kawanatanga ranei, a me tuhi e te tangata pera tona ingoa hei Kai-titiro. Ko nga pukapuka whakahua ingoa tangata me tuku katoa atu kite Komihana.

11. Me ata kimi marire e Te Komihana kia tino mohio ai ia kua pooti te nuinga o nga tangata no ratou te whenua, katahi ka tuhia e ia nga ingoa o te hunga tokowhitu i puta ake nga pooti mo ratou ki roto ki tetahi pukapuka e whakaritea ana mo taua mea, me ki ko te Pukapuka Rehita o te Komiti Takiwa. 12. Kia oti nga ingoa te tuhituhi, heoi ano kua tu taua hunga hei Komiti Takiwa i raro i tenei Ture mo taua whenua.

13. Mehemea kahore i tae kite tokowaru nga tangata pakeke na ratou tetahi whenua, a kite tuhia e te nuinga o ratou tetahi pukapuka kite Komihana whakaatu i to ratou hiahia kia whakahaerea taua whenua i raro i tenei Ture, a kia tino mohio ia kite tika o taua tuhiinhinga. me tuhi e ia nga ingoa o taua hunga i puta ake rate maha o nga pooti mo ratou ki roto i te pukapuka i whakaritea ra, kia oti taua tuhituhinga ka tu ratou hei Komiti Takiwa mo taua whenua. E pai ana kia hoki iho i te tokowhitu nga mema o tenei Komiti. 14. Ate huihuinga tuatahi ote Komiti Takiwa, me pooti te Komiti pera i tetahi o ratou hei Tiamana, a me tuku atu tana ingoa kite Komihana, mana e tuhi i te ingoa o taua Tiamana kite Pukapuka Rehita o te Komiti Takiwa.

15. Ka ahei tetahi mema o te Komiti Takiwa kite whakamutu i tona tuunga hei mema ina tuhia e ia tona ingoa ki tetahi pukapuka whakamutu i a ia, ma te Tiamana o te Komiti taua pukapuka e tuku atu kite Komihana.

16. Mehemea ka watea te tuunga o tetahi mema o te Komiti takiwa i runga i te matenga o tetahi o ratou i te whakamutunga ranei o tetahi o ratou i tana tuunga, ka taea ano te whakatu tetahi atu tangata pakeke mete tuhi ano i tona ingoa i runga i te tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo te mema i mate ra i whakamutu ranei i a ia.

17. I te mea e watea ana te tuunga o tetahi o nga mema o te Komiti Takiwa, a i te mea hoki e whakahaerea ana te pooti o tetahi riwhi mona ka tu tonu te Komiti hei Komiti Takiwa i raro i tenei Ture, ahakoa i hoki iho i te tokowhitu nga mema. 18. Ka ahei Te Kawana kite whakamutu i tetahi Komiti Takiwa

i runga i te tone o te rua o nga wehenga e toru o nga tangata pakeke no

4

Whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whernia Maori.

ratou te whenua, mehemea ka tuhia e te Komihana tana kupu whakaatu i te tika o taua tono.

Me panui te whakakorenga o taua Komiti kite New Zealand Gazette mete Kahiti, a hei reira ka whakatu ai he Komiti Takiwa hou i raro i nga tikanga kua kiia i runga ake nei.

19. Ka mutu noa iho te tuunga o te Komiti Takiwa Ina oti nga mahi whahahaere mo te whenua i whakaturia ai

ratou,

A te pahemotanga ranei o nga tau e wha i muri mai i te ra i whakaturia ai ratou.

Mehemea ka mutu noa iho te tuunga o te Komiti Takiwa i runga i te pahemotanga o nga tau, me whakatu he Komiti hou i runga i nga tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo taua Komiti. 20. Ka ahei te Komiti Takiwa i runga i tetahi pukapuka e tuhia ana e te nuinga o nga mema, kite tohutohu kia hokona te whenua Ida retia ranei, kia hokona tetahi wahi kia retia ranei tetahi wahi, a ka ahei ano hoki ratou te whai kupu i roto i taua pukapuka mo nga tikanga e tuku ai te whenua, te whai kupu ranei mo nga wahi whenua e meingatia ana kia puritia. 21. Me tuku taua pukapuka kite Komihana, a mehemea ka tino mohio ia kite tika o te tuhinga o taua pukapuka, me tuhi e ia aua korero ki roto i te pukapuka i whakaritea ra. 22. Ka ahei nga tangata na ratou tetahi whenua kite hoko kite reti ranei i taua whenua kite Karauna ahakoa i whakaturia he Komiti

Takiwa ahakoa ranei kahore i whakaturia he Komiti Takiwa. Ka ahei te Komiti Takiwa kite hoko kite reti ranei kite Karauna. Ka whai mana te pukapuka hoko reti ranei kite Karauna e tuhia ana e nga mema o te Komiti Takiwa, a ka tika hoki kia rehitatia taua pukapuka. 23. Mehemea ka mutu noa iho te tuunga o tetahi Komiti Takiwa, ka mutu i runga i tetahi atu tikanga ranei, ka whai mana tonu nga mahi katoa i whakaotia i raro i tenei Ture i mua o te mutunga noatanga o taua Komiti.

24. E kore e mana-kore tetahi mea i mahia i raro i nga tikanga o tenei Ture ahakoa pokanoa tetahi tamaiti kite whakahaere i nga mana e tau ana kite tangata pakeke nona te whenua, i raro i tenei Ture.

WAHI V.

NGA MAHI ETC. O NGA POARI.

25. Ki te tae atu he kupu tohutohu a te Komiti kite Komihana me tuku atu e ia kite Poari, a ko te mahi tuatahi o taua Poari he kimi i nga tikanga pai e taea ai te whakahaere i aua kupu tohutohu i raro i tenei Ture, i raro ranei i etahi whakaritenga, i etahi whakataunga ranei e puta ana i raro i tenei Ture. 26. Hei reira ka tuhia ai e te Poari tetahi “ ripoata ” whakaatu i te huarahi i kitea ai e ratou hei whakahaere i aua kupu tohutohu. 27. Me panui te kape o nga ripoata pera kite New Zealand

Gazette mete Kahiti.

28. Ka ahei te Poari i runga i ta ratou i kitea ai he tika kite hoko kite reti ranei i te whenua i korerotia i roto i te ripoata, erangi me whai atu ratou i runga i nga kupu o te ripoata, i runga hoki i nga whakaritenga i nga whakataunga hoki e whakaputaina ana i raro i tenei Ture, a me whakaaro hoki e ratou nga kupu whakahe me nga kupu whakaatu e tae atu ana ki a ratou, a ka whai mana te Poari pera i runga i tenei Ture kite whakatakoto rori, kite mahi ruri, kite whakahaere hoki i era atu mahi e whakaaro ana ratou e tika ana kia mahia kia taea ai te tuku whenua i raro i tenei Ture.

29. Mehemea ka hiiriua ka hainatia e te Komihana tetahi pukapuka, e kiia ana he pukapuka hoko reti ranei he pukapuka whakaae

Whakahaere i rga tikanga o nga tuku Whemia Maori.

5

2

ranei kite hoko kite reti ranei i tetahi whenua, me ki he pukapuka whai mana taua pukapuka hoko reti ranei whakaae ranei kite hoko ki te reti, a me ki hoki he mea whakamana taua pukapuka e nga tangata katoa no ratou te whenua ano kahore he take arai i etahi o nga tangata no ratou te whenua, a me tika hoki kia rehitatia taua pukapuka. 30. Kia hokoa kia retia ranei tetahi whenua i raro i tenei Ture ka whai mana te Poari ki nga mea i raro nei

Ki te tono whakawa kia riro mai ai nga moni hoko, kite tango hoki i nga moni hoko, mete tuku i nga pukapuka whakaae i te rironga o nga moni i a ratou: Ki te tuku waraati rnuru, kite tuku hamene mo nga moni reti, a kite tango hoki i nga moni reti, mete tuku i nga pukapuka whakaae i te rironga o nga moni i a ratou: Ki te tono i nga tangata e whakaae ana Id te hoko kite reti ranei i te whenua kia whakaotia tana hoko reti ranei, a

kite tono hold i nga moni e tika ana kia utua mo aua hoko reti ranei:

Ki te whakakore i nga whakaaetanga kite hoko kite reti whenua ina taea te whakakore :

Ki te eke ano ki runga kite whenua ina tika kia pera ratou i raro i tetahi whakaaetanga kite hoko kite reti ranei i tetahi whenua:

Ki te whakahaere i era atu mahi i era atu mea e tika ana kia mahia e ratou i raro i nga whakaritenga, me nga whakataunga e puta ana i raro i tenei Ture. 31. Ko te Komihana te Apiha Whakahaere ite mahi ate Poari mo nga mea katoa e whakahaerea ana i raro i tenei Ture. 32. E kore e mana i tenei Ture nga tiiti nga tuhituhinga ranei e hainatia ana a muri ake nei, heoi ano nga tuhinga whai mana ko nga mea anake e mahia ana i raro i tenei Ture e whakamana ana ranei e tenei Ture.

33. Kaua tetahi tangata e ia ake e tona Kai-whakahaere ranei, e hoko e whakaae ranei kite hoko kia riro mai ai i a ia te whenua o tetahi tangata Maori, tetahi wahi ranei o tetahi whenua paanga ranei ki tetahi whenua, heoi ano nga mea e mana ana ko nga mea e mahia ana i raro e tenei Ture.

Ki te takahi te tangata i tenei tikanga ka tika kia whiua ia kite whareherehere mo nga marama kaua e hold iho i te torn .marama, kia kaua e nuku ake i te tekau ma rua marama, kite whaina ranei i a ia ki nga moni kaua e iti iho i te rua tekau pauna, kia kaua ranei e nuku ake i te rima ran pauna.

WAHI VI.

TE WHAKAHAERENGA O NGA MONI.

34. Ko nga moni katoa e riro ana i te Poari ite Komihana ranei i raro i tenei Pure, me ki he moni no te katoa, a kia marama ai te whakahaere o aua moni, me whai mana nga ture me nga whakaritenga katoa e tau ana ki runga ki nga kai tango i nga moni o te katoa me era atu tangata pera.

35. Ko nga moni hoko me nga moni reti e riro mai ana i te Poari me tuku atu e te Poari ki roto i te Peeke me ki aua moni “He Moni Whenua Maori.”

Me tuhi e te Komihana kite tieke, me whakahaere ranei aua moni i raro i nga whakaritenga e puta ana i raro o tenei Ture katahi ka riro aua moni.

36. Ko nga whakahaerenga o nga moni o ia whenua o ia whenua me motu ke,

37. Ko nga moni boko me nga moni reti e riro ana i te Poari mo ia piihi whenua mo ia piihi whenua me utu atu ki nga tangata no ratou te whenua, engari me matua pupuri i roto i ana moni—

6

Whakahaere i ng a.tikanga o nga tuku Whenua Maori.

Nga moni e rima pauna i roto i te ran o nga moni reti hoko ranei e riro mai ana i raro i tenei Ture, a ko aua moni me utu atu ki a Te Kuini hei utu i te whakahaerenga o tenei Ture; Hei utu hoki i nga ruritanga me nga whakatakotoranga rori, hei utu hoki i nga panuitanga mete mahinga, tetahi wahi ranei o te mahinga rori i raro i tenei Ture; Me nga moni hoki e kiia ana e Te Tumuaki o nga Kai-ruri e tetahi Kai-whakawa ranei e tika ana kia utua ki Te Tumuaki

o nga kai-ruri ki tetahi atu kai-ruri ranei, e nga tangata no ratou te whenua mo nga ruritanga mo nga mapi ranei o te whenua pera:

Me tango nga moni mo aua mea. i roto i nga moni e puta tuatahi mai ana mo te whenua, me tango mai ranei i ia tau i ia tau i roto i nga tau e i nga moni e riro mai ana mo nga hoko mo nga reti ranei e whakahaerea ana e te Poari. 38. Hei mea kia marama ai te utunga atu ki nga tangata no ratou te whenua o nga moni e tika ana kia puta atu ki a ratou i raro i tenei Ture, ka ahei te Komihana i mua o te utunga atu ki a ratou ki te tono atu ki nga tangata no ratou te whenua kia tuhia mai he pukapuka ki a ia whakaatu i te hea o ia tangata o ia tangata i roto i te whenua; ame puta atu aua moni ki nga tangata no ratou te whenua i runga i te ritenga o te hea o ia tangata o ia tangata. 39. K i te kore nga tangata katoa no ratou te whenua e whakaae ki taua whakaaturanga hea tangata, me tuku atu taua mea e te Poari ki tetahi Kai-whakawa o te Kooti Whakawa Whenua Maori, mana e whakatau nga moni e tika ana kia utua ki ia tangata ki ia tangata no

ratou te whenua. Ko nga moni e puta mai ana mo nga tangata e tore nei e tika i runga i te ture hei tango i ana moni me pupuri e te Komihana, a me utu atu ki aua tangata me whakahaere ranei, i runga i nga tikanga e kiia ai e ia e puta ai he painga ki aua tu tangata. 40. Ka ahei nga tangata katoa no ratou tetahi whenua, ka ahei ranei etahi o ratou kite tuhi. i tetahi pukapuka, i runga. i kua kiia i runga ake nei mo nga pukapuka whakahua ingoa tangata, whakamana i tetahi o nga tangata no ratou te whenua i etahi ranei o ratou kite tango i nga moni e tika ana kia utua ki nga tangata no ratou te whenua na ratou nei i tuhi i tana pukapuka whakamana i xaro 41. Ka ahei te Komihana i runga i tetahi pukapuka tono e tukua atu ana ki a ia e te nuinga o nga tangata pakeke no ratou tetahi whenua e whakahaerea ana i raro i tenei Ture, kite tuku atu i nga moni e puta mai ana i taua whenua i etahi ranei o aua moni kite Kai tiaki mo te Katoa kia whakahaerea e ia hei painga mo nga tangata no ratou taua whenua i runga i nga tikanga e whakatuturutia ana i raroite rarangi toru4ekau-ma-waru me terarangi tenei Ture, a me hoko atu ranei e ia kia riro ai he utu tau mo tetahi mo etahi ranei o nga tangata no ratou te wnenua. . Ka ahei te Komi ban a, i runga i te pukapuka tono o tetahi o etahi. lanei o nga tangata no ratou te whenua, kite whakahaere i tana hea i o latou .iea ranei o nga moni o tetahi whenua, i runga i nga tikanga kua kua i runga ake nei, ina hiahiatia e te tangata nana te whenua. 42. Me tuku e Te Komihana kite Minita mo te Taha Maori i mua atu ote 0 n S a ra 0 . tetahi ripoata whakaatu i te mahi a te Poari mo ia piihi mo la whenua, me nga moni katoa hoki e riro mai ana.i te .Komihana, e utua ana hoki e ia i raro i tenei Ture mo ia piihi mo ia piihi whenua.. Me tuhi tonu atu e te Komihana tetahi ripoata pera i ia tau i

ia tau

Whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Maori.

7

Me tuku atu tetahi kape o te ripoata pera kite Whare i Runga mete Whare i Haro i muri tata atu o te taenga atu o taua ripoata kite Minita.

WAHI VII.

NG-A MEA E TAEA ANA TE WHAKATIKA.

(1.) Nohoanga Whenua. Notemea i nohoia etahi whenua i runga i te whakaaetanga o etahi Maori i mua atu i te waru o nga ra o Hepetema, kotahi mano e waru rau e waru tekau ma torn, a kei te nohoia tonutia aua whenua inaianei, mete puta tonu o te painga ki nga Maori mete Koroni katoa, a i te mea hoki kahore ano i whakataua aua whenua e te Kooti e ahei ai te whakamana e te ture aua nohoanga pera mo etahi tau e whakaritea ana, ahakoa te hiahia o aua Maori kia whakamana;

A notemea e tika ana pea i etahi meatanga pera kia whakamana nga tikanga i nohoia ai te whenua, mehemea kaore e rere-ke ana 1 nga tikanga o tenei Ture o etahi atu Ture ranei; Na ka meingatia hei Ture. 43. Ka ahei te tangata e mea ana e nohoia peratia ana e ia tetahi whenua, kite tuku atu kite tari o te Tumuaki o te Kooti, tetahi panuitanga i roto i nga marama e torn i muri i te mananga o tenei Ture whakaatu i taua nohoanga mete whakaatu ano hoki i

(a) -Te takiwa e takoto ai, nga eka, mete ahua o te whenua e nohoia ana e ia;

(5) Nga moni reti era atu moni ranei kua utua i mua mo taua nohoanga, me nga ingoa o nga Maori, te iwi, te hapu ranei i utua ai ki a ratou aua moni;

(c) Nga tau mehemea ia i whakaritea e ratou ko nga maori he tau hei nohoanga mona i muri mai i te tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e warn rau e waru tekau ma rima;

(d) Te maha o nga kararehe i runga i te whenua i te tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e warn ran e warn tekau ma rima;

(<?) Te tikanga o nga whakapainga i runga i te whenua mete utu hoki o aua whakapainga i mua atu o te tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e warn rau e warn tekau ma rima.

44. Me apiti atu Id taua panuitanga rate kupu oatitanga i te. tika o nga korero o taua panuitanga.

45. A te whakawakanga o tetahi whenua e korerotia ana i roto i tetahi panuitanga pera, me tahuri te Kai-whakawa o te Kooti i rnuri i taua whakawakanga kite titiro i nga korero i roto i te panuitanga pera, kite uiui i te tika o aua korero, kite uiui hoki kowai ma nga Maori na ratou i whakaae, i whiwhi ranei Id nga painga i puta mai i runga i taua nohoanga pera, kowai ma hoki o nga tangata no ratou te whenua nga tangata Maori i whiwhi ki aua painga, nga riwhi ranei o aua tangata. Me ki kua mutu te whakawakanga mehemea kua kore e puta

he tono whakawa tuarua i roto i te wa e tika ana, mehemea ranei kua mutu te whakawa tuarua.

46. A te otinga o te whakawakanga pera, me tuku atu e taua Kai-whakawa kite Minita mo te Taha Maori tetahi ripoata whakaatu i te tikanga o taua whakawakanga, me tana kupu whakaatu hoki mehemea e kore e tika kia retia te whenua i nohoia peratia kite tangata e noho ana ki taua whenua, mehemea ranei e tika ana kia retia ki a ia mo taua wa (kaua e neke atu i te tekau-ma-wha nga tau) i runga i nga tikanga e whakaarohia ana e te Kai-whakawa e rite ana ki nga tikanga i whakaaetia ai kia nohoia taua whenua, e tika ana hoki i runga i nga ritenga i whakatuturutia i taua whakawakanga. 47. A te tukunga o te ripoata pera kia whakaarohia e te Kawana i roto i tona Kaunihera, ka ahei ia i runga i nga tikanga o te ture kite pai ia kite pera, kite whakahau kia tuhituhia he pukapuka whakamana

8

Whakahaere i nga tikanga o nga tuku Whenua Jlaori.

riihi i runga i nga tikanga o te kupu whakaatu o te Kai-whakawa, whakaputa kupu ke atu ranei i runga i tana e whakaaro ai e tika ana. 48. Kia tuku atu e te tangata e noho ana ki runga kite whenua kite Minita mo te Taha Maori nga kape e rua o tetahi pukapuka riihi he mea tuhituhi i runga i nga tikanga kua oti nei te whakamana e te Kawana, a ko te Poari hoki o te takiwa i takoto ai te whenua te kai-tuku i taua reti, ma taua Minita e tuku atu kite Komihana ina tino mohio ia e rite ana nga kupu ki nga tikanga i whakamana ra.

49. Hei reira ka tuhia e te Komihana tona ingoa ki tetahi o aua pukapuka riihi, mete hiiri ano kite hiiri o te Poari o te takiwa e takoto ai taua whenua, ma te tangata e noho ana ki runga ki taua whenua e tuhi i tona ingoa ki tetahi o aua kape. 50. Ka pa nga tikanga kua korerotia i mua atu nei mo nga riihi e tuhituhia ana i raro i tenei Ture ki nga riihi e tuhituhia ana i raro i tenei Wahi o tenei Ture, engari ka puta tonu atu nga moni utu reti, heoi ano nga moni ka tangohia ko nga moni mo nga ruri me nga utu mo te Kooti.

(2.) Nga whenua hahore ano i whakaotia.

Notemea kua hokona kua retia e etahi pakeha i mua ake nei nga hea o etahi tangata no ratou tetahi whenua i te mea kahore ano i ata wehewehea nga hea o ia tangata o ia tangata mete hiahia ano hoki ki te hoko kite reti ranei i nga hea o te toenga o nga tangata no ratou te whenua, a ma tenei Ture pea e kore tenei e taea ai e ratou; Na ka meingatia nei hei Ture : 51. Ka ahei te tangata e mea ana kua hokoa kua retia ranei tetahi whenua ki a ia i mua ake nei, kite tuku tono pera kite Tumuaki o te Kooti mete Komihana, i roto i nga marama e torn i muri i te mananga o tenei Ture, a me waiho hoki ki taua Kai-whakawa nga pukapuka katoa e whai tikanga ana ki taua tono, nga kape ranei o aua pukapuka. 52. Ki te kitea e taua Kai-whakawa kei te tika taua hoko taua reti ranei i tonoa ra, ka ahei ia te whakaae kite tango i te tono o taua tangata kia whakawakia taua whenua kua oti nei te hoko te reti ranei tetahi wahi ki a ia, i raro i tetahi Ture i etahi Ture ranei e whai mana ana inaianei ka whai mana a muri ake nei ranei kite wehewehenga o nga whenua Maori \ a ka tika kia wehewehea te whenua e te Kooti i runga i taua tono, a kia mutu te whakawa ka ahei te Kooti kite whakaputa i tetahi ota ki taua kai tono, pera me nga ota e whakaputaina ana e te Kooti inaianei mo nga whenua Karauna Karaati i retia i hokona e tetahi tangata i mua atu o te tau kotahi mano e warn rau e warn tekau ma rua.

Engari me matua tuhi e te Kawana i roto i tona Kaunihera tana whakaaetanga ki runga ki tana ota, katahi ka mana tana ota.

Ki te kore e tuhia te kupu whakaaetanga a te Kawana, ka tukua ano te whenua i roto i taua ota ma te Kooti e whakahaere.

53. Engari e kore e whakaputaina te ota pera mo nga tiiti e whakawakia ana i roto i te Hupirimi Kooti, kia puta ra ano te kupu o te Kooti whakatau i taua whenua kite tangata e tono ana i te whenua i raro i taua tiiti.

54. Engari e kore tenei Ture e arai i te mana o te Kooti i runga i nga mahi wehewehe whenua.

55. Mehemea ka tae tetahi o nga panuitanga kua korerotia i mua ake nei kite Komihana e kore e tika kia whakahaerea e ia te whenua i korerotia i roto i taua panuitanga, engari kia whakahaerea tana tono i raro i tenei Ture katahi ka tika.