Ture mo nga whenua Maori

I taia i runga i te Mana o te Kawanatanga o Niu Tireni, e Hori Tihipere, Kaita o te Kawanatanga, Poneke i.e. Wellington, N.Z, 1865

Niu Tireni. TAU RUA TEKAU MA IWA O KUINI WIKITORIA. No. 71.

WHAKARAPOPOTOTANGA.

Whakaingoatanga. Matua-korero. 1. Ingoa Poto. 2. Whakamaramatanga. 3. Whakanoatanga o nga Ture me nga whakaritenga. 4. Nga whakaritenga kuatimataia imuame whakaotioti i runga i nga ritenga o tenei Ture. I. TIKANGA WHAKATU MO TE KOOTI. 5. Kooti whenua Maori. 6. Tikanga mo te whakatu Kooti. 7. Utu tau ki nga Kai-whakawa Tumuaki. 8. Utu tau ki nga Atelia. 9. Moni oranga ina haere i runga i te mahi. 10. Era atu Apiha mo te Kooti. 11. Hiri o te Kooti. 12. Kotahi Kai-whakawa Tumuaki me nga Atelia tokorua e whai mana kite whakawa. 13. Whakahaeretanga o te mahi mete tikanga mo nga pukapuka whakaatu. 14. Tikanga kia whakatakotoria. 15. Mana kite karanga kai-korero kite whiu hoki i te hunga e whakahawea ana. 11. HUURI. 16. E ahei ana kia whakaturia he Runanga Huuri. 17. Whakaturanga Runanga Huuri. 18. Kounu. 19. Oati a te tangata e whakaurua ana kite Runanga Huuri. 20. Ki whakaoti i runga i te whakaaro tuturu. 111. TIKANGA M'HAKAHAERE WHAKAWA ME TE MAHI O TE KOOTI. (1.) Kimihanga take kia Idtea tona tika he ranei. 21. Take whenua ma te Maori te kupu kia ata kimihia. 22. Panuitanga o te tono a te tangata mete Takiwa nohoanga o te Kooti kite whakawa i taua take. 23. Ma te Kooti e whakawa te take e whakarite kia whakaputaina te pukapuka whakaatu kia kaua ranei. 24. E ahei ana kia whakaputaina atu nga pukapuka whakaatu e rua e hia ranei mo te pihi wdienua kotahi. 25. Me matua ruri te whenua me poupou nga rohe muringa iho ko te whakaputanga o te pukapuka whakaatu. 26. Ko te ahua mete tohu o te pononga o te pukapuka whakaatu. 27. Kei te Kooti te ritenga kia rere ranei i runga i nga tikanga o te korero patapatai te kupu whakariterite kia pehea ranei. 28. Kei te Kooti to tikanga kia whakaputaina he kupu ki a te Kawana hei pupuru mo te whenua kia kaua ai e tangata-ketia. 29. Ko te pukapuka whakaatu me tuku ki a te Kawana. (2.) Taturanga o nga wkemia Pumau. 30. E ahei ana ma te Kooti e ata kimi nga kai wliakariterite o te tangata whai whenua e mate kawenata kore ana.

31. Nga takiwa e noho ai te Kooti me Panui. 32. Kei te Kooti te tikanga kia whakaputaina te kupu whakariterite. 33. Te ahua mete tohu pononga o te kupu wliakariterite. 34. Te mana o te kupu wliakariterite. 35. E ahei ana kia tuliia te nama whakapapa o te kupu wliakariterite kia wliakapumautia. (3.) Nga rohe Id Waenga-iwi. 36. Nga iwd e hiahia ana kia tohutohungia o ratou rohe ki w r aenga-iwi me tono mai kite Kooti. 37. Ma te Kooti e ata kimi e wliakaoti. 38. Ko te rohe ki waenga-iwu kia ruritia. 39. Te mana o te kupu wliakariterite. (4.) Ko nga ritenga, mo te idialcawa i nga whenua Maori. 40. Ma te Kooti e whakaotioti nga take e tukutukuna ana ki reira e te Kooti Hupirimi. 41. Te mana o tera whakaotinga. 42. Take a to tangata kite whenua Maori e ahei ana kia whakarangona. 43. Ko nga pukapuka whakaatu me tuku kite tangata i runga i tera. 44. Te mana o taua pukapuka whakaatu. 45. Ko taua ritenga whakawa tahi ano mo te whakataturanga o nga whenua Maori ki nga tamariki. IV. KABAITNA KARAATI. (1.) Whakaaturanga Take. 46. Karauna Karaati kia wliakaputaina. 47. Te tangata e hoko ana i te pihi o tetahi whenua e puritia ana i runga i te ritenga o te pukapuka whakaatu e ahei ana kia whiwhi ia kite Karauna Karaati. 48. Te mana o nga Karaati. 49. Me tukutuku Tauira nga Karauna Karaati kite Komihana o nga whenua Karauna. (2.) Te weheivehenga o nga whenua pumau. 50. I runga i te kupu tono mai a nga tangata utu ki nga whenua pumau e ahei ana ma te Kooti te ritenga kia w r ehewehea ranei kia kore ranei. 51. Ko te ritenga mo te wdiakahokinga o te Karaati tawhito. 52. Kia whakanoatia te Karaati tawhito me tona nama whakapapa. 53. Te whai mana o te whakanoatanga. 54. Te whai mana o te Karaati hou. V. NGA TAKOHA ME NGA UTU WHAKAWA. (1.) Tok oka. 55. Nga takoha kia utua. 56. Nga takoha kia hoatu ki teWhare utu moni o te Koroni. 57. Ki te whai tautotohe e ahei ana ma te Tino Kaiwhakaw'a Tumuaki e wliakaoti. 58. Kahore he mana o te pukapuka whakatangata ke i te whenua kia utua ra ano te takoha. 59. Te whaina ina tohutohungia tekatia ki roto kite Roi te moni utu kaore tera ke i nui atu taua moni. 60. Te whaina ina whakatekaina e te tangata te moni utu.

2

29° WIKITORIA, No. 71.

<6l. Kei te Kai-whakapapa pukapuka Tiaki te tikanga kia whakaoatitia te tangata kia mohiotia ai to pononga o te moni utu kua tohutohuugia ki runga o te Rei. (2.) Utib-whakawa. 62. Ko nga utu-whakawa c totika ana kia utua. 63. E ahei ana te whakarite taihoa nga moni utu e whakaputa otira me whai tikanga marama kia tuturu ai. 64. E ahei ana ma te Kooti e whakarite nga utuwhakawa kia hia ranei. VI. WHAKAPAUPAUNGA O TE MONI. €5. Ko nga takoha me era o nga moni puta mai me hoatu kite Whare Tiaki moni o to Koroni. 66. Whakapaupaunga o aua Moni. VII. TIKANGA MO TE MAHI BURI WHENUA. 67. Me whai pukapuka whakatu i a ratou nga kai ruri whenua. 68. Kei te Kooti te tikanga kia hoatu te Karauna Karaati kia puritia e te kai-ruri whenua. 69. Ki te whai tautotohe e ahei ana ma te Kooti e whakaoti. 70. Nga moni utu ruritanga e ahei ana te whakarite kia utua e ia tangata e ia tangata. 71. He mea ano e ahei kia kaua e matua ruritia te whenua. VIII. ERA ATU WHAKARITERITENGA. 72. Panuitanga aha aha e puta atu ana i te Kooti. 73. Ki te whakahuatia te ingoa o tetahi tangata ki roto kite Pukapuka whakariterite me puta utu kore atu tetahi ki a ia.

74. Nga Rei katoa me wliakaotioti kite aroaro o te Kai-wliakawa Tumuaki o tetahi Kai-whakawa ranei. 75. Ko nga taumautanga katoa mo te hoko whenua Maori e noa ana. 76. Whenua rahui hei huarahi aha aha. 77. E ahei ana kia whakaputaina he moni kite tangata Maori hei utu kite kai-ruri. 78. Kahore tenei. Ture e eke atu ki runga ki nga ritcnga o nga Ture wliakaotioti tikanga whenua, 79. O te Ture whakatakoto Ture iti ki nga Takiwa Maori (“ Native Districts Regulation Act 1858”) o to Ture whakarite Kooti Maori ranei (“ Native Circuit Courts Act 1858”), 80. Ki runga ranei ki nga ritenga o te Ture whakawhakaputa moni mo Niu Tireni i runga i te tikanga o te Kai-taonga (“ New Zealand Loan Act 1856”). IX. KARANGA KI TETAHI ATU KOOTI. 81. Kei a te Kawana te ritenga kia whakaputaina e ia te Ki i roto i tona Runanga kia ata whakarangona tuaruatia e te Kai-whakawa tetahi take kua rangona nei ano ki mua atu. X. WHAKARITENGA KE ATU. 82. Te Tutakitanga o te Papa o Manawatu ki waho o nga ritenga o tenei Ture. 83. Nga whakaritenga kite puta he pera a muri nei mo te tuku whenua kite Karauna e taea te wliakaotioti. Tauira.

Wil aksdngoataiiga.

He Tube hei whakatikatika hei whakaputahi i nga Ture e whai tikanga ana ki runga ki nga whenua i roto i te Koroni e man tonu ana ano i runga i ta te Maori tikanga pupuru o namata hei whakarite hoki kia mohiotia ai te tuturutanga o nga whenua Maori a hei whakatakoto tikanga mo te whakataturanga iho o nga whenua matua mo era atu mea hoki. [Akatopa 30,1865.]

Matua-korero,

.Vo TE MEA he pai ano kia whakatikatikaia kia whakaputahitia nga Ture whakaoti tikanga whenua i roto i te Koroni e tau tonu ana ano ki aua whenua nga tikanga pupuru a te Maori hei whakarite hoki kia mohiotia ai nga tangata e purutia ana e ratou aua whenua i runga i aua ritenga hei tautoko ake i tetahi tikanga hou hei tinei i taua tikanga pupuru a hei whakatakoto i tetahi ritenga mo taua tikanga pupuru o namata kia whakarerea kia man anake te whenua i runga i te Karauna Karaati hei whakatakoto tikanga hoki mo te whakataturanga o nga whenua matua ina mahuetia taua ritenga pupuru o namata a hei whakatakoto i etahi atu tikanga mo runga mo anei mea kua whakahuatia nei.

Na kia Meinga hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni i tona huiliuinga i roto i te Paremete nei i runga hoki i te mana o taua Runanga nga ritenga i raro iho nei.

Ingoa Poto.

I. Ko te ingoa Poto o tenei Ture ko te “Ture mo nga whenua Maori 1865.”

Ture mo nga whenua Maori.

29° WIKITORIA, No. 71.

3

Ture mo nga whenua Maori.

11. Ina kowhiria nga ritenga o tenei Ture koia ano enei ki raro iho nei ko nga ritenga o nga kupu ka tuhia nei kite mea ia kahore e apititia atu ki aua kupu tetahi mea hei whakariroi ke i anei ritenga.

Whakamaramaianga.

JL GJ 66 Tangata Maori” tona ritenga ko nga tangata Maori o te Koroni o Niu Tireni e uru ana hoki ki roto ki tenei ingoa nga hawhe-kaihe katoa.

“ Whenua Maori ” tona ritenga ko nga whenua i roto i te Koroni e purutia ana e te Maori i runga i o ratou tikanga o namata.

GJ GJ “Whenua Pumau” tona ritenga ko nga whenua e man ana i runga i te Karauna Karaati he paanga ranei he urunga kite pera.

“ Kai Whakapapa Pukapuka Tiaki” tona ritenga ko te Kai-wha-kapapa pukapuka tiaki mo te Takiwa kei reira nga whenua pumau e whakariteritea ana.

111. Te “ Ture hoko whenua Maori” te “ Ture whakatatu whenua a te tangata e mate kawenata kore ana 1861” Te 44 Ture whakatikatika i te Ture mo nga whenua Maori 1864” kua noa katoa enei i tenei ture.

Whakanoatanga onga Ture me nga whakaritenga.

IV. Otira kua whakaritea ko nga whakaritenga katoa kua timataia i runga i tetahi i etahi ranei o aua Ture nei a tenei te whakahaerea nei e taea ano te whakatatu te whakaotioti i runga i nga ritenga e whakatakotoria ana e tenei Ture i te mea ra ia e tau tika ana ki reira nga ritenga o tenei Ture.

Nga whakariten ga kua timataia i mua me whakaotioti i runga i nga ritenga o tenei Ture.

I. —RITENGA MO TE WHAKATU KOOTI I RUNGA I NGA TIKANGA O TENEI TURE.

I. TIKANGA WHAKATU MO TE KOOTI.

V. Te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni (ko muringa iho nei kiia ai ko te Kooti) ka whakaritea hei Kooti Whakapapa mo te kimihanga o te take a te tangata kite whenua Maori hei whakatuturu i te urunga o te Maori kite whenua Maori ki nga whenua pumau hoki i mate kawenata kore te tangata Maori nona te whenua mo era atu ritenga hoki ko muri nei whakaputaina atu ai.

Kooti whenua Maori.

VI. Nga Kai-whakawa mo te Kooti koia anei he kotahi Kai-wha-kawa Tumuaki ma te Kawana e whakatu i runga i nga tikanga mo te pera e whakamana i raro i te Hiri nui o te Koroni (koia te kiia ko te Tino Kai-whakawa Tumuaki) me era atu Kai-whakawa Tumuaki me whakatu ano e ia i runga i aua ritenga nei kia man tonu tera mahi i a ratou e mahi tika ana me etahi Ateha hoki he tangata Maori ratou he mea whakatu marire na te Kawana kia pumau ki tera mahi mo te wa e paingia ana e ia.

Tikanga mo te whakatu Kooti.

VII. Ko te utu tau e hoatu kite Tino Kai-whakawa Tumuaki e warn ran pauna mo te tau ko te utu tau ki era atu Kai-whakawa Tumuaki ki a kaua e nui atu i te ono rau pauna mo te tau kei a te Kawana tonu te ritenga mo te utu kia hia ranei mana e whakarite i ia wa i ia wa otira kite mea tera atu ano kei a ratou era mahi Kuini e whiwhi ai ratou kite moni kei a te Kawana te tikanga ko nga utu e tau ana ki ia tangata ki ia tangata o ratou i runga i nga ritenga o tenei Ture kia whakaritea i runga i te nui i te iti ranei o te utu ki a ratou mo tera mahi kia tae ra ano kite ritenga e totika ana ki tona whakaaro.

Utu tau ki nga Kaiwhakawa Tumuaki.

VIII. Ko te utu tau e hoatu ki nga Ateha tera pea ekore e rite te utu o tetahi ki to tetahi engari kei a te Kawana te tikanga.

Utu tau ki nga Ateha.

IX. Ka hoatu he moni oranga kite Tino Kai-Whakawa Tumuaki ki nga Kai-Whakawa Tumuaki me nga Ateha hoki ina haere i runga i te mahi e tau ana kia ratou i runga i nga tikanga o tenei Ture ma te Kawana e whakarite i tenei wa i tenei wa kia hia ranei.

Moni oranga ina hacre i runga i te mahi.

X. Ka tika ki ta te Ture ma te Kawana i tenei wa i tenei wa e whakatu etahi Kai-tuhituhi Kai-whakamaori me era atu Apiha kia

Era atu Apiha mo te Kooti.

4

29° WIKITOBIA, No. 71.

Ture mo nga ivhenua llaori.

haere ngawari ai te mahi o te Kooti i te roanga mete whanui o tenei Koroni ko nga utu mo ia tangata mo ia tangata o ratou mete tuturu o ta ratou mahi kia rite ki ta te Kawana e hiahia ai.

Kiri o te Kooti.

XI. Me whai Hiri te Kooti ki tenei ki tenei o nga Kai-whakawa Tumuaki katoa tiaki ai hei Hiri i nga pukapuka whenua katoa e totika ana kia hiritia kia whakanutaina atu e te Kooti.

Kotahi Kai-whakawa Tumuaki me nga Ateha, tokorua e whai mana kite whakawa.

XII. Ina mahi tahi tetahi o nga Kai-whakawa Tumuaki o te Kooti ratou ko nga Ateha kia kaua e neke iho i te tokorua ka rite to ratou whai mana pera tahi me to te Kooti ki runga ki nga tikanga whakawa katoa e tan ana nga ritenga o tenei Ture ki reira te mea ia kahore tetahi mea e whakaotia kite aroaro o te Kooti kite kore e whakaae te Kai-whakawa Tumuaki me nga Ateha tokorua ki taua mea i runga i te whakaaro kotahi.

Whakahaeretanga o te mahi mete tikanga mo nga pukapuka whakaatu.

XIII. Kei te Tino Kai-whakawa Tumuaki te mahi whakahaere i nga tikanga o te Kooti otira me ma runga tonu i nga ritenga kua whakatakotoria nei e tenei Ture a kite mea i runga i nga ritenga o tana Ture nei he pai kia whakaputaina tetahi kupu whakaatu kupu tono ranei kite Kooti e ahei ana kia hoatu tana kupu whakaatu kupu tono ranei ki tenei ranei ki tenei ranei o nga Kai-whakawa Tumuaki.

Tikanga kia whakatakotoria.

XIV. He tika ki ta te Ture kia whakatakotoria e te Tino Kaiwhakawa Tumuaki i tenei wa i tenei wa etahi ritenga a mana ano hoki e whakakore e whakaahua ke i tenei wa i tenei wa. aua tikanga hei whakarite i nga ra nohoanga i te ritenga mahi me era atu ritenga o te Kooti i nga tikanga hoki e pa ana ki nga Kai-ruri me era atu Apiha e urn ana ki nga mahi ote Kooti Na ko nga ritenga katoa e whakatakotoria ana e whakaahuatia ketia ana i runga i tenei ka pera ano te whai mana ina whakaaetia e te Kawana ano i whakaurua katoatia-ki roto ki tenei Ture.

Mana kite karanga kai-korero kite whin hoki i te hunga e v/ hakal iawe a an a.

XV. Ka rite tonu te mana o te Kooti pera mete mana o te Kooti Hupirimi kite karanga kite whakatae atu i nga kai-korero ki te tono kia hoatu nga pukapuka e whai korero ana mo te whakawa ki te whin i nga tangata turi kite haere atu ina hamenetia hei kai-korero ina turi kite whakapuaki korero ranei i roto i te whakawa kite hoatu ranei i nga pukapuka e whai korero ana mo te whakawa pera ano hoki tona mana kite ata whakarite marire kia noho pai te tangata i roto i te whakawa kia whakarongo ki ona ritenga i te wa e noho ana te Kooti kite whin hoki i te hunga e whakahawea ana.

11. HUURI.

11. HUURI.

E ahei ana kia whakaturia ho Runanga Huuri.

XVI. Kei te Kooti te tikanga mo nga take katoa e hoatu ana i runga i nga ritenga o tenei Ture kia whakawakia i runga i tona whakaaro ake i runga ranei i te tono a te tangata e urn ana ki tana mea otira me matua puta atu te tono a tana tangata ki mua o te whakawakanga o tana mea kia whakaritea kia whakawakia kite aroaro o tetahi Runanga Huuri a kite mea e aro ana te Kooti ki tera he pai kia waiho kia whakaotia a tetalii atu rangi nohoanga o te Kooti ina taea tetahi Runanga Huuri te huihui.

’Whakaturanga Rung! Huuri. Kounu.

XVII. Nga Runanga Huuri hei whakawa take i runga i tenei Ture me whakatu i runga i nga ritenga e whakatakotoria e te Kawana.

XVIII. E taea ana e nga tangata o tetahi talia o te whakawa o tetalii talia te kounu etahi o nga tangata kua oti te kowhiri hei Runanga Huuri kia tokoono ma tetahi kia tokoono ma tetahi.

Oati a to tangata c whakaurua ana kite Runanga Huuri.

XIX. Ko ia tangata ko ia tangata o te Runanga Huuri ina whakanohoia peratia ka meinga kia tino ki pono iho kite aroaro o te Kai-whakawa Tumuaki ko nga kupu o tana oatitanga kia penei me enei kei raro nei ara :

Ko ahau ko ilea e tino ki pono ana e ata kimi marire ahau i te

29° WIKITORIA, No. 71.

5

Tare rno nga whenua Maori.

tuturutanga i runga i te tika mete pono o te take e takoto ana ki waenga o tenei hunga maku hoki e whakapuaki te tino toitutanga o toku whakaaro i runga i te tikanga o nga kupu a nga kai-korero me te kore o te wehi o toku me te kore o toku whakaaroaro kite tangata.

XX. Ka meinga ko te kupu whakaoti a taua Kunanga Huuri kia kotahi me nuta i ruima i te whakaaro tahi a kite mea kahore e taea io e te Kunanga Huuri te whakakotahi ta ratou kupu a taka noa nga haora tekau ma warn kei te Kooti te tikanga kia tukua nga tangata o te Huuri kia haere a kite pena ka waiho te mea e whakawakia ana kia tu mo tera atu nohoanga o te Kooti ki taua wahi ki tetahi wahi tata ranei ki reira kei te Kooti te tikanga.

Ki whakaoti i runga i te whakaaro tuturu.

111. TIKANGA WHAKAIIAERE IVHAKAWA ME NGA MAUI TUTURU O TE KOOTI.

111. TIKANGA WHAKAHAEIIE WHAKAWA ME TE MAHI O TE KOOTI.

(1.) IZimilianga take kia kitea tona tika he ranei.

(1.) Kimihanga talce Ida Icitea tona tika he ranei.

XXI. E ahei ana ia tangata Maori ia tangata Maori te tuhi mai i tana pukapuka whakaatu kite Kooti mo tona urunga ki tetahi Pihi Whenua Maori me tohutohu mai te ingoa me nga rohe o te Whenua mete ingoa o te iwi o nga tangata ranei e aetia ana e ia to ratou xiruiigatahi ki taua Pihi me tohutohu hoki e ia tona hiahia kia whakawakia tona take ki reira e te Kooti kia pono ai te whakaputa atu e te Karauna tetahi pukapuka tiaki mo taua Pihi vzhenua.

Take whenua ma te Maori te kupu kia ata kimihia.

XXII. Ina tae te pukapuka tono kite Kooti e ahei ana kia Panuitia e reira taua mea kia rangona ai e te katoa hei taua wa ano hei muri iho ranei Panuitia ai te ra nohoanga mete wahi e noho ai te Kooti ki te whakawa i taua take.

Panuitanga o to tono a te tangata me to Takiwa nohoanga o te Kooti kite whakawa i taua take.

XXIII. A te nohoanga pena o te Kooti ma te Kooti e ata kimi i runga i te kupu a nga kai-korero e totika ana ki tona titiro te take tuturu te urunga ranei o te tangata nana te tono me era atu tangata kite Whenua mo reira te Panui ma te Kooti hoki e whakarite kia tuhia kia whakaputaina atu te pukapuka whakaatu a ma taua pukapuka whakaatu e tohutohu nga ingoa o nga tangata o te iwi ranei nona taua whenua e urn ana ranei ratou ki taua whenua i runga i te tikanga Maori mete ata tohutohu hoki i nga rohe o te whenua kua whakaahuatia ki roto ki taua pukapuka whakaatu kei te Kooti hoki te ritenga kia hoatu kia kaua ranei e hoatu he pukapuka whakaatu ki te tangata nana te tono ki tetahi atu tangata ranei kua whakaritea ano hoki kia kaua he pukapuka whakaatu e whakaputaina ki nga tangata tokomaha atu i te tekau a kua whakaritea ano hoki mehemea e poka atu ana nga eka o te Pihi kua whakawakia te take a te tangata ki reira i te rima mano eka ekore e ahei kia whakaputaina atu te pukapuka whakaatu i runga i te ingoa anake o te iwi.

Ma te Kooti e whakawa te take

E whakarite kia whaputaina te Pukapuka wliakaatu

Kia kaua ranei.

XXIV. He tika ki ta te Ture ma te Kooti e -whakarite kia tuhia kia hoatu nga pukapuka whakaatu e rua e hia ranei mo nga whenua kei roto kei te Pihi kotahi ina kitea e ratou i te whakawakanga tera atu etalii o nua tangata urn tika ki reira e hiahia ana kia motuhaketia o ratou whenua to ratou paanga ki reira kia ata wehewehea ranei taua whenua.

E alici ana kia whakaputaina atu nga pukapuka whakaatu c rua e liia ranei mo te Pilii whenua kotahi.

XXV. Kahore te Kooti e whakaoti i runga i te whakawa i te take a te tangata kite whenua kite kore e hoatu kite aroaro o te Kooti i ’ roto i te whakawa te mapi ruri o taua whenua na tetahi kai-ruri he j mea wliakatu na te Kawana taua mea i mahi i runga i nga tikanga e * rite ana ki anei kua whakahuatia nei kite kore ranei e whakaaturina mai i runga i te pono kite Kooti tera kua oti te ata tohutohu ki runga ki taua whenua mete marama mete tika o te tohutohu nga rohe o reira Otira tenei ano kei muri nei nga ritenga e waea ai enei.

Me matua ruri te whenua me poupou nga rohe muringa ilio ko te whakaputanga o te pukapuka whaka* atu.

6

WIKITORIA, No. 71.

Ture mo nga whenua Maori.

Ko te ahua mete tohu o te pononga o te pukapuka whakaatu.

XXVI. Ko te ahua mo aua pukapuka whakaatu kia rite ano kite Tauira korero e piri nei ki tenei Ture a me whakaahua ki runga o taua pukapuka whakaatu me whakapiri ranei ki reira te ahua o te whenua mo reira taua pukapuka ko te pononga hoki o taua pukapuka me tohu marire kite ingoa o te Kai Whakawa Tumuaki nana taua mea i whakaoti kite ingoa ranei o te Tino Kai Whakawa Tumuaki hiri rawa kite Hiri o te Kooti me tuhi ano hoki ki roto ki tetahi pukapuka whakapapa e meinga hei pera kia pumau ai.

Koi te Kooti te ritenga kia rere ranei i runga i nga tikanga o te korero patapatai te kupu whakariterite kia pehea ranei. Kei te Kooti te tikanga kia whakapuputaina he kupu ki a te Kawana hei pupuru mo te whenua kia kaua ai e tangataketia.

XXVII. I roto i te whakawakanga o nga take katoa e ahei ana ma te Kooti e ki kia rere te tikanga i runga i to te kupu patapatai i tetahi ritenga whakaoti ranei e totika ana ki tona whakaaro. XXVIII. He tika ki ta te Ture ma te Kooti i roto i te whakawakanga e whakarite kia whakarangona nga kupu a etahi mo te tika mo te he ranei o te pupuru kei tangata-ketia tetahi wahi o te whenua te whenua katoa ranei e whakawakia ana kite whakapiri hoki i tetahi ritenga ki te whenua kite hoatu ranei i te kupu mo reira ki a te Kawana ko aua kupu (mehemea e whai kupu ana) me nga take kupu e paingia ana e te Kooti kia apititia ki reira me whakapiri kite pukapuka whakaatu.

Ko te pukapuka whakaatu me tuku ki a te Kawana.

XXIX. Me tukutuku tonu ki a te Kawana aua pukapuka whakaatu ina piri ki runga te tohu o te pononga ina tuhia hoki ki roto kite pukapuka whakapapa me tuku tahi era ki a te Kawana mete kupu apiti (mehemea e whai kupu ana) kua whakahuatia nei kite rarangi i runga tata ake nei.

(2.) Taturanga o nga whenua Pumau.

(2.) Tahiranga o nga whenua pumau.

E ahei ana ma te Kooti e ata kimi nga Kai-whakariterite o te tangata whai whenua e mate Kawenata kore ana.

XXX. Ki te mate kawenata-kore tetahi tangata Maori nona tetahi whenua Pumau i puritia e ia i runga i nga ritenga o te Ture o te tika ranei a kahore i whakataturia aua whenua e ia ki tetahi tangata ke i runga i te ritenga o te kawenata o te pehea ranei ka tika ki ta te Ture ma te Kooti (i runga i te tono a tetahi tangata e ki ana tera ia te uru ana ki aua whenua Pumau) e patapatai e kimi i runga i te kupu a nga kai korero e totika ana mo reira ki tona whakaaro kia kitea ai ki to te Ture ritenga ina haere tahi tera mete tikanga Maori ko wai ranei i runga i to te Kooti whakaaro e tika ana kia tatu iho ki a ia nga whenua pumau a te tangata i mate kawenata kore nona nei aua whenua.

Nga takiwa e noho ai te Kooti me Panui.

XXXI. Ko taua ata kimihanga me whakahaere i roto i te Kooti tuwhera i tetahi wapai atea me whakaatu marire i runga i nga ritenga kua whakatakotoria nei mo te noho o te Kooti kite whakawa take e tau ana ia ki runga ki tenei nga tikanga o te mana kua tukua atu ki te Tino Kai Whakawa Tumuaki.

Kei te Kooti te tikanga kia whakaputaina te kupu whakariterite.

XXXII. Hei reira te Kooti ka whakaputa i te kupu whakariterite tohutohu rawa te matenga kawenata-koretanga o taua tangata te ahua mete ritenga o nga whenua Pumau nona aua whenua i tona matenga nga ingoa mete ahua o nga tangata i roto i te tuturutanga o te whakaaro o te Kooti e tika ana kia tatu kia ratou aua whenua Pumau kua whakahuatia nei.

Te ahua mete tohu pononga o te kupu whakariterite.

XXXIII. Aua pukapuka whakariterite kia kotalii tonu te ahua ma te Tino Kai Whakawa Tumuaki e whakaahua me tuhi e te Tino KaiWhakawa Tumaki e te Kai-Whakawa Tumuaki ranei nana i whakahaere te whakawa o te take tona ingoa ki taua pukapuka a me hiri hoki ki te Hiri o te Kooti hei tohu pononga.

Te mana o te kupu whakariterite.

L XXXIV. Kite tonu te mana ki to te Ture titiro ote pukapuka whakariterite penei ki to te kawenata ata malii whakaoti marire i runga i nga tikanga o te Ture Ingarangi ma tenei ka tapu ai nga whenua aha alia ki a te Kuini i runga i nga tikanga o te Ture mo te tangata kaliore nei ona uri whanaunga ranei e mate kawenata-kore ana ma tenei hoki tapu ai aua whenua aha aha kite tangata e totika

29° WIKITORIA, No. 71.

7

Ture mo nga whenua Jlaori.

ana ki to te Ture titiro kia tatu iho nga mea o taua tangata i mate kawenata kore ki a ia otira kahore e eke atu nga tikanga o tenei ki runga ki era atu mea alia alia a te Kuini a tetahi atu tangata ranei. XXXV. Me tuhi nga pukapuka whakariterite katoa me whakapapa ki roto ki tetahi pukapuka e wailio ana e te Kooti liei pera a kite liomai te moni utu tika mo te pera ka whakapapaina ki roto kite wliare whakapapa rei ko reira ingoatia ai taua pukapuka he Kawenata Whakariterite.

E ahei ana kia tuhia te nama wliakapapa o te kupu. whakariterite kia vvhakapumautia.

(3.) Tohutohunga o nga rohe ki waenga-iwi.

(3.) Ng a rohe lei Waenga-uvi.

XXXVI. Ki te mea e hiahia ana nga Iwi tokorua Hapu ranei kia tohutohungia e te Kooti te raina e tapahi ana i te whenua Maori e puritia ana e raua tahi he tika ki ta te Ture kia tono mai tetahi raua tahi ranei kite Kooti mete whakaatu mai i to raua hiahia mo te rohe kia ata tohutohunsda.

Nga iwi e hiahia ana kia tohutohungia o ratou rohe ki waengaiwi me tono mai kite Kooti.

XXXVII. Ma te Kooti e tukutuku aua pukapuka tono katoa ki a Te Kawana a kite mea e ahua tika ana ki a Te Kawana i roto i tona Runanga e he pai he tika kia tohutohungia taua rohe a kahore he take riri e tupu ake i waenga-iwi mo te aronga atu ki taua mea ka tika ki ta te Ture kia panuitia atu e te Kooti ki aua Iwi e rua Hapu ranei (mehemea ra ia hoki he kotahi anake i uru ki taua pukapuka tono) hei roto i tera Panui hei tetahi ki muri iho ranei whakaritea ai te ra mete wahi turanga mo te Kooti kite whakawa i taua mea e ahei ana ano hoki ma te Kooti e whakahaere etahi atu tikanga mo te whakaoti i taua mea i runga i te whakawa e whakatakoto ranei etahi ritenga takataka (ko raro iho nei tohutohungia ai) hei muri iho o te ruritanga whakaputaina ai te kupu whakariterite tuturu ata tohutohungia ai te rohe ki runga ki ta te Kooti e titiro he tika.

Ma te Kooti e ata Kimi e wliakaoti.

o o XXXVIII. Kahore nga pukapuka whakariterite e tuhia kia oti marire ra ano i runga i te utu a te tangata tono a nga iwi e rua ranei nga rohe te ruri te whakaahua e tetahi Kai ruri whakatu (ma te Kooti tenei e whakarite) kia tohutohungia tuturutia hoki taua rohe ki runga kite whenua otira tenei ano ia nga ritenga e waea ai enei kei muri iho nei.

Ko te rohe ki waengaiwi kia ruritia.

XXXIX. Ko te ritenga o te kupu whakariterite penei e meingatia hei ritenga tuturu ki roto kite Kooti mo te rohe wehe ki waenga-iwi o nga whenua e tau ana ki reira nga ritenga o taua kupu i roto i nga whakawa katoa ina hua mai ano te pera ki muri iho mo aua whenua mo nga whenua tutata ranei ki reira.

Te mana o te kupu whakarit erite.

(4.) Ko nga ritenga mo te whakawa i nga whenua llaori.

(-1.) Ko nga ritenga mo te whakawa i nga whenua Maori. Ma te Kooti e wliakaotioti nga take e tuku* tukuna ana ki reira e te Kooti Hupirimi.

XL. Ki te mea ka whaowhina mai tetahi whakawa tukunga iho ranei no tetahi whakawa he mea e mau ana i te take tuturu i runga i te ritenga Maori ranei taua mea he tikanga paanga ranei ki tetahi whenua Maori kite whaowhina mai kite Kooti te penei i runga i te kupu tuku a te Kooti Hupirimi hei reira ano whakarangona ai e te Kooti mete wliakaoti tonu iho ko taua whakaotinga te tuku kite Kai Whakapapa o te Kooti Hupirimi mo te Takiwa-nui kei reira te whenua e whakawakia ana te take tangata ki taua whenua.

XLI. Ko taua wliakaotinga te meinga e to Kooti Hupirimi ko te wliakaotinga manatanga o taua mea aliakoa take tuturu take pupuru ranei i runga i to te Maori tikanga pera talii tona mana tona tuturu me to te kupu whakaoti a te Kunanga Huuri i roto i te Kooti Hupirimi.

Te mana o tera whakaotinga.

XLII. E aliei ana tenei tangata Maori tenei tangata Maori te hoatu r tuhituhi kite Kooti tana kupu whakaatu mo tona urunga ki tetahi l

Take a te tangata ki te whenua Maori ft

8

29° WIKITORIA, No. 71.

Ture mo nga ichenua Maori.

whenua Maori me whakaatu te ingoa me ata tohutohu nga rolieme nga ingoa o nga tangata e aetia ana e ia to ratou urunga tahitanga ki taua whenua me tona hiahia hoki kia ata kimihia tona take ki reira e te Kooti.

ahei ana kia whakarangona.

Ko nga pukapuka whakaatu me tuku ki te tangata i runga i tera.

XLIII. Mehemea ina Panuitia e te Kooti tana kupu tono i runga i te ritenga kua whakatakotoria nei mo te peril ka tapatahi te whakaaro o te tangata nana te tono ratou tahi ko nga tangata e ara ana ki runga kite whakahe i tana take (mehemea e whakahengia ana e etahi) tuhituhia rawatia ta ratou whakaaetanga kia pera meta te Kooti e whakaaro e totika ana kia tukuna kia whakaotia e te Kooti mo runga mo te tika o taua take mo tetahi atu kupu whakaoti ranei e tuturu i runga i to te Kooti whakaaro kia pera hei painga mo te tangata nana, te tono mo tetahi atu ranei ka ahei te Kooti te whakarongo i taua mea i runga i nga tikanga kua oti nei te whakatakoto mo te whakawa take whenua otira kua whakaritea me hoatu te pukapnka whakaatu nga pukapnka whakaatu ranei kite tangata e whakahuatia ana tona ingoa mete tuturu o tona take ki roto o taua pukapnka kua whakaritea ano hoki kite whakaputaina e te Kooti tetahi tikanga pupuru aha ranei ka apititia ki taua pukapnka whakaatu kahore e ahei i te Kooti te hoatu kia kite ra ano te Kawana kia whakapai kia whakakahore ranei i ana tikanga pupuru pehea ranei kia tuhia hoki e ia ki runga ki taua pukapnka whakaatu te wahi o taua kupu pupuru pehea ranei e totika ana ki tona whakaaro kia tuhia ki reira.

Te mana o taua pukapuka whakaatu.

XLIV. E tuturu tonu ana nga tikanga o ana pukapnka whakaatu ki roto ki nga Kooti katoa o te Ture i roto i tenei Koroni mo nga tangata e puritia ana e ratou te whenua Maori kua whakaahuatia ki reira a e pai ana hoki kia whakapapa ana pukapnka whakaatu ki roto kite Whare whakapapa pukapnka Tiaki.

Ko taua ritenga whakawa tahi ano mo te whakataturanga o nga whenua Maori ki nga tamariki.

XLV. Ki te ki tetahi tangata Maori tena te tika ana kia tatu iho ki a ia tetahi whenua Maori wahi ranei o te whenua a tetahi tangata Maori kua mate i te wa e nonatia ana ano taua whenua me puta tuhituhi atu kite Kooti tana tono me ata tohutohu marire nga tikanga o tona take me tona hiahia kia whakarangona e te Kooti kia whakaotia tona tikanga ki reira me matua whakariterite nga tikanga kua tohutohungia nei mo te whakataturanga o nga whenua pumau hei muri o tenei katahi ka whakarangona te take ka whakaotia ka whakaputaina hoki te pukapnka whakaatu mete tohutohu marire i te whakaotinga o taua mea tuturu tonu iho tera i roto i nga Kooti katoa o te Ture ki runga ki nga mea katoa e take ake ana i roto g taua mea kua whakaotia nei.

IV. KARAUNA KARAATI.

IV. KARAUNA KARAATI.

(1.) Wlialcaat/iiranga Take.

(1.) Whakaaturanga Take.

Karauna Karaati kia whakaputaina.

XLVI. Ina tae ki a Te Kawana te pukapnka whakaatu o te Kooti mo te take a te tangata ka tika ki ta te Ture kia whakahaua e ia kia tuhia tetalii Karauna Karaati whakaputa rawa atu tera i raro i te Iliri nui o te Koroni kei reira nga whenua kua oti te whakaahua ki roto kite pukapnka whakaatu hoatu rawa ki nga tangata no ratou nga ingoa kei roto hei whakatuturu ki a ratou i te whenua i te paanga ranei kite whenua kua oti te whakaahua ki reira kua tohuhungia ranei te ingoa ki roto a kite mea he mea apiti atu na te Kooti ki taua pukapnka whakaatu tetahi kupu whai tikanga penei me anei kua whakahuatia ki runga ake nei ka tika ki ta te Ture kei tangata-ketia tana whenua kia whakaurua e Te Kawana ki roto o te Karati tetahi kupu pupurn tetahi ritenga ke atu ranei rite tahi ki era kua tohu-

29° WIKITORIA, No. 71.

9

Ture mo nga whenua Maori.

tohungia i roto i te kupu apiti a te Kooti ki taua take he mea ata whakaotioti penei tona tikanga me anei ka takoto ki muri iho nei.

XLVII. Ki te mea ka hokona e tetahi tangata ka peheatia ranei a ka nonatia te whenua te urunga ranei kite whenua Pilii whenua ranei o etahi tangata Maori kua whakahuatia ki roto ki tetahi pukapuka whakaatu a kahore i apitia tetahi kupu pupuru whai tikanga ranei ki reira Hei rawa taua mea he mea whakaotioti he mea whakapumau i runga i nga ritenga mo te pera kei muri nei te whakatakotoria ai ka tika ki ta te Ture kia whakahaua e te Kawana kia tuhia tetahi Karauna Karaati kia hoatu ki taua tangata nana i hoko otira me whakahoki mai ano taua Karauna Karaati i runga i nga ritenga mo te pera ina wehewehea nga whenua Pumau.

To tangata e lioko ana i te pilii o tetahi ' wlienua e puriti i ana i runga i te ritenga o te pukapuka whakaJ atu c aliei ana kia . whiwhi ia kite Kan rauna Karaati.

XLVIII. E tuturu nga ritenga o aua Karauna Karaati pera tonu me nga Karauna Karaati mo nga whenua takoto noa Tikitu ranei o te Karauna ano me he whenua tuku tera na nga tangata Maori no ratou taua whenua ki a te Kuini e kapea ana e tenei nga tikanga, aha aha o nga tangata katoa ki reira haunga anake ia o era hunga me o ratou tamariki whakarite kai-pupuru ranei alia aha e whakahuatia ana o ratou ingoa ki roto kite Kawenata Whakariterite e apititia ana ki reira i runga i nga ritenga kua oti nei te whakahua ko aua tangata ka whakaurua ki taua whenua paanga ranei kite whenua kua whakahuatia ki reira i runga ia i nga ritenga (kite mea e whai pera ana) ka whakahuatia ki taua Karaati ka tuturu hoki i tera nga ritenga nga rohe mete nui o taua whenua me nga tangata no ratou te whenua a i runga hoki i era atu tikanga katoa e pera tonu ana tona whai mana me era atu Karaati e put a atu ana i te Karauna.

Te mana o nga Karaati.

XLIX. Ma te Hekeretari mo nga whenua Karauna ma tetahi atu tangata whakatu ranei e tuku tauira tonu nga Karaati penei katoa ki te Komiliana mo nga whenua Karauna o te Takiwa-nui kei reira te whenua e Karaatitia ana.

Me tukutuku tauira nga Karauna Karaati kite Komiliana o nga wlienua Karauna.

(2.) Wehewehenga o nga whenua Pumau.

(2.) Te w ehew cheng a o o nga whenuapumau.

L. Ki te mea i runga i nga tikanga o te mana kua tukua atu nei e tenei ki a ia ka whakaputaina atu e Te Kawana lie Karaati ki nga tangata i neke ake i nga tangata tokorima e liiahia ana rat on kia haeliaea nga whenua pumau e whakahuatia ana ki roto kite Karaati kia aliei ai te wehewehe tana wlienua ki nga tangata kua no ratoutia a kite mea kaliore ano lie hokonga rihitanga he ahatanga ranei kua whakahaerea ki runga o ana wlienua pumau o tetahi wahi ranei o tana whenua ma aua tangata e tono kite Kooti kia haeliaea tana whenua a kite whakahokia kite Karauna te Karaati tawhito ka ahei ma te Kooti i runga i ton a whakaaro e whakarongo nga kupu a nga Kaikorero e whakarite kia haeliaea penatia pehea ranei i runga i te liiahia a nga tangata tono atu ka ahei hoki kia whakaputaina atu ano etahi pukapuka whakaatu hou i runga i nga tikanga o taua wehewehenga a ko nga ritenga kua oti nei te whakahua mo te mahi a te Kooti kite whakaputa i nga pukapuka whakaatu mataati mo te mahinga mo te whakaputanga o nga Karauna Karaati tuatahi e tau ano hoki aua ritenga ki runga kite mahi a te Kooti mo te whakaputa i nga pukapuka whakaatu hou kite tuhinga kite whakaputanga hoki o te Karauna Karaati hou e te Kawana hei whakakapi mo te mea kua hoki kite Karauna otira kua wliakaritea kaliore e tika ki ta te Ture kia whakaurua ki roto kite Karauna Karaati hou e te Kawana etahi ritenga ke kaliore i roto i te Karaati mataati kite whakapakeke ranei ite tahi ritenga e ngawari ana i te mea o mua engari e ahei ana mana e whakaputa he Karaati hou kaua e whakaurua ki roto ki tera nga

I runga i te kupu tono mai a nga tangata urn ki nga wlienua pumau c aliei ana ma te Kooti to ritenga kia welie wehea ranei kia kore ranei.

10

29° WIKITORIA, No. 71.

Ture mo nga, tvhenua Jlaorl.

kupu pupuru pehea ranei kite mea na te Kooti te tikanga kia whakanoatia era ahakoa man aua ritenga pupuru pehea ranei ki roto kite Karaati tuatahi kua whakahokia.

Ko te ritenga mo te whakahokinga o te Karaati tawhito.

LI. E oti tika ana ki ta te Ture te whakahokinga mai o te Karauna Karaati mataati ina hoatu taua mea kite Kooti me tetahi tuhituhi e marama ana ki to te Kooti titiro hei whakaatu i te hiahia o nga tangata na ratou taua wliakahokinga mai meliemea ko ratou nga. tangata i whakahuatia i te matamua ki roto kite Karaati ko etahi atu tangata ranei he mea whakatatu taua Wlienua, kia ratou i runga i te kawenata na etahi atu tangata ranei ko ratou nga kai-whakariterite o> era i taua wa.

Kia whakanoatia te Karaati tawhito me tona nama whakapapa.

LU. Ina tae atu kite Hekeretari mo nga whenua Karauna ki tetahi atu tangata tika ranei taua Karaati mataati mete pukapuka tohutohu mo te whakahokinga mai kua oti nei te whakahua hei reira whakanoatia ai e ia taua Karaati me tona nama whakapapa me ata tohu e ia te pononga o te whakanoatanga ki tona ingoa me tuhi me tohutohu hoki e ia ki reira te take i whakanoatia ai.

Te whai mana o to whakanoatanga.

LIII. Pera tonu te whai mana o tenei whakanoatanga ano he mea whakanoa taua Karaati i runga i nga kawenga o te Ture mo te pera (ara o te scire facias.)

Te whai mana o te Karaati hou.

LIV. Hite tonu ki to te Ture titiro te mana o aua Karaati hou nei kite mana kua oti nei te whakaatu mo nga Karaati e whakaputaina atu ana i runga i nga ritenga o tenei Ture.

V. NGA TAKOILA ME NGA UTU WHAKAWA. (1.) Takoha.

N. NGA TAKOHA ME NGA UTU WHAKAWA.

(1.) Nga Takoha.

Nga takoha kia utua.

LV. I te hokonga mataatitanga i te whakahaeretanga tuatahi ranei o tetahi tikanga tuku e tangata ketia ai tetahi whenua pumau whenua Maori ranei (haunga ia te moakiti) ka tika kia utua ki a te Kuini e te tangata e hoko ana e rihi ana ranei i taua whenua e tetahi atu tangata ranei e uru ana ki reira he takoha i runga i nga ritenga ka takoto nei ara —

Te tangata e lioko ana i tetahi wlienua hei wlienua mona kia £lO i runga i nga £lOO katoa o te utu mo te whenua te hoatu hei takoha ki a te Kuini.

Te tangata e rihi ana i tetahi wlienua me utu i tenei tau i tenei tau i tetahi moni kia rite kite £1 i runga i nga £lO katoa o te utu reti me tetahi moni hoki kia rite kite £1 i runga i nga £lO katoa o tetahi whaina moni taunaha ranei meliemea kua whakautaina- ki runga kite whernia te pera kei roto i te rihi taua mea e pin ana i pan ranei taua moni i runga i te rihitanga.

Te tangata e whiwhi ana kite moni a-tau e urn ana ranei kite wlienua pumau wlienua Maori ranei i tetahi atu ritenga haunga anei kua tohutohungia ki konei me utu ia i tetahi moni kia rite kite £1 i runga i nga £lO katoa o te utu wliakarite kua tatu kua whakaaetia ranei kia utua me utu ranei ia i tetahi moni kia rite kite moni utu mo te tau kotahi e puta atu ana ki a ia me utu moni ranei ia i tenei tau i tenei tau kei te Kai-whakapapa pukapuka Tiaki te tikanga te mea ia e ahei ano te karanga atu kite Tino Kai-whakawa Tumuaki i runga i nga ritenga kei muri nei te tauria ai:

T 0 IjCLOcI ill meliemea kahore tetahi moni hei whakarite hei ingoa ritenga kau ranei i takoto Id roto kite Hei me wliakarite te takoha e totika kia utua i runga i te purerotanga ake o taua whenua o te wahi

29° WIKITORIA, No. 71.

11

Ture mo nga whenua JHaori.

anake ranei kua oti te whakatangata ke ma tetahi Kai-karangaranga e whakaturia i tenei wa i tenei wa e te Kai-whakapapa pukapuka Tiaki e whakarite.

LVI. Ko taua takoha kua wliakahuatia nei me hoatu kite whare tiaki moni o te Koroni a tera ano te ritenga mo tona tiakanga i reira ko a muri iho nei whakaritea ai ma te Tino Kai-tiaki moni o te Koroni ma tetahi atu tangata ranei e tika ana mana taua Moni e tango e tuhi ki runga kite Rei hiri rawa ki tona ingoa tana whakaae mo te taturanga o taua moni takoha ki tona ringa.

‘ Nga takoha kia hoatu kite whare utu moni o te Koron i.

LVII. Kua whakaritea anohoki kite mea ka tautotolie te Kai-wha-kapapa pukapuka Tiaki raua ko tetahi tangata mo nga moni takoha e utua i runga i nga ritenga kua takoto nei ka tika ki ta te Ture kia pa atu te Kai-wliakapapa pukapuka Tiaki kite Tino Kai-whakawa Tumuaki haere a tinana atu ki a ia tuku atu anake ranei i te tauira o te Rei i tukua atu kia ia kia whakapapa mana hold e ata tohutohu nga tikanga o te mea e wliai mana i reira ina whakapapa na ma te Tino Kai-whakawa Tumuaki c whakaoti i reira kia hia ranei nga moni e totika kia utua hei takoha mo taua whakapapanga a ma te Tino Kai-tiaki moni o te Koroni e kohikohi e tango ana moni i to te Ture tikanga mo te tango ano he nama ki a te Kuini na te tangata nana te Rei i tuku kia w’hakapapa na era atu tangata ranei e whai tikanga ana ki taua whenua me i whakapapa taua Rei.

Ki tc wliai tautotolie e ahei ana ma te Tino Kai-whakawa Tumuaki e whakaoti.

LVIII. Kahore te pukapuka whakatangata ke te rihi ranei (ko te moakiti anake te kore) tetahi atu pukapuka ranei e tangata ketia ai te whenua Pumau whenua Maori ranei i runga i te hokonga retinga ahatanga ranei e tautika ana kia puta te takoha i runga i nga ritenga kua oti nei te whakatakoto e whakapapa e wliai mana ranei ki to te Ture titiro ki to te tika ranei kia oti ra ano te hiri e te Tino Kai-tiaki moni o te Koroni ki tona ingoa te pukapuka whakaae mo te taturanga n te takoha ki tona ringa.

Kahore he mana o te pukapuka whakatangata ke i tewwhenua kia utua ra ano te takoha.

LIX. I roto i nga pukapuka tuku whenua katoa ahakoa rihi ana pukapuka peliea ranei (ko te moakiti anake te kore) me tohutohu tonu te moni utu tuturu utu whakarite ranei kua utua kua whakaaetia ranei kia utua kite tangata nona te whenua ki runga kite Rei aha ranei a kite hira ake era i te kotahi me ata tohutohu ana moni ki roto kite pukapuka e koni ake anaona ritenga e wliai tikanga ai te tangata ki runga kite whenua pumau wTienua Maori ranei a kite mea kahore i tohutohungia tikatia taua moni utu tuturu utu whakarite ranei a ka riro taua whenua te hoko te rihi (haunga ia te mea i oti i runga i te hoatu noa) ko te kai hoko o taua whenua ko ia tangata ko ia tangata ka whainatia kia kaua te whaina e neke ake i te Rima tekau Pauna a ka utaina anohoki hei nama ki runga kite tangata e hoko ana i taua w’henua hei whenua mona e rihi ana renei i taua whenua tetahi moni mana e utu kia ta-taki-toru ake te utu i te ritenga o te moni takoha e utua me i tohutohungia tikatia te moni utu tuturu utu whakarite ranei ki runga kite Pei ko taua takoha ta-taki-toru e uhei ana kia mahia ki to te whakawa ritenga ki roto kite Kooti e eke tona ritenga ki runga ki taua moni e te Tino Kai-tiaki moni o te Koroni e tetahi ranei o nga Kai-tiaki moni a e taea ana e ia te tango ana moni e rua kite ringa kaha muringa iho ka utua ngatahitia e ia ki roto ki te "Whare tiaki moni o te Koroni i runga i te ritenga kua oti nei te whakahua.

Te wliaina ina tohutoliungia tekatia ki roto kite Rei te moni utu kaore tcra ke i nui atu taua moni.

LX. Te Roia tangata ranei e malii ana e tuhituhi ana i te Rei pukapuka tuku alia ranei e whakamahia ana ranei e tetalii tangata i runga i te hokonga o te whenua e wliakahuatia ana ki reira a ka tuhia e ia me tana moliio tonu e lie ana tana tuhinga ki taua Rei tetalii moni iti iho i te moni e utua ana liei utunga tuturu utunga whakarite

Te Whaina inn Ar lutkatekaina e te tangata tc moni utu.

12

29° WIKITOKIA, No. 71.

Ture mo nga whenua Maori.

ranei kua tatu kua whakaaetia ranei kia utua kite urn ranei ia ki tetahi whakahaeretanga penei ka whainatia ia mo tana hara ina kitea te tika kia Kima ran Pauna te utu me tango tenei moni i runga i te ringa kaha kite mea lie Koia te tangata i pa ki tenei hara a kite kitea te tika o tona paanga ki to te Ture titiro he tika kua mutu tana mahi roia ake tonu atu.

Kei te Kai-whakapapa pukapuka Tiaki te tikanga kia whakaoatitia te tangata kia mohiotia ai te ponongao te moni utu kua tohutohungia ki runga o te Kei.

LXI. Ina tukuna atu te Kei pukapuka tiaki aha ranei kite Kai whakapapa pukapuka Tiaki Ida whakapapa kei a ia te tikanga kia whakaoatitia te Koia te tangata ranei e tuku atu ana i taua Kei i runga i te ritenga o te ki pono mo te tino tika o te tohutohunga ki roto ki taua Kei aha ranei o nga moni utu tuturu utu whakarite ranei mo te whenua e whakatangata ke-tia ana e tera a e taea ano e ia te pupuru taua Kei aha ranei te karanga hoki te tangata nga tangata katoa ranei e urn ana e tohutohungia ana ranei e tera tona urunga ki te whenua i runga i taua Kei aha ranei kei a ia ranei te tikanga kia kaua ia e tahuri atu kite whakapapa i taua Kei alia ranei kia tae atu ra ano te tangata nga tangata ranei ki tana tari whakapuaki ai i te ki pono e ahei ana ano hoki ma te Kai whakapapa pukapuka Tiaki e whakaoati aua tangata i runga i tenei Na ko nga tangata katoa e oati teka ana i runga i tenei whakaritenga ka meingatia kua oati kino ratou i te teka a kite mea ka kitea te pono o tenei Id to te Ture titiro he pono e taea ana taua tangata aua tangata ranei kia tukua kite whareherehere kia mahi tonu i te mahi taimaha mo tetahi takiwa kia kaua e roa atu i nga tau e rua.

(2.) Utu-wliakawa.

(2.) Utu-whakawa.

Ko nsa utu-whakawa e totika ana kia utua.

LXII. He tika ki ta te Ture ma te Tino Kai-whakawa Tumuaki ma tetahi Kai-whakaw’a Tumuaki ranei (kei tona tuponotanga te ritenga) e tono i runga i tana wliakaaro e tango he utu-whakawa Ida penei te ritenga me anei ka tuhia kite rarangi ki rare iho nei ko etahi anake ranei te tango kei tona wliakaaro te ritenga ara —- £ s. d. Ina ata kimihia tetahi take ina wliakawakia ... 1 0 0 Mo nga ra katoa e pan ana ki muri iho ote ra tuatahi 10 0 E pau ana i runga i te ki a te tangata ara mai kite whakahinga ite take a tetahi mo te ra kotahi ... I 00 Ata tirohanga o te mapi kaua e koni ake i te ... 100 Pukapuka whakaatu Take ... .. e ... *... 100 Kawenata whakariterite ... ... ... ... 100 Karauna Karaati ... ... ... ... ... 1 0 0

Kei te Kooti hold te ritenga Ida kaua e aro kite whakarongo i tetahi mea kia kati ranei te whakahaere i tetahi whakawa kia puta ra ano te utu whakawa mo reira te moni e totika ana kia utua.

I'i ahei ana te wliakarite taihoa nga moni utn e vdiakaputa otira me v.hai tikanga marama. kia tuturu ai.

LXIIL Kua whakaritea hoki kite mea na te rawakore o tetalii tangata te taea ai e ia te hoatu te utu-whakawa lie tika ki ta te Ture ma te Kooti i runga i tona ake wliakaaro e waiho taua moni ki runga o te whenua e ata kimihia ana ona ritenga me tuhi hold te nui o aua moni ki runga kite pukapuka whakaatu Take kite Karauna Karaati ranei a me matua hoatu taua moni kite Tino Kai-tiaki moni o te Koroni ki tetalii ranei o nga Kai-tiaki moni i te mea kahore ano i whakapapa noatia tetalii pukapuka whakatangata ke i taua whenua Maori whenua pumau ranei e man ana ona ritenga ki roto ki taua pukapuka whakaatu Karaati ranei.

E all ci ana irate Kooti o whakarite nea nt u-wliakawa kia ]; ia ranei.

LXIV. Kua takoto ano hold lie ritenga ma te Kooti e whakarite in a liomai tetalii mea ki. tona aroaro kia wliakawakia i runga *i nga tikanga o tenei Ture kia utua mai e te tangata nana te tone e ia tangata e ia tangata ranei na ratou te whakawa nga moni mo te whakawakanga kia rite ki ta te Kooti titiro e tika ana.

29° WIKITOBIA, No. 71.

13

Ture mo nga whenua Maori,

VI. WHAKAPAUPAUNGA O NGA MONI. LXV. Nga moni utu hara katoa pehea ranei e puta i runga i nga tikanga o tenei Ture me nga takolia utu-whakawa ranei me era atu moni e totika ana kia utua ki a te Kuini (haunga ia te moni utu mo te whakapapanga o nga Hei) me hoatu kite Whare tiaki moni o te Koroni e te tangata ko ia te kai tango i aua moni ma te Tino Kai-tiaki moni o te Koroni e whakatuwhera ki roto ki ana pukapuka tetahi wharangi hou me hua tona ingoa ko te tikanga mo nga moni o te Kooti mo nga whenua Maori me ata tohutoliu e ia ki reira nga moni katoa e puta atu ana e utua ana ranei e ia kite tangata i runga i te mana o tenei Ture. LXVI. Ko nga moni e puta peneiana kite Tino Kai-tiaki moni o te Koroni me whakarite tuatahi hei take putanga mo te utu tau ki nga Kai-whakawa Tumuaki me era atu Apiha o te Kooti mo nga moni hoki e pan ana i runga i te whakahaeretanga o nga tikanga o tenei Ture ko te toenga ina pan enei te utu ka waiho hei moni puta mai i roto i te tau mo te Koroni.

VI. WHAKAPAUPAUNGA O TE MONI. b Ko nga takolia me era L atu o nga moni puta mai me lioatu kite ‘ Wliare Tiaki moni o j. te Koroni.

Whakapaupaunga o aua Moni.

VII. TIKANGA MO TE MAHI RURI WHENUA.

VII. TIKANGA MO TE MAHI BURI WHENUA. Me whai pukapuka whakatu i a ratou nga kai-ruri wlienua.

LXVII. Kahore e tika ki ta te Ture kia whai tikanga te Kooti i roto i te whakawa kia aro atu ranei kite ruritanga whenua a te kai-ruri kahore i whakaturia e te Kawana hei kai-ruri whenua i runga i nga tikanga o tenei Ture otira kua whakaritea e aliei ana te Kooti te whaitikanga i roto i te whakawa kite tika ki tona titiro kia aro atu ki nga ruritanga whenua tuku kite Karauna na etahi Apiha o te Kawanatanga i mahi ki nga ruritanga whenua ranei kua Karaatitia i mua atu o te otinga o tenei Ture ahakoa kihai era i mahia e te kairuri whenua i whakaturia i runga i nga ritenga o tenei Ture.

LXVIII. Ki te mea kua oti te ruri tetahi whenua e tetahi kai-ruri i runga i te hiahia o te tangata e ki ana nona te whenua a ka hoatu te mapi o taua whenua kite aroaro o te Kooti ina whakawakia te take tangata Id reira a kite marama ki to te Kooti titiro kahore ano i utua noatia taua Kai-ruri mo tana mahi ruri mo te mapi hoki a ka puta i roto i te whakawa te pukapuka whakaatu Take ki taua tangata Maori ka tika ki ta te Ture ma te Kooti e whakarite ko te Karauna Karaati e puta ana i runga i taua pukapuka whakaatu me hoatu kia purutia e taua kai-ruri whenua e whai paanga ana ki reira a mana e pupuru kia ea marire ra ano tana moni tika.

Kei te Kooti te tikanga kia hoatu te Karauna Karaati kia puritia e te kai-ruri whenua.

LXIX. Ka whakaritea hold i nga wa katoa ina puta he whakatete ; kite kai-ruri me nga tangata Maori na ratou te mahi kei a ia mo te { nui o te utu mo te ahua ranei o te mahi e mahia ana mo tetahi atu ( mea ranei e take ake ana i roto i taua mahi ma te Kooti e patapatai nga tikanga o taua mea e whakarongorongo nga kupu a nga kai-korero e whakaoti hold taua mea i runga i ona ritenga ki ta te Kooti e kite ai he tika a e tuturu tonu iho taua whakaotinga ki aua tangata.

Ki tewhai tautotohe e aliei ana ma te Kooti e whakaoti.

LXX. A kua whakaritea hold mehemea kua puta i tetahi tangata: tana pukapuka tonoki te Kooti kia kimihia tona takeki tetahi whenua 1 Maori a whakapaua ana tana moni hei utu mo te ruritanga tika o tera i wahi kitea iho i roto i te whakawa tera ke nga tangata e urn tika ana 1 ki taua whenua ki tetahi wahi ranei o taua whenua i runga i to te Maori tikanga he tika ki ta te Ture ma te Kooti e whakarite ina whakaputaina te pukapuka whakaatu ki aua tangata kua kitea nei to ratou take tika ki reira kia utua e ratou te katoa te wahi totika ranei o te moni utu mo te ruritanga o taua wahi ma te Kooti e whakaaro te nui o te moni e totika ana kia utua iho e aua tangata ki te kai-ruri mehemea he wahi itiiti taua moni ehara i te utu mo te mahi katoa me tatu iho kite kai-ruri hei whakamama ake i te utu e whakaputaina atu ana ki a ia e te tangata mataati.

Nga moni utu ruritanga e aliei ana to whakarite kia utua e ia tangata c ia tangata.

14

29° WIKITOKIA, No. 71.

Ture mo nga whenua Maori.

Ho mea ano e ahei kia kaua e matua ruritia. te whenua.

l LXXI. Otira kua whakaritea ano hoki i roto i nga whakawakanga ata kimihanga whakahaerenga katoa ranei i runga i nga ritenga o tenei Ture ka tika ki ta te Ture ma te Kooti kite aro pai tona whakaaro ki reira e whakawa e ata kimi e whakaoti ranei taua mea i te mea kahore ano i oti noa te ruri te whenua mo reira te whakawa aha ranei ahakoa pehea ranei nga ritenga o etahi o nga rarangi kua waea nei e tenei.

VIII. ERA ATU WIIAKAEITENGA. Panuitanga aha aha e puta atu ana i te Kooti.

VIII. ERA ATU WHAKARITENGA.

‘ LXXII. Nga kupu whakaatu me era atu whakahaerenga katoa pehea ranei pehea ranei e puta atu ana i te Kooti me tohu te pononga o aua mea kite Hiri o te Kooti.

Ki te whakahuatia to ingoa o tetahi tangata ki roto kite Pukapuka whakaritcrit e me puta utu kore atu tetahi ki a ia.

' LXXIII. Ki te whakahuatia te ingoa ote tangata ki roto ki tetahi .pukapuka whakariterite mete marama o tona take kite whenua t Maori ka puta utu kore atu ki a ia tetahi tauira o taua pukapuka whakariterite ina pa atu ia kite Kooti.

Nga Rei katoa me whakaotioti kite aroaro o te Kai whakawa Tumuaki o tetahi Kai -whakawa ranei.

LXXIV. Nga pukapuka whakatangata ke pehea ranei e whai L ritenga ana kite whakatangata ke i te whenua pumau whenua 1 Maori ranei ki tetalii Pakeha ki tetalii atu tangata Maori ranei me whakamaori kite kai tuku taua pukapuka whakatangata ke pukapuka tuku ranei a me whakaoti e ia kite aroaro o te Kai whakawa Tumuaki o tetahi atu Kai whakawa ranei me tuhi hoki e taua Kai whakawa tona ingoa ki runga a me apiti atu te oati o te tangata nana i whakamaori hei tohu mo te tika o tana whakamaoritanga mo te marama o tera ki taua tangata Maori me whakaoati taua tangata kite aroaro o te Kai whakawa Tumuaki o te Kai whakawa ranei a e pera tonu te whai mana o taua whakaoatitanga ki to te Ture titiro me to te oati he mea whakapuaki i runga i nga tikanga o te Ture 5 6 upoko 62 o Wiremu IV. Kingi o Ingarangi.

Ko nga taumautanga katoa mo te hoko whenua Maori e noa ana.

LXXV. Nga pukapuka katoa mo te tuku whakatangata ke whaka- - tapu ranei te hoatu noatanga te whai kupu te whai tikanga ranei mo tetalii whenua Maori kahore ano i put a noa atu te pukapuka whakaatu Take mo reira e noa ana.

Whenua rahui hei huarahi aha aha.

l LXXVI. I roto i nga whenua e Karaatitia ana i runga i nga tikanga o tenei Ture ka tika ma te Kawana i ia wa i ia wa ki muri iho o te Karaatitanga e tango e motuhake hei painga mo te katoa kia kotahi kia hia ranei huarahi maro i roto i taua whenua te mea ia kaua te whenua e riro ana i runga i tenei tikanga e poka ake tona nui i te 5 eka i roto i nga eka 100 kua whakaritea ano hoki hei tika ki ta te Ture ma te Kawana ina pai ia kite pera e tuhi ki runga kite Karaati ki tetalii atu Kei ranei kia mahuetia taua tikanga nei kite whenua mo reira taua Karaati Kei ranei kua whakaritea ano hoki kia kaua e tatu nga ritenga kua takoto ki roto ki tenei rarangi ki runga kite whenua e takoto karapoti ana i te taiepa e kapi ana ranei i te whare i te kari i te mahmga i te kari rakau he whenua whakapaipai taua whenua he mara kai ranei Kua whakaritea ko tenei ritenga me mutu ina pahemo noa nga tau he kotahi tekau ki muri iho o te ra i mana ai te Karaati.

E ahei ana kia whakaputaina he moni kite tangata Maori hei utu kite kai-ruri.

LXXVII. Kei a te Kawana tewhakaaro kia whakaritea i runga i te tono a nga tangata Maori no rat on te whenua kia whakaritea e ia kia ruritia kia whai mapi-tia tetahi whenua Maori ko te utu mo taua mahi me whakaputa atu i roto i nga moni kua whakaritea hei moni whakapau ki runga ki nga take Maori ko te ritenga mo te utunga mai ano o aua moni e nga tangata Maori no ratou te whenua me waiho ma te Kawana i roto i tona Kunanga ake e whakatakoto.

Kahore tenei Ture e 'the atu ki runga ki nga ritenga o nga Ture whakaotioti tikanga wlienua.

LXXVIII. Kahore lie mea e takoto ana i roto i tenei Ture e eke atu ki nga whakaritenga mo te whenua ki nga tangata Maori o mua atu o te tekau ma wha o nga ra o Hanuere 1840 e whakarangona ano era

29° WIKITORIA, No. 71.

15

Ture mo nga whenua JTaori.

mea e taea ano te whakatatu te wliakaotioti i runga i te ritenga o nga Ture whakaoti tikanga whenua e whai mana ana i te wa e wliakaotiotia ana, ana mea.

LXXIX. Kahore he mea e takoto ana i roto i tenei Ture e whakariroia ketia hei kape atu ki tahaki i tetahi whenua e Karaatitia e peheatia ranei i runga i aua ritenga nei kia kore ai e tau ki reira nga ritenga o te Ture tikanga ki nga Takiwa Maori (“ Native Districts Regulation Act 1858”) o te Ture whakawa ki nga Takiwa Maori (“ Native Circuit Courts Act 1858 ”) o etahi Ture whakatikatika i tetahi i ngatahi ranei o era e whai mana ana i taua wa kia oti ra ano te hoko te whakatangata ke ranei e nga kai-pupuru i nga Karauna Karaati e o ratou kai-whakariterite ranei to ratou whenua uruno’a • • • • ranei ki aua whenua pumau kei roto nei era whenua kei te Takiwa kua oti te whakatu hei Takiwa i runga i nga tikanga o tetahi o aua Ture ngatahi nei ranei.

O te Turc wliakatakoto Turc iti ki uga Takiwa Maori (“ Native Districts Regulation Act 1858”) ote Turc wliakarite Kooti Maori ranei (“ Native Circuit Courts Act 1858”),.

LXXX. Kua whakaritea ano hoki ko nga Takoha katoa moni ranei e tapoko ana ki roto kite Whare tiaki moni o te Koroni i runga i nga tikanga o tenei Ture i muringa iho o te tangohanga o te moni utu tau mo nga Kai-whakawa Tumuaki me era atu Apiha o te Kooti i te paunga hoki o era atu moni e pau i runga i nga tikanga o tenei Ture ko te moni e toe ka meinga hei moni mo nga tikanga o te Ture whakaputa moni ki Niu Tireni i runga i te ritenga o te Kaitaonga (“New Zealand Loan Act 1856”) pera tahi mete moni e puta ana i roto i te tau ina hokona nga whenua takoto noa o te Karauna i Niu Tireni a e whakaritea a nga wa katoa ki runga ki tera tetahi wahi o taua moni Kaitaonga i riro mai nei i runga i nga tikanga o taua Ture i te moni e tika ana i runga i tona nui iti ranei kia ea ra ano taua moni Kaitaonga mete koha a-tau o aua moni katahi ka kore te penei.

Ki runga ranei ki nga ritenga o te Twe whakaputa moni mo Niu Tireni i runga i te tikanga o te Kaitaonga (“ New Zealand. Loan Act 1856”)..

IX. KARAN GA KI TE KOOTI KE.

LXXXI. He tika ma te Kawana i roto i tona Runanga e whakarite kia whakarangona tuaruatia ano kite aroaro o tetahi Kai-whakawa Tumuaki o te Kooti kia kotahi kia tokohia ranei me nga Atelia tokorua tokohia ranei (kei te Ki Runanga te tikanga) tetahi mea kua rangona nei ano e te Kooti i runga i nga ritenga o te whakawa kua oti nei te whakatakoto e tenei Ture me whakaatu ki roto ki taua Ki Runanga te wa e turia ai te whakawa Na puta kau ano enei ritenga mo taua mea nei te mahi heoti ano kua noa katoa era atu kawenga o te Ture ki runga ki taua mea ka timataia houtia ano te Whakawa a e pera te tikanga mo te whakahaere o tenei me nga ritenga kua takoto i te Ture nei mo nga mea pera katoa.

IX. KABANGA KI TETAHI ATU KOOTI. .. Kei a te Kawana te ritenga kia whakaputaina e ia te Ki i roto i tona Runanga. kia ata whakarangona tuaruatia e to Kaiwhakawa tetahi take kua rangona nei ano ■ ki mua atu.

X. WHAKARITENGA KE ATU.

LXXXII. A no te mea na tetahi Ture o te Pvunanga Nui o Niu Tireni i huaina nei ko te “Ture tono whenua mete pukapuka whakaae 1858 ” i meatia i runga i etahi ritenga i roto i te Porowini o Weretona ko nga kai pupuru tono whenua i puta i te Teretere Niu Tireni i whakaaetia kia whaitikanga kite whiriw’hiri whenua a i kiia kia whiriwhiria he wahi i runga i nga pukapuka tono whenua nga wahi i whakatakotoria e te Teretere Nin Tireni i meatia kia whiriwhiria i Manawatu i hea atu i roto i nga rohe o taua Porowini ina oti te tikanga mana Maori o runga te patu kite moni a i taua Ture ano i meatia kite motuhia ka wehea e te Huperitene o te Porowini tetahi wahi i roto i aua papa whenua hei taone i mahia i runga i te meatanga o taua Ture na reira ka tika kia whiriwhiria e nga kai pupuru i aua tono whenua he wahi mo ratou i roto i nga whenua kua oti te whakatakoto hei whenua ngakinga i roto i te tini o nga Takiwa ko te mana Maori ia o runga kia mutu i reira i roto ranei i nga tau e rua Ano te

X. WHAKAKITENGA KE ATU. Te Tutakitanga o te Papa o Manawatu ki waho o nga ritenga o tenei Ture.

16

29° WIKITORIA, No. 71.

Ture mo nga whenua Maori.

mea kihai i whakaritea te paenga mai mo te whiriwhiringa i te whenua i roto i nga papa oneone i whakaaetia ra tera pea i muri iho nei e puta nga tautohetohenga kite toronga haeretanga o tenei Ture ki runga ki nga tikanga o tera a no te mea he pai kia whakakahoretia ana tautohetohenga ka tika kia korerotia nga toronga nga paenga mai o te rohe te whakamahinga hoki o ana tikanga ka whakapuakina i muri iho nei:—

Na Kia Mana nga tikanga katoa mo te whiriwhiri whenua i runga i taua Ture i whakaaetia Id nga kai pupuru o nga Tono Whenua o te Teretere Niu Tireni i roto o te Porowini o Weretona me whakamotuhake te whiriwhiringa o ana tangata kite papa-oneone e huaina ana ko te “papa o Manawatu. 5 ’

PAPA O MAN AW ATU.

Timata ai te rohe o tenei papa kite ngutu aw’a o Ohan ka ahu atu kite taukaka o Tararua (ko te tikanga o te Kapehu 90 °) haere tonu i te pae o Tararua o Kuahine a te matapuna o Orona ka ahu kite awa o Kangitikei (ko te tikanga o te Kapehu 282 °) ka haere i roto ite awa o Kangitikei a tapatu kite moana ka haere i te takutai tutuki noa kite wahi i timata ai te rohe.

Nga wliakaritenga O o kite puta lie pera a muri nei mo te tuku wlienua kite Karauna e-taea te wliakaotioti.

LXXXIII. A no te mea tenei kua oti ko a muri nei ranei oti ai i J etalii tangata whakatu marine mo tera mahi te whakatakoto he ritenga iki te aroaro o nga iwi Maori no ratou te wlienua kite aroaro ranei o o ■ ratou Kai-whakariterite Ida tukua mai he wlienua ki a Te Kuini Na kia mana hei tika ki ta te Ture ma te Kawana e tukutuku kite Kooti ana whakaritenga a ma te Kooti e ata kimi te take ki reira me te urunga o te tangata ki taua wlienua i runga i te tikanga kua takoto i tenei Ture ma te Kooti hoki e whakaputa ana kupu whakariterite mo te whakaoti o taua mea i runga i nga ritenga e tika ki to te Kooti titiro mo te wehewehenga ranei o te whenua ki nga tangata e urn ana ki reira i runga i te ritenga e tika ki to te Kooti titiro Te mea ia kua whakaritea ko nga whenua Maori katoa kua eke tetahi ritenga ki runga a kahore ano i oti noa te whakarite taua mea i te wa e whai mana ai tenei Ture ka kapea ki waho o nga ritenga o tenei Ture a tae noa kite 31 o nga ra o Tihema 1866 kite kore e whairi tenga ketia e te Kawana.

Tauira.

TAUIKA.

Pukapuka whakaalu Take i whakaritea kia whakaputaina e te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni i te Kooti i turia ki i te Taidiva o i roto i te Porowini o i te o nga ra o 186 Takiwa o } Porowini o } I te mea mo te pilii wlienua i te Takiwa o * i roto i te Porowini o te ingoa o te pilii ko Ki A batou katoa E tae atu ana enei manga ki batou lie wliakaaturanga tenei ko tangata i runga i te Tikanga Maori no katoa taua pilii wlienua i i te Takiwa o i roto i te Porowini o e kiia nei tona ingoa ko te nui o taua walii ki to te ruri ritenga nui akc iti ilio ranei timata mai to rolie i rite talii kite wliakaahuatanga o taua wlienua i te niapi e piri talii nei me tonci me nga tikanga katoa alia alia o taua wlienua. I tukuna atu i raro i te ringa o Kai.wliakawa Tumuaki o te Kooti lie mea wliakaputa atu lioki i raro i te Hiri o taua Kooti i te o nga ra o 186 He mea tulii ki roto kite pukapuka } Kama Wliarangi ) (1.5.) Karaka Whakapapa. I tukuna atu i i te o nga ra o 186 j Tino Kai-tuhituhi. Kupu Apiti.—Tikanga pupuru peliea ranei kua whakautaina ki runga kite pilii wlienua mo reira te Pukapuka wliakaatu e piri nei kite talia ki tua o tenei.

I taia i ninga i te Mana o te Kawanatanga o Niu Tireni, e Hobi Tihipebe, Kai-ta o te Kawanatanga, Poneke.